Morgunblaðið - 25.08.1987, Blaðsíða 52

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 25. ÁGÚST 1987
Guðmundur Pétur
Guðmundsson frá
Melum —
Fæddur 22. janúar 1899
Dáinn 6. ágúst 1987
Vinur minn, alnafni, samverka-
maður og nágranni um áratugi,
Guðmundur frá Melum í Ámes-
hreppi er látinn. — Hann andaðist
á Hrafnistu í Reykjavík, þar sem
hann hefur dvalist ásamt konu sinni
síðustu æviárin, eftir að starfsþrek
hans var þrotið. — Andlát hans bar
brátt að. Áð morgni fimmtudagsins
6. þ.m. var hann á fótum eins og
venjulega, hress að vanda, spjallaði
við kunningja og samvistarmenn,
ferskur í hugsun og tali. Örstuttri
stundu síðar var hann dáinn. Hafði
lagt sig útaf í rúm sitt líkt og til
hvfldar. Hinn líknsami engill dauð-
ans hafði heimsótt hann og leitt
hann þjáningalaust yfir landamær-
in. — Þannig er gott gömlum og
þreyttum að deyja.
Þegar ég stend nú frammi fyrir
þeirri staðreynd að Guðmundur frá
Melum er allur, kemur margt upp
í huga mínum frá margvíslegum
samskiptum okkar og samstarfi lið-
inna áratuga og langri ævi okkar
beggja. Verður mér efst í huga
þökkin fyrir óteljandi samveru-
stundir og samvinnu á liðnum árum
og sá hugblær, sem þær skópu mér
og öðrum og krydduðu lífíð og til-
veruna með þeim hætti að margt
varð litríkara og skemmtilegra.
Guðmundur var um margt sérstæð-
ur maður. Hann var stálgreindur,
eins og hann átti kyn til. Stórfróður
um menn og málefni, hreinn fræða-
sjór og stálminnugur og hélt
óvenjulegu minni sínu til hinstu
stundar. Það var unun að heyra
hann riQa upp gamlar arfsagnir um
Minning
atburði og tilsvör, stundum meira
en aldargömul. Hann var með af-
brigðum ættfróður og vissi ótrúleg
skil á fjölda fólks víðsvegar um
landið þvert og endilangt. Hann
hafði þaullesið Strandamenn séra
Jóns Guðnasonar og Dalamenn. Öll
persónusaga var honum eins og
opin bók, sem hann drakk ómældan
fróðleik af. Hann las óhemju mikið
og aflaði sér þekkingar með þeim
hætti. Hann hafði aldrei í skóla
komið fremur en flestir samtíðar-
menn hans. Aðeins notið lítillega
heimiliskennslu í Ófeigsfírði með
heimabömum þar hjá Sigurgeiri
Ásgeirssyni frá Heydalsá. Honum
var líkt farið og sagt var um Guð-
mund afa hans á Melum, að hann
lék sér með tölur í huganum líkt
og aðrir tala mælt mál. Hann var
skemmtinn í allri umræðu og snill-
ingur í að halda uppi samræðu um
margvísleg málefni og orðheppinn
svo að við hann var jafnan miðað.
Orð og setningar sagðar af honum
flugu milli manna sem krydd í til-
vemna í gamni og alvöru. Hann var
að eðlisfari alvörumaður. Stundum
bar það til að honum var ekki bjart
fyrir augum og þótti illa horfa um
landsins gagn, eigin hag og ann-
arra. Kom þá þar til raunsæi hans
og eðlislæg hagfræði ásamt
víðtækri þekkingu hans á högum
manna. Var honum þá þörf á að
ræða málin við góðkunningja sína.
En aldrei man ég til að þeir skugg-
ar væru ekki horfnir áður en þeim
viðræðum lauk.
Guðmundur Pétur (svo hét hann
fullu nafni) var fæddur að Melum
í Ámeshreppi 22. janúar 1899.
Foreldrar hans voru Guðmundur
Guðmundsson, bóndi á Melum Jóns-
sonar hins gamla, sem Melaættin
er rakin til, og kona hans, Elísabet
Guðmundsdóttir, Péturssonar í
Ófeigsfirði, hins landskunna at-
orku- og athafnamanns til sjós og
lands, stofnanda og formanns
Kaupfélags Strandamanna, eig-
anda og formanns hákarlaskipsins
Ófeigs, sem nú er geymt á Byggða-
safninu á Reykjum. — Móðir
Elísabetar á Melum var Elísabet
Þorkelsdóttir, bónda í Ófeigsfírði,
og konu hans Jensínu Óladóttur
hins ríka í Ófeigsfírði. Elísabet í
Ófeigsfírði var fyrri kona Guð-
mundar Péturssonar. Hún dó ung.
Tvær dætur þeirra komust upp:
Elísabet á Melum og Jensína á
Óspakseyri, kona Sigurgeirs Ás-
geirssonar frá Heydalsá.
Af því sem hér hefur verið rakið
má sjá að Guðmundur á Melum var
af merku og dugmiklu fólki kom-
inn, enda margt af frændaliði hans
harðduglegt gáfufólk, enda kippti
honum í kynið. Forfeður hans höfðu
búið á Melum mann fram af manni,
í beinan karllegg allt frá 1796.
Þeir voru dugnaðarmenn og bjarg-
álna bændur í þeim harðindum, sem
þá gengu yfír land og þjóð, búna
litlum tækjakosti. Þeir sáu vel fyrir
sínum heimilum, heiðarlegir í öllum
viðskiptum við aðra og höfðu aldrei
eyrisvirði af öðrum með röngum
hætti. Þeirra var ávallt getið að
góðu af þeim sem mundu þá. Var
Guðmundur Jónsson, afí Guðmund-
ar sem hér er minnst talinn sérlega
greiðugur og hélt hjú sín vel.
Guðmundur var elstur af 12
bömum þeirra Melahjóna, sem öll
komust upp og til fullorðinsára. Nú
eru aðeins fjögur þeirra á lífí. —
Það kom í hlut Guðmundar að
leggja snemma fram krafta sína
og létta undir með foreldrum sínum
að sjá sívaxandi heimili farborða.
Minnist ég þess að hann fór ungur
að mjólka ær og kýr á heimili sínu.
Var orð á því haft, enda ekki til
siðs að karlmenn sinntu þeim störf-
um á þeirri tíð. Með þessu létti
hann störfum af móður sinni, sem
hafði ærið að starfa og bam bætt-
ist á handlegginn svo að segja með
hveiju ári. Þannig vann hann öll
sín bemsku- og unglingsár af sér-
legri ósperplægni. Annað komst
ekki að. Lífsbaráttan var hörð og
skyldurækni var skóli lífsins. Þegar
hann var rúmlega tvítugur varð
heimilið á Melum fyrir því áfalli,
Blómmtofa
Friöfmm
Suðuriandsbraut 10
108 Reykjavík. Sími 31099
Opið öll kvöld
tll kl. 22,- éínnig um helgar.
Skreytingar við öll tilefni.
Gjafavörur.
að heimilisfaðirinn féll frá á besta
aldri. Eftir stóð móðir hans með
bamahópinn á ýmsum aldri og það
síðasta ófætt. — Það var þungbær
raun. Guðmundur tók þá við bús-
forráðum á Melum með móður
sinni. Lögðust þá skyldur heimilis-
föðurins með fullum þunga á hann.
Þær skyldur rækti hann með sannri
prýði. Upp frá því fóru eldri systkin-
in að tínast að heiman, en þau yngri
uxu upp heima. Þeim var Guðmund-
ur bæði bróðir og föðurleg forsjá.
Þannig liðu árin. Hann var stoð og
stytta heimilisins, sem mest valt
á. Það reyndi á manndóm hans og
batt hann að mestu svo um eigin
hag var lítt hugsað. — Það er ekki
fyrr en Guðmundur er kominn yfir
fertugt að breyting verður á högum
hans. Árið 1942 gekk hann að eiga
Ragnheiði Jónsdóttur frá Brodda-
dalsá. Tók hún þá við búsforráðum
á Melum en Elísabet dró sig í hlé,
en var í skjóli þeirra til æviloka. —
Ragnheiður er hin ágætasta kona,
prýðilega greind, glaðlynd og gædd
sérstöku jafnaðargeði, minnug og
margfróð langt umfram það sem
ætla mætti, því hún hefur frá ungl-
ingsárum búið við skerta heyrn og
margt farið framhjá henni af þeim
sökum. Hún er prýðilega ritfær eins
og komið hefur fram þegar hún
hefur minnst vina sinna látinna og
lifandi, auk annarra frásagna. —
Það var oft gaman að heyra þau
hjónin bera saman bækur sínar um
menn og málefni. — Sambúð þeirra
hjóna var með ágætum, þau mátu
og virtu hvort annað að verðleikum.
Þeim varð ekki bama auðið, en þau
tóku til uppfósturs nýfætt stúlku-
bam, sem ber nafn Elísabetar
móður Guðmundar, og ættleiddu
hana. Hún hefur verið þeim ástrík
og góð dóttir og sýnt þeim mikla
nærgætni og alúð alla tíð og ekki
síst þegar ellihrömun og sjúkleiki
sótti að þeim. Maður hennar er
Erlendur Björgvinsson frá Fyrir-
barði í Fljótum, nú bflstjóri í
Reykjavík. Þau eiga tvö böm, son
sem ber nöfn afa síns og ömmu,
Guðmundur Heiðar, vel gefínn efn-
ispiltur, 19 ára, ogdóttur, Sólveigu,
7 ára.
Guðmundur bjó ágætu búi á
Melum. Hann var kappsfullur dugn-
aðarforkur til allrar vinnu, ráðdeild-
arsamur og fyrirhyggjusamur um
bú sitt og hag, án allrar ágengni
við aðra og góður nágranni. Melar
em fremur góð jörð og hæg. Þar
hefur ávallt verið tvíbýli. Jörð sína
bætti hann bæði að húskosti og
ræktun meðan hann bjó þar. Við
Mela var nafn hans og lífsstarf
tengt óijúfanlega. Þar lágu spor
hans og lífsstarf frá blautu bams-
beini þar til hann fann sig ekki
geta búið lengur fyrir aldurssakir
og þverrandi starfsþreks. Það var
honum ekki sársaukalaust að þurfa
að yfírgefa ættaróðal sitt, Mela.
Sú tilhugsun lá lengi þungt á honum
og láði honum það enginn, heldur
fundu til með honum. Þar hafði
sami ættleggur búið í hartnær tvær
aldir og famast vel. Honum var
erfítt að slíta þær rætur, en varð
eins og svo margir aðrir að hlíta
því kalli þó nauðugt væri. Hann brá
búi haustið 1974 og fluttu þau hjón-
in þá til Reykjavíkur. Fyrstu árin
vann hann í nokkur ár hjá Timbur-
verslun Áma Jónssonar og bjó þá
í eigin húsnæði á Lokastíg 20, en
þegar heilsa og kraftar þeirra hjóna
fór þverrandi fluttust þau í íbúðir
aldraðra að Jökulgrunni og síðan
inn á Hrafnistu þegar þau þurftu
meiri aðhlynningar við vegna versn-
andi heilsu og hrömunar. Þar hefur
verið búið eins vel að þeim og unnt
er. Þrátt fyrir háan aldur og bilað
hjarta var Guðmundur furðu hress
allt til síðustu stundar. Hann hafði
alltaf fótavist, las bækur og blöð
sér til gagns og afþreyingar, fylgd-
ist vel með gangi landsmála og
ræddi þau og annað af eldmóði.
Hann lagði sinn dóm á orð og gerð-
ir ráðandi manna þjóðfélagsins og
var ómyrkur í máli um það sem
honum þótti miður fara. Hann átti
erfítt með að sætta sig við þá upp-
lausn og lausung sem nú ríkir um
of í lífsmáta almennings. Sárast
sveið honum það misferli, fjársvik
og prettir, sem sífellt eru að upplýs-
ast, en margt látið átölulaust og
mörgum sleppt við réttláta ábyrgð
t
Móðir okkar og tengdamóðir,
INGUNN MARÍA FRIÐRIKSDÓTTIR,
Skriðustekk 3,
lést í Landspitalanum að morgni 22. ágúst.
Sigrún Steingrímsdóttir, Grétar Hannesson,
Erla Steingrfmsdóttir, Pétur Þorvaldsson.
t
Eiginmaður minn og faðir,
JÓHANNJÓHANNSSON
hárskerameistari,
Álfheimum 54,
Reykjavfk,
andaðist á heimili sínu 23. ágúst sl.
Anna Marfa Ólafsdóttir, Esther Jóhannsdóttir.
Móðir okkar, ÓLAFÍA HARALDSDÓTTIR,
Faxabraut 5,
Keflavík,
andaðist í Sjúkrahúsi Keflavíkur 22. ágúst.
Eygló Alexandersdóttir, Gunnar Alexandersson, Sæmundur Alexandersson, Haraldur Alexandersson, Alma Alexandersdóttir.
gerða sinna. Slíkt samrýmdist ekki
siðgæðisvitund hans. Uppflosnun
og eyðing sveitabýla var eitur í
hans beinum og varð honum um-
ræðuefni. Við burtför sína frá
Melum seldi hann jörð sína ungum
og dugandi hjónum. Var honum
mikil raunabót að vita hana ekki
ónýtt skæklaskinn.
Það var bæði gagn og gaman
að heimsækja þau hjónin á Melum.
Meðan bflar þutu ekki um og menn
máttu vera að því að stansa fóru
margir ekki þar hjá garði án þess
að koma við á Melum, ræða við þau
og leita svara við ýmsu, sem í hug-
ann hafði komið, heyra svör
Guðmundar og spurningar um lífíð
og tilveruna í ýmsum myndum, sem
hann var svo glöggskyggn á. Það
var oft hrein náma fróðleiks og
skemmtunar. Eftir að sveitasíminn
kom á hvem bæ var hann ólatur
að hringja til eins og annars að
leita frétta og létta af sér fargi
fámennisins. Með því skapaði hann
tengsl milli manna og bæja, sem
voru mikilsverð í fámenni vetranna.
Það fundu margir þegar hann var
fluttur burtu hvað mikilsverður
þessi þáttur var. Nú eru breyttir
tímar hvað þetta snertir. Einkasími
kominn í stað sveitasíma. Enginn
hringir lengur nema af nauðsyn og
samtalið þá aðeins tveggja manna
tal. Það gerir lífíð fábreyttara, ólíf-
rænna og einmanalegra í sveitinni.
Auk þess sem hér hefur verið
rakið gegndi Guðmundur fjölmörg-
um trúnaðarstörfum fyrir sveit sína.
Hann var formaður Búnaðarfélags
Ámeshrepps frá 1928 til 1962 er
hann lét af því að eigin ósk. Hann
var hreppsnefndarmaður um skeið,
í stjóm Kaupfélags Strandamanna
í fjölda ára, forðagæslumaður í
mörg ár, í stjóm Sjúkrasamlags
Ámeshrepps frá stofnun þess nær
óslitið allan starfstíma þess. Er þó
ekki allt upptalið þar sem hann kom
við sögu sinnar sveitar. Hann var
ávallt gætinn og rasaði ekki um ráð
fram, sá áhættuna öðrum fremur
af því sem í var ráðist, en lét það
aldrei standa fyrir framgangi mála.
Ég hefi hér dregið fram nokkra
þætti af lífi og starfí vinar míns,
Guðmundar frá Melum, nú þegar
hann er allur og ég horfi til baka
yfír liðna tíð. Ég átti mikið og náið
samstarf með honum um ýmis fé-
lagsmálastörf. Við vomm saman í
stjóm búnaðarfélagsins yfír 30 ár,
í stjóm kaupfélagsins um mörg ár
og í stjóm sjúkrasamlags hreppsins
í nær 30 ár, auk annars. Ég minnist
alls samstarfs okkar með ánægju
og innilegu þaklæti. Það var bæði
gott og skemmtilegt að eiga sam-
starf við hann. Aldrei bar skugga
ósamlyndis á okkar langa og
margvíslega samstarf. Fyrir það ber
ég fram þakkir mínar nú þegar leið-
ir skiljast. Þær minningar ylja mér
og gleymast ekki.
Þessi minningarorð mín um Guð-
mund frá Melum verða ekki fleiri.
Ég og aðrir sveitungar mínir hlökk-
uðu ávallt til samfundar við hann.
Margir okkar létu það ekki undir
höfuð leggjast að heimsækja hann
þegar þeir áttu erindi til Reykjavík-
ur. Það var alltaf jafn ánægjulegt
að hitta hann og Ragnheiði. Og
heimkomnir vom menn spurðir:
Hvað sagði Guðmundur á Melum.
Menn áttu alltaf von á eftirminni-
legum orðræðum hans og tilsvömm.
Nú nýtur þess ekki lengur. Eftir
situr hún Ragnheiður háöldmð, far-
in að líkamskröftum, með mikið
skerta sjón og heym. Ég veit að
hún heldur hugarró sinni og bíður
í æðmleysi samfundanna. Ast og
umhyggja dóttur hennar er henni
dýrmætur ljósgjafi.
Um leið og ég sendi vini mínum
og nafna hinstu kveðju mína, konu
minnar og annarra sveitunga
minna, bið ég honum allrar blessun-
ar á landi eilífðarinnar, utan okkar
sjóndeildarhrings. Ragnheiði og
öðmm aðstandendum hans sendi
ég samúðarkveðjur okkar með þökk
fyrir langa og góða samfylgd.
í dag verður lík hans borið til
moldar í Laugameskirkjugarði,
Qarri heimahögum. Hin milda
„Móðir jörð" opnar faðm sinn fyrir
bami sínu og geymir líkamsleifar
þess, en andinn fer til Guðs, sem
gaf hann.
Guðmundur P. Valgeirsson