Morgunblaðið - 05.09.1987, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 5. SEPTEMBER 1987
Haustlitir
Senn fer í hönd árstíð haust-
vindanna sem reyta laufið af
tíjám og runnum og breyta
grænum lyngmóum í litadýrð
sem gleður augað. Gróðurinn
er að leggjast í vetrardvalann
og um leið að safna næringu
fyrir komandi vor.
Við fylgjumst með því þegar
blöð tijánna visna og verða gul
eða rauðleit. Þetta er ekki aðeins
gert til að gleðja augu okkar með
litadýrðinni, heldur eru tré og
runnar, lyng og kjarr, að safiia
birgðum fyrir vetrarsvefninn. í
frumeindum blaðgrænunnar er
mikið af köfnunarefni, sem er
gróðrinum mikilvægt. Þegar
kólnar í veðri á haustin verða
efnabreytingar í blaðgrænunni,
tré og runnar draga til sín köfn-
unarefnið úr blöðunum til
geymslu í greinum og stofnum
þar til vorar, en á vorin er þörf
fyrir birgðir af köfnunarefni til
að mymda nýtt laufskrúð.
Auk grænu litarefnanna í blöð-
unum, geyma þau einnig gul og
rauðgul litarefhi, lítín og karótín.
Við efnabreytinguna á haustin
verða þessi litarefni eftir í blöð-
unum, sem verða gul, rauð eða
appelsínugul. Þessi litaskipti geta
verið breytileg ár frá ári, sum
árin eru gulu litimir ráðandi, en
önnur ár geta ýmis afbrigði
rauðu litanna verið mest áber-
andi.
Veðurfar ræður miklu um liti
haustlaufsins. Sólríkir haust-
dagar og kaldar nætur stuðla að
rauðleitu haustlaufí, en vætu-
samt haust dregur úr litaskrúð-
inu. En ekki eru öll tré jafn litrík
þegar haustar. Til dæmis fölnar
birki yfírleitt og blöðin verða
gul, en hlynur og ösp geta orðið
mjög skrautleg.
Þótt blöðin visni og deyi er
hlutvereki þeirra þó engan veg-
inn lokið. Þegar þau falla til
jarðar geyma þau enn næringu
sem kemur líMkinu í moldinni
að góðu gagni. Ánamaðkar nær-
ast á blöðunum, og það sem
ánamaðkamir skila frá sér verður
að næringu fyrir gerla og sveppa-
gróður í moldinni, og smám
saman breytast þessi visnuðu
blöð í nýja gróðurmold þar sem
nýjar jurtir og gróður geta skotið
rótum og dafnað. Það fer því
ekkert til spillis í þessari hringrás
náttúmnnar.
Þótt haustið minni okkur á að
veturinn sé skammt undan er
engin ástæða til annars en njóta
þess sem það hefur upp á að
bjóða. Margir sunnlendingar hafa
til dæmis lagt það f vana sinn
að skreppa á Þingvöll á fögmm
haustdegi til að njóta þeirrar fá-
gætu litadýrðar sem þar er að
sjá. Og sama er að segja um
fleiri staði á landinu. Landið okk-
ar er fallegt, um það emm við
öll sammála, en sjaldan er feg-
urðin meiri en á sólríkum haust-
degi þegar gróðurinn er að safna
sér birgðum fyrir komandi vetr-
arsvefn.
AF ERLENDUM VETTVANGI
eftir JÓHÖNNU KRISTJÓNSDÓTTUR
Tyrkland:
Demirel talinn sigur-
stranglegur í umdeildri
þjóðaratkvæðagreiðslu
' ■
Turgut Ozal
Á MORGUN, sunnudaginn 6. september, fer fram þjóðaratkvæða-
greiðsla i Tyrklandi um það, hvort eigi að leyfa stjómmálamönnum,
sem voru í pólitík fyrir valdatöku herforingjastjómarinnar í sept-
ember 1980, að hefja aftur slík afskipti. Tyrkneska þingið greiddi
að vísu atkvæði um málið i mai sl., og samþykkti þáttöku þeirra
með yfirgnæfandi meirihluta. En nokkm síðar lýsti forsætisráð-
herrann, Turgut Özal yfir því, að þetta mál væri svo mikilvægt,
að hann hefði ákveðið að láta þjóðina greiða atkvæði um það.
Fyrir lá, að Özal var andsnúinn þvi, að fyrverandi stjómmálamenn
kæmu til starfa á ný.
Kosningabaráttan þykir hafa
_ verið með eindæmum óskipu-
leg.Á kjörskrá eru 25 milljónir, en
eftir því sem blaðið Economist
sagði fyrir skömmu, hefur ekki
nema brot af þeim fjölda hugmynd
um að atkvæðagreiðsla standi fyr-
ir dyrum. Það eru einkum hin
afskekktari héruð, austur, norð-
austur og suðausturhlutanum, sem
áróðursmeistarar hafa sinnt lítt og
allt að því hundsað. Þar sem ann-
ars staðar er ólæsi mikið, en 65%
Tyrkja eru ólæsir. Þangað koma
því ekki blöð og útvarpstæki til-
tölulega fá. Því hefur farið fyrir
ofan garð og neðan hjá milljónum,
hvað stæði fyrir dyrum. fyrir dyr-
um. Og stjómmálamenn hafa ekki
hirt nægilega um að kynna og
útskýra málin fyrir atkvæðunum,
bæði þar og bíða.
Meðal annars vegna þess, hve
hátt hlutfall ólæsra er í landinu,
verða atkvæðaseðlamir í tveimur
litum og um leið og fólk kemur á
Iqörstað verður því greint frá því
að appelsínugulur kjörseðill þýði
„nei“ og blár kjörseðill Já.“ Til
frekari skýringar mætti svo taka
fram að Özal vill auðvitað, að
langtum fleiri greiddir atkvæða-
seðlar verði appelsínugulir.
Skæðasti keppinautur Özals er
Suleyman Demirel, fyrverandi for-
sætisráðherra. Hann hefur háð
mjög skelegga baráttu og það má
heyra á málflutningi Özals forsæt-
isráðherra, að hann hefur áhyggjur
af því fylgi, sem hefur safnazt til
Demirels í kosningabaráttunni.
Demirel er hægri sinni og því er
ekki um hugmyndafræðilegan
ágreining að ræða milli þeirra.
Annar fyrverandi forsætisráð-
herra, vinstrimaðurinn Bulent
Ecevit, sem var lengi skær stjama
hefur misst fylgi á síðustu árum
og því er spáð, að hann muni ekki
ná sér á strik aftur, þó svo að
meirihluti greiddra atkvæði verði
með bláum lit.
Özal hefur gagnrýnt Demirel
fyrir vandræðalega og stjómlausa
sljóm á landinu, en Demirel var
forsætisráðherra, þegar herfor-
ingjastjóm Kenans Evrens tók yfír.
Demirel hefur svarað fullum hálsi
og bent kjósendum á, að hagur
hins almenna borgara hafí ekkert
skánað á þessum árum, sem liðin
eru síðan Özal varð forsætisráð-
herra. Efnahagsaðgerðir hans hafi
verið mislukkaðar og til þess eins
fallnar að hygla þeim efnameiri.
Demirel hefur þar óneitanlega
nokkuð til síns máls. Þrátt fyrir
að dregið hafí úr verðbólgu á
stjómarárum Özals og kúfurinn
verið tekinn af erlenda skuldaijall-
inu, er hagur almennings litlu betn
nú en á óstjómarárum fyrri pólitík-
usa.
Suleiman Demirel

Bulent Ecevit
Tyrknesk blöð hafa skrifað í
hneykslistón um þjóðaratkvæða-
greiðsluna. Sum kalla þetta
kyndugustu uppákomuna í ára-
tugi. Blaðið Milliyet sagði nýlega,
að þessi þjóðaratkvæðagreiðsla
væri í rauninni móðgun við Tyrki.
Til þess fallin að rugla menn í
ríminu og ekki yrði séð, að hún
þjónaði heiðarlegum tilgangi. Þá
er vert að geta skoðanakannana,
sem blöðin Milliyet og Hurrieyet
hafa gert. Það fyrmefnda segir,
að já-atkvæðin, þ.e. Demirel og
félögum verði 5% fleiri. Hið síðar-
nefnda taldi að já-atkvæðin yrðu
6% fleiri. En það sem var þó lang-
mest áberandi í niðurstöðum
beggja blaðanna var að langflestir
spurðra sögðust ekki vita, hvað
þeir ætluðu að kjósa. Allstór hópur
neitaði svo að gefa upp, hvom lit-
inn það veldi. Sé á heildina litið
virtist útkoman vera sú, að um
helmingur spurðra, allir búsettir í
þéttbýli var alls ekki viss um, hvað
væri verið að greiða atkvæði um.
Gagnrýni á undirbúning og
skipulag á greinilega fullan rétt á
sér. En að mati margra stjóm-
málaskýrenda hefði einfaldlega átt
að sleppa þessum skrípaleik, eins
og sumir kalla þjóðaratkvæða-
greiðsluna. Özal hefði verið í lófa
lagið að láta samþykkt þingsins
duga og ganga síðan til samkeppni
við Demirel og aðra, sem áður
voru áberandi í stjómmálum af
fullum drengskap. Hann hefði orð-
ið maður að meiri, að dómi
tyrkneskra blaða og margra landa
sinna. Blöðin segja, að fari leikar
tjl dæmis svo, að meirihluti styðji
Özal, hljóti hann samt að bíða
hnekki. Þær niðurstöður myndu
sýna, að hvað sem öllum yfirlýsing-
um líður, ríkti ekki enn lýðræði
og eðlilegt frelsi til athafna í Tyrk-
landi. Þó svo að Bandaríkjastjóm
sé hliðholl Özal í hvívetna og telji
hann með dyggustu vinum sínum
í Atlantshafsbandalaginu, gengi
slík niðurstaða þvert á stefnu
Bandaríkjamanna. Færi svo að
Özal tapaði yrði það auðvitað
hnekkir líka, auk þess sem það
gæti dregið úr mætti stjómarinn-
ar, þrátt fyrir traustan þingmeiri-
hluta flokks hans. Væntanlega
myndi Özal ekki bregða á það ráð
að boða til kosninga, fyrr en áætl-
að er, þ.e. 1988. Kosningar eftir
hugsanlegan ósigur myndu naum-
ast verða honum til framdráttar.
Ýmsir spá, að hann geti átt von á
því, að margir flokksbræður hans
segi sig úr Föðurlandsflokknum
og gangi til liðs við Demirel, ef
niðurstaðan verður á þá lund, að
Demirel verði heimilt að taka aftur
þátt í stjómmálum.
Kenan Evren, forseti, styður
Özal, en hann hefur ekki tök á að
beita sér að neinu marki. Og bak
við tjöldin bíða svo yfírmenn hers-
ins átekta og fylgjast með fram-
vindu. Innan tyrkneska hersins,
ekki sízt yfírmanna hans, er djúp-
stæð andúð og vantraust á stjóm-
málamönnum. Og fara ekki allir
dult með skoðanir sínar. Tyrkneski
herinn hefur oftar en annars stað-
ar í Evrópu þurft að taka við af
vanhæfum stjómmálamönnum á
síðustu áratugum. Kannski er ekki
óeðlilegt, að þeir geri ráð fyrir
ýmsu r.ú. En þótt þjóðaratkvæða-
greiðslan sé umdeilanleg að flestu
ieyti og úrslit hennar verði kannski
eftir því, dettur engum í hug - sem
betur fer - að herinn þurfi að koma
til skjalanna að henni lokinni.
Heiraildir m.a.: Obaerver, Economist,
MilUyet