Morgunblaðið - 05.09.1987, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 5. SEPTEMBER 1987
33
lupp-
lulega
Morgunblaðið/AM
mæla harðlega öllum árásum á
okkur. Þannig höfum við meira
svigrúm til þess að láta í okkur heyra
og þegar við gerum það vita stjóm-
völd einnig að þau geta ekki látið
gagnrýni hreyfíngarinnar sem vind
um eyru þjóta.
Annað, sem hefur mikið að segja,
er að í hvert sinn sem erlendir stjóm-
arerindrekar koma til landsins vilja
þeir fá að hitta okkar fólk jafnt sem
stjómvöld. Yfirleitt er komið á fundi
með gestinum og talsmönnum hreyf-
ingarinnar, en stundum vilja þeir
forðast að ögra stjómvöldum. Ut-
anríkisráðherra Astralíu taldi til
dæmis að hann gæti ekki hitt full-
trúa okkar sjálfur, en þess í stað
sendi hann helsta aðstoðarmann sinn
og sá fundur bar góðan ávöxt. Þá
má líka nefna að nú orðið er fastur
liður að bjóða nokkmm fulltrúum
hreyfíngarinnar í hvert sinn, sem
vestræn sendiráð halda opinberar
móttökur eða veislur. Þannig kom-
ast talsmenn Charter ’77 í samband
við erlenda stjómarerindreka og
blaðamenn, sem þeir annars gætu
ekki hitt.
Því má ekki gleyma að öll um-
fjöllun um mannréttindamál
kommúnistaheimsins á Vesturlönd-
um hefur gifurlega mikið að segja.
Stjómvöldum í Austur-Evrópu
svíður í hvert sinn sem fitjað er upp
á þessum málum vestan jámtjalds.
Sömu sögu er að segja um pólítíska
fanga. í hvert sinn, sem á þá er
minnst á Vesturlöndum, er stigið
skref í átt til lausnar þeirra. Bæði
fínna stjómvöld fyrir þrýstingnum,
en hitt sem er ekki síður mikilvægt,
er að fangamir fá að vita að eftir
þeim er munað. Óttinn við að verða
öllum gleymdur getur verið ægileg-
ur.“
V esturlandabúar
styðja þrælahald
Þú sast sjálfur i fangelsi, af
hverju?
„Eg neitaði að gegna herþjónustu.
Charta ’77 er mannréttindahreyfíng
og það samræmist ekki trúarhug-
myndum mínum og siðferðisskoðun-
um að gegna herþjónustu. Tékkneski
herinn er miklu stærri en svo að
hann sé_ ætlaður einungis til land-
vama. Ég var kvaddur í herinn í
apríl 1977 — þremur mánuðum eftir
að mannréttindayfírlýsingin var gef-
in út — en neitaði og var þá dreginn
fyrir herdómstól, sem dæmdi mig í
tveggja og hálfs árs fangelsi.
Vilhjálmur Bergsson við eigin verk. Morgunblaðið/Bjami
Túlka hin ýmsu lífs-
svið í myndlistinni
Fyrst sat ég í Libkovice-fangelsi.
Þar var ágætt fæði og aðbúnaður
ekki afleitur, enda fangelsið undir
eftirliti Rauða krossins. Vinnan var
ekki slæm, en utan vinnutíma var
nokkru harðræði beitt. Einangrun-
arvist var hiklaust beitt fyrir
minnstu yfírsjónir og jafnvel þótt
hegðun manna væri til fyrirmyndar
áttu menn ekki náðuga daga, því
yfírvöld vom ákveðin í að láta fang-
elsið standa undir nafni sem betmn-
arhús. Af þeim sökum var sífellt
reynt að „endurhæfa" mann fyrir líf
í sósíalísku samfélagi og kennisetn-
ingar kommúnista þuldar lon og don
í svokölluðum „kennslustundum".
Vinnan fólst í því að skera steina
ýmiskonar í skartgripi og samkvæmt
áætluninni bar okkur að skera
12.000 steina á dag. Heita átti að
við fengjum kaup fyrir, en eftir vist-
ina fékk ég greitt jafnvirði 4.000
íslenskra króna — samkvæmt opin-
bem gengi! Raunvirði er að sjálf-
sögðu minna. Fólk á Vesturlöndum
ætti að hafa hugfast að fjölmargar
vömr frá Tékkóslóvakíu em fram-
leiddar af föngum. Allir em mót-
fallnir þrælahaldi, en þegar þið hér
á Islandi kaupið skartgripi, mynda-
vélar og Skoda-bifreiðir frá Tékkó-
slóvakíu emð þið í raun að kaupa
vöm, sem að meira eða minna leyti
er framleidd af þrælum.
Síðar var ég fluttur til Bory-
fangelsis, sem er í nágrenni Pilsen.
Þar var erfiðisvinna og allur að-
búnaður hin hræðilegasti. Á sumrin
vom við látnir grafa skurði í mýrar-
fenjum, hitinn um 40° C og rakinn
gífurlegur. Margir þjáðust af húð-
sjúkdómum, vatnið var fúlt og annað
eftir því. Til þess að bæta gráu ofan
á svart mátti ekki þrífa sig nema
einu sinni í viku og var mér einu
sinni refsað fyrir að þrífa mig eftir
vinnu. Þetta kann að hafa breyst
nú, en svona var þetta þá.
Þegar ég loksins losnaði úr fang-
elsi fékk ég vinnu á póstinum um
hríð, en árið 1980 var ég á ný kvadd-
ur í herinn. Þá sá ég að þeir ætluðu
ekki að gefast upp og sótti um leyfi
til þess að fara frá Tékkóslóvakíu.
Það fékk ég eftir nokkrar málaleng-
ingar, en hafa þeir eflaust verið
dauðfegnir að losna við mig. Þama,
sem oft áður, hjálpuðu Amnesty Int-
emational mikið og kvartanir þeirra
hafa vafalítið orðið til þess að greiða
götu mína.“
Hefur Gorbachev
árangur sem erf iði?
Nú er mikið rætt um þær breyt-
ingar i frjálsræðisátt, sem Mikhail
Gorbachev stendur fyrir austur í
Moskvu. Hefur þeirra gætt í
Tékkóslóvakíu?
„Við megum ekki gleyma því að
Gorbachev er ekki enn búinn að
treysta sig fyllilega í sessi og marg-
ir kommúnistar í Austur-Evrópu em
þess fullvissir að hann muni ekki
endast í mörg ár í viðbót. Husak er
heldur ekkert ginnkeyptur fyrir því
að gera sömu mistök og gerð vom
’68. „Vorið í Prag“ hefði varla átt
sér stað nema vegna merkja frá
Moskvu um að endurskoðun efna-
hagsmála væri nauðsynleg. Dubcek
gekk of langt og Kremlverjar skiptu
um skoðun.
Þegar Gorbachev ferðaðist til
Austur-Evrópu kom hann m.a. við í
Prag. Þaðan fór hann eftir þriggja
daga viðdvöl, en átti að vera í fímm.
Það held ég ekki að viti á neitt gott.
Margt hefur þó batnað, hvort sem
það er Gorbachev að þakka eða ekki.
Erlendir fréttamenn geta nú til
dæmis tekið viðtöl við andófsmenn
án teljandi vandræða. Ekki alls fyrir
löngu var eitt slíkt sent út af út-
varpsstöðinni Voice of America.
Fyrst þegar það var sent út var það
nú reyndar truflað af tékkneskum
stjómvöldum, en VOA auglýsti þá
að það yrði aftur sent út síðar og
þegar þar að kom fékk það að ber-
ast ótmflað. Svona nokkuð getur
haft gífurleg áhrif, enda er meira
hlustað á tékkneskar útsendingar
VOA heldur nokkurn tíma ríkisfjöl-
miðlana. Ekki svo að skilja að
Bandaríkjastjóm sé svo vinsæl, en
fréttimar em miklar og góðar og
berast þar að auki um leið og at-
burðimir gerast. Ég held að ástandið
sé svipað í Sovétríkjunum þó svo að
Sovétmenn mgli oftar saman þjóð-
emisást og kommúnisma en gert er
í öðmm kommúnistaríkjum Austur-
Evrópu. Fyrir ’68 var þetta ekki
svona í Tékkóslóvakíu, þá treystu
menn ennþá á ríkisfjölmiðlana, en
það breyttist eftir innrásina. Ég
hugsa að Chemobyl-slysið hafi haft
svipuð áhrif á Sovétmenn.
Én hvað varðar umtalsverðar
breytingar þá koma þær varla nema
með nýjum valdhöfum. Husak hefur
alltaf verið húsbóndahollur. Hann
sat sjálfur inni á Stalínstímanum og
er brotinn maður. Hann fetar Moskv-
ulínuna, en hann er enn efins um
að Gorbachev túlki raunvemlegan
vilja kommúnistaflokksins. Svo á
náttúmlega eftir að koma í ljós hvort
Gorbachev verður eitthvað ágengt
heima fyrir. Smábreytingar á so-
véskum blöðum em ekki nægar
vísbendingar um nýja tíma. Ég á enn
eftir að sjá að skrifkeramir sætti
sig við við kerfísbreýtingar Gorbac-
hevs, eða að almenningur styðji
baráttu hans gegn áfengi. Efna-
hagsátak er einmitt það: átak. Eftir
að hafa búið við miðstýrt og illa
skilvirkt hagkerfí í sjö áratugi er
hugsanagangur fólks í engu sam-
ræmi við vilja Gorbachevs. Fólk vill
ekki þurfa að skila svo og svo mik-
illi vinnu og vera ábyrgt fyrir henni
að auki. Verksmiðjustjórar em
hræddir við að fara fram úr áætlun
vitandi það að eina afleiðingin er sú
að Áætlanaráðuneytið setur markið
hærra næsta ár. Þrátt fyrir allar
kerfisbreytingar breytist hugarfarið
seint. Þeir sem einhveijar eignir eiga
em að sjálfsögðu fylgjandi auknu
ftjálsræði, en þeir em aðeins brot
þjóðarinnar. Hið sama á að hluta
við í Tékkóslóvakíu, en þar man
sumt fólk þó eftir því hvemig
ástandið var fyrir Seinni heimsstyij-
öld. Landið var lýðveldi og sjöunda
ríkasta í heimi. Forsetinn var heim-
spekingur o.s.frv."
Ófrelsið mikið enn
Hver er þá framtið Tékkósló-
vakíu?
„Ég vildi að ég kynni svarið við
því. Enn sem komið er er of snemmt
að spá nokkm um það. Gustav Hus-
ak er kominn til ára sinna, en það
er ekkert sem bendir til þess að við
honum taki fijálslyndari maður. Sá
sem stendur honum næst, Vasil Bil-
ak, er nýstalínisti, sem þar að auki
var mjög handgenginn Brezhnev á
sínum tíma, og sameinar það versta
úr báðum stefnum. Landið er hálf-
gildings lögregluríki, leyniþjónustan
er alls staðar og það á ekki bara
við Tékkóslóvakíu. Þið íslendingar
ættuð til dæmis að íhuga hvað sendi-
ráðsstarfsmenn Tékka em að gera
hér. Mér vitanlega em viðskipta-
tengsl landanna lítil ef undan em
skilin kaup á Skoda-bifreiðum, en
þau koma sendiráðinu heldur ekkert
við. Sendiráðið á stóreflis hús við
Smáragötu og mannafla eftir því.
Hvað em þeir að gera hér?
Bókmenntir og aðrar listir em illa
settar. Jazz-deild félags hljóðfæra-
leikara hefur verið bannfærð. Önnur
list-form en sósíal-realismi em illa
séð. Jafnvel þeir rithöfundar, sem
ríkið hefur velþóknun á, eiga í erfið-
leikum með að fá bækur sínar
útgefendur og bannlistinn er langur
og víðtækur. — Svo er það hin hlið-
in: Það getur verið jafnerfítt að gefa
út á Vesturlöndum, en af öðmm
ástæðum. Gömlu karlamir: Havel,
Kundera og Klima, svo nokkrir séu
nefndir, eiga tiltölulega greiðan að-
gang að vestrænum bókaútgefend-
um, en þeir em bara komnir af besta
skeiði og skrifa hvorki jafnmikið né
jafnvel og áður. Ungu rithöfundam-
ir eiga hins vegar enga möguleika,
því þeir em alveg óþekktir á Vesturl-
öndum og það virðist ekki ætla að
breytast. Þeir em milli tveggja elda
— fást hvergi útgefnir og skrifa því
bara fyrir sjálfa sig.
Tékkóslóvakía er auðugt land af
hráefnum og enn auðugra af fólki.
Sá jarðvegur sem kommúnista-
stjómin býr því er hins vegar ekki
til þess fallinn að menn uppskeri
ríkulega. Tékkóslóvakar vilja í eðli
sínu vera Vestur-Evrópubúar — al-
veg óháð hinni pólítísku skiptingu
Evrópu austan og vestan jámtjalds.
Ástandið kann vissulega að breytast
til batnaðar, en það mun gerast
mjög hægt og fara hljótt."
- segir Vilhjálm-
ur Bergsson, sem
opnar málverka-
sýningu 1 Norr-
æna húsinu í dag
VILHJÁLMUR Bergsson opnar
sýningu í dag kl. 14.00 í Norræna
húsinu og eru á sýningunni 47
verk, þar af 23 olíumálverk, 15
vatnslitamyndir og níu blýants-
myndir unnar frá 1983. Vilhjálm-
ur er búsettur í Dtlsseldorf í
Vestur-Þýskalandi. Eftir stúd-
entspróf frá MR hélt Vilhjálmur
í tveggja ára myndlistamám til
Kaupmannahafnar og síðan var
hann önnur tvö ár við nám í
París.
Vilhjálmur sagðist í samtali við
Morgunblaðið sjá talsverðan vöxt í
íslenskri myndlist hin síðari ár.
„Það sem hinsvegar hefur háð
íslenskum listamönnum er að þeir
virðast vera undir talsverðum áhrif-
um tískusveiflna eriendis frá, oftast
gagnrýnislítið. Ef listamenn ná ekki
að skapa sér eigin stíl, getur það
orðið þeim ijötur um fót. Ég var
undir mjög sterkum áhrifum frá
París á tímabili. Ég náði ekki að
tjá það sem ég vildi sagt hafa í
myndum mínum, en síðan þá hef
ég fundið mikla breytingu."
Vilhjálmur sagði að myndlist
væri verðlögð mun hærra í Þýska-
landi en á lslandi. Hinsvegar væri
sá hópur fólks sem keypti málverk
þar mun takmarkaðri en hérlendis.
„Ég kalla mína list samlífrænar
víddir. Mönnum gekk heldur erfið-
lega að skilja það orðtak svo ég
einfaldaði það í lífrænar víddir. List
mín getur skoðast sem túlkun
ýmissa lífssviða. Einnig má fínna
ýmis tengsl við náttúruna og það
af ýmsum sviðum, ekki bara því
landslagi sem í kringum okkur er,
heldur jafnvel úr smærri og stærri
heimum."
Vilhjálmur sagði að framundan
EFNT verður til ráðstefnu um
öryggismál sjómanna I Borgar-
túni 6 í Reykjavík föstudaginn
18. september næstkomandi. Á
ráðstefnunni verður staða ör-
yggismála sjómanna rædd og
raktar helstu breytingar sem
orðið hafa f þeim málaflokki frá
fyrri ráðstefnu, sem haldin var
í september 1984.
Á ráðstefnunni verður fjallað um
framtíðarverkefni til að fækka slys-
um á sjó og bæta aðbúnað sjómanna
í. ljósi þeirrar þróunar sem orðið
liefur og fyrirsjáanleg er. Meðal
hjá sér væru áframhaldandi sýning-
ar í Þýskalandi. Hann hefur fengið
tilboð um að sýna í Kunsthalle í
Diisseldorf, „einum besta sýningar-
stað meginlands Evrópu," eins og
hann sjálfur orðaði það og var jafn-
framt beðinn um að bjóða með sér
fleiri íslenskum listamönnum. Sýn-
ingin verður að öllum líkindum sett
upp á næsta ári ef opinberir aðilar
á Islandi taka vel undir hugmynd-
ina. „Forstöðumaður Kunsthalle
sagði að vísu að til væru nægir
peningar þar á bæ og þeir þyrftu
enga fjárhagsaðstoð frá íslandi, en
mér fyndist það vissulega skemmti-
legra ef yfírvöld hér á landi styrktu
sýningarhaldið. í staðinn hafa þeir
farið fram á að koma upp þýskri
sýningu upp hérlendis og sennilega
eru Kjarvalsstaðir heppilegasti
staðurinn," sagði Vilhjálmur.
Áhugi hefur farið vaxandi í
Þýskalandi á íslenskum listum og
bókmenntum, að sögn Vilhjálms.
„Ég var með sýningu í menningar-
miðstöð Dusseldorf í fyrra og stóð
jafnframt fyrir kynningu á íslensk-
um bókmenntum og fombókmennt-
um. Konan mín, sem er þýsk, þýddi
nokkur ljóð eftir fslensk skáld og
prófessor í íslenskum fræðum við
Kölnarháskóla kynnti fomíslenskar
bókmenntir. í tengslum við þetta
bámst okkur þær fréttir að þýskt
forlag hygðist sérhæfa sig í útgáfu
norrænna bókmennta og eftir
nokkrar vikur er væntanleg á mark-
aðinn fyrsta ljóðabókinn „Tíminn
og vatnið" eftir Stein Steinar. Ráð-
gert er að safn fslenskra ljóða komi
síðan út árið 1989. Prófessor að
nafni Kreutzer sem starfar við há-
skólann í Kiel mun sjá um að velja
ljóðin í bókina. Miklu máli skiptir
að láta pólitískar skoðanir skálda
lönd og leið við val höfunda og
reyna eftir megni að gefa sem best
yfirlit yfír það sem verið hefur að
gerast f íslenskri ljóðlist," sagði
Vilhjálmur Bergsson.
Sýningin í Norræna húsinu verð-
ur opin til 20. september og er opið
frá 14.00 til 22.00 alla daga.
annars verður á ráðstefnunni rætt
um hvort opinber stjómun fískveiða
hafi haft áhrif á þróun öryggismála
sjómanna og þá með hvaða hætti
sú reynsla megi nýtast við mótun
framtíðarstefnu í stjómun físk-
veiða.
Að ráðstefnunni standa Siglinga-
málastofnun ríkisins og 16 önnur
samtök, félög og stofnanir sem
tengjast sjávarútvegi, siglingum og
skipasmíðum með einum eða öðrum
hætti. Væntanlegir þáttakendur
geta skráð sig hjá Siglingamála-
stofnun ríkisins.
(Úr fréttatilkynningu.)
Ráðstefna
um öryggismál
sjómanna