Morgunblaðið - 04.10.1987, Blaðsíða 5

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 4. OKTÓBER 1987
B 5
Útsýni frá Reykjanesvita
segir Hannes að honum líki ekki
að drengurinn sé kallaður þjónn.
Þá sagði Magnús: „Viltu ekki kalla
strákinn vitasvein." Ég lét bókina
heita Högni vitasveinn. Hún varð
vinsæl bama og unglingabók
Ég kynntist líka um þetta leyti þeim
Ólafí Jóhanni Sigurðssyni, Jóni
Dan, Jóni Óskari og Jóni úr Vör.
Jón úr Vör gaf mér fyrstu bókina
sína sem þá var nýkomin út, „Ég
ber að dyrum", og hann skrifaði
svo undarlega á hana. „Mér þykir
vænt um að þú ert eins og þú ert,
og ég þakka þér fyrir þá hlutdeild
sem þú átt í því.“ Jón var alltaf
skemmtilegur og drenglundaður
maður og mjög reglusamur.
Þetta var sem sagt nokkurskonar
leyniskáldafélag í Reyiqavík og það
má segja að Hannes hefði forystuna
í þessu félagi enda gæddur forystu-
hæfíleikum. Hann var duglegur að
drífa þessa menn saman, fá hús-
næði fyrir fundi og fyrirlesara. Ég
man t.d. að einu sinni kom Kristinn
E. Andrésson og las úr óprentaðri
bókmenntasögu sinni, kaflann um
Tómas Guðmundsson.
ustunnar er að mestu í vita.
Ég varð vitavörður á Hombjargs-
vita árið 1947 og var þar í þijú ár,
önnur þijú ár var ég á ísafírði við
ritstörf og blaðamennsku. Eftir það
var ég á Galtarvita næstu 23 ár
eða til ársins 1978 að við fluttum
hingað að Reylqanesvita og Hanna
tók við vitavarðarstarfinu en ég fór
á eftirlaun. Vita- og hafnarmála-
stjóm hefur búið vel að okkur í
þessu starfí, þeir sem þar stjóma
hafa reynst okkur skilningsríkir og
höfðinglegir. í vitunum fann ég
góðan vettvang til þess að skrifa
og við Hanna höfum frá fyrstu tíð
unað hag okkar vel við þær kring-
umstæður við höfum haft þar. _
Þegar nýtt verk fer að leita á
mig þá em það yfírleitt samtölin
sem koma frásögninni í gang. Það
er í rauninni merkilegt ég skuli
ekki hafa skrifað leikrit, en sagna:
formið varð sem sagt mitt form.
Sögumar mínar gerast mikið í sam-
tölum og ég á auðvelt með að skrifa
samtöl, þau verða til útaf hugblæ,
mér fínnst ég geta heyrt hvemig
fólk hugsar og talar. Ég geri vana-
Gömul mynd af Óskari og Hönnu
hann sagði að ég gæti vitjað þess.
En einn morgunn kom kona úr
næsta húsi hlaupandi og segir mér
að Guðmundur Hagalín vilji tala við
mig í símanum. Það var vitleysa
en hins vegar vom skilaboð til mín
um að fara og tala við Guðmund
Hagalín á bókasafninu eftir lokun.
Eg vann þennan dag eftir há-
degi, en tók lítið eftir því sem ég
var að gera. Þegar ég kom niður á
safn tók Guðmundur í hendina á
mér og sagði. „Komdu nú blessaður
og sæll Óskar minn Aðalsteinn, við
skulum vera vinir. Ég fann eftir
þig handrit og ég er búinn að lesa
það og ég vil að þú klárir söguna,
það vantar ábyggilega helminginn
á hana. Hún skal koma út.“
Síðan kom hann með athuga-
semdir, sagði að persónumar væm
lifandi og frásögnin skipuleg en
óskapleg vankunnátta í meðferð á
rökréttu máli og talsvert um staf-
setningarvillur.
„Til þess að verða rithöfundur
verður þú fyrst og fremst að læra
íslensku mjög vel,“ sagði Hagalín,
„svo verður þú að lesa Norðurlanda-
málin að minnsta kosti og fara að
lesa góða höfunda af alvöru. Ég
skal skaffa þér mann til að taka
þig í tíma í íslensku, það er hann
Haraldur Leósson íslenskukennari."
Ég var svo hjá Haraldi í þrjá
vetur í íslenskunámi. Hann kenndi
mér mikið og var við mig eins og
son sinn. Hagalín leiddi mig svo í
gegnum lesturinn. Kenndi mér á
bókasafnið, þar sem mikið var til
af bókum eftir góða höfunda. Ég
lít alltaf á Guðmund Hagalín sem
mikinn fræðara minn og viðtalanda
um bókmenntir. Smám saman las
ég svo helstu undirstöðuverk í
heimsbókmenntunum.
Næstu tvö árin vann ég ýmsa
vinnu og skrifaði jafnframt aðra
bók, Gijót og gróður. Hún er að
sumu leyti sönn saga um hvemig
verkalýðsmálin þróuðust heima á
ísafirði. Á bak við hana stendur
saga verkamannanna þar. Það er
aldrei hægt að skrifa nema út frá
reynslu sinni. Þegar ég las úr þeirri
bók í útvarpið hringdi Sigurður
Nordal til mín niður í útvarp og
bauð mér heim. Honum fannst þessi
saga merkileg í okkar bókmenntum
sagði hann mér þegar ég heimsótti
hann.
Uppúr því að Gijót og gróður
kom út varð bylting í lífi mínu. Ég
hætti að vinna erfiðisvinnu og gat
snúið mér að því að skrifa í ríkara
mæli. Guðmundur Hagalín bauð
mér starf á safninu hjá sér og það
gerði hann af því hann trúði á mig.
Fljótlega eftir að ég fór að vinna á
safninu fór að sækja á mig nýtt
söguefni. Þannig hefur það alltaf
verið, lífið í kringum mig kallar á
mig og biður mig að skrifa um sig.
Næst skrifaði ég baráttusögu ungr-
ar konu sem verður ekkja og berst
fyrir tilveru sinni rétt eftir stríð.
Sú saga heitir Húsið í hvamminum.
Einn daginn skömmu eftir að
Gijót og gróður kom út var bankað
á dymar hjá mér. Fyrir utan stóð
ungur maður, svo skáldlegur að
annað eins hef ég aldrei séð. Hann
kynnti sig og kvaðst heita Hannes
Sigfússon og hafa nýlega lesið bók
mína Gijót og gróður og hrifíst af
því verki. Þá hafði Hannes enn
ekki gefið neitt út eftir sig. Hann
dvaldi svo hjá mér allan daginn og
við ræddum margt um bókmenntir.
Hann óskaði eftir að fá að lesa
uppúr Gijóti og gróðri í útvarpið
og var sá fyrsti sem las úr verkum
Undirstöður gamla vitans
mínum í útvarp. Áður en hann fór
hvatti hann mig eindregið til að
gera vart við mig ef ég kæmi til
Reykjavíkur og hét ég því. Hannes
var fyrsti ungi rithöfundurinn sem
ég kynntist og við vorum vinir
meðan hann var hér á landi.
Seinna hafði hann samband við
mig og sagði mér að verið væri að
stofna ungskáldafélag í Reykjavík
og sagði mér að koma við hjá sér
ef ég kæmi suður. Ég kom við hjá
honum og svo var farið niður á
Skála. Þar var setið og þar voru
öll skáld. Þau sátu í kringum mig,
bæði ung og gömul. Þar kynntist
ég Steini Steinarr. Hann hélt nú
kannski mest uppá mig af því ég
var Vestfirðingur eins og hann.
Hann sagði við mig: „Mér þykir
gaman af þessum Gijóti og gróðri
þínum, en fjandinn sjálfur," sagði
hann, „ég hélt að þetta væri ein-
hverskonar garðyrkjurit, Gijót og
gróður, hver andskotinn er það, er
þetta ekki garðyrkjurit." Steinn var
háðskur, en ég fann aldrei þessa
vondu hlið á Steini sem menn töluðu
um. við litum allir á Stein sem mik-
inn listamann og Hannes kunni
ljóðabækumar hans utanbókar. Nú
er öllum ljóst að hann er einn af
þeim stóru í íslenskum bókmennt-
um en það var mönnum ekki ljóst
þá. Matthías Johannessen var einn
af þeim fyrstu til að viðurkenna
Stein sem slíkan og þá ekki með
neinni hálfvelgju.
í ungskáldafélaginu kynntist ég
ýmsum öðrum t.d. Magnúsi Ás-
geirssyni, hann talaði alltaf hlýlega
við mig og gaf sér nógan tíma til
að tala við mig. Einu sinni var ég
inná Skála ásamt Magnúsi, Hann-
esi Sigfússyni, Sigfúsi Daðasyni og
fleirum. Þeir spurðu mig hvað ég
væri að gera og ég sagðist vera að
skrifa bamabók, um strák í vita.
Hannes spurði hvað bókin ætti að
heita. Ég sagði að hún ætti að heita
Högni vitaþjónn. Þá kom hunds-
haus á Hannes, Magnús segir ekki
neitt en hann heyrir og hlustar. Þá
Af einkalífi og vita-
varðarstarfi
Ég gifti mig í fyrra sinnið um
það leyti sem önnur bók mín kom
út. Fyrri kona mín var Sigfríður
María Guðbjartsdóttir, við eignuð-
umst saman tvær dætur en slitum
samvistum eftir skamma sambúð.
Ég giftist seinna Valgerði Hönnu
Jóhannsdóttur frá Eyrarbakka og
við eigum saman þijá sjmi. Mest
allan þann tíma sem við höfum
verið gift, hátt í fjörutíu ár, höfum
við annast vitavörslu. Búið í vitum
og alið þar upp drengina okkar, við
kenndum þeim öll undirstöðuatriði
í bamafræðslunni sjálf. Nú eru þeir
uppkomnir menn og famir að heim-
an og dætur mínar löngur giftar
konur.
En nú er að segja frá þvi hvem-
ig það atvikaðist að ég varð vita-
vörður. Það era alltaf skuggar í
tilveranni. Skömmu eftir að þriðja
bók mín kom út skipti um bæjar-
stjómarmeirihluta á Isafírði og hinn
nýi meirihluti þurfti á hjálp „rauð-
asta“ mannsins á ísafírði að halda
til að geta _ myndað starfhæfan
meirihluta. Ég hafði hins vegar
ekkert skipt mér af pólitík. Odda-
maðurinn vildi fá starf mitt sem
bókavörður við bókasafnið og það
varð úr að hann fékk það en ég
varð að hætta. Ég var ráðinn af
Hagalín en ekki gengið formlega
frá löglegri framhaldsráðningu,
þess vegna var hægt að láta mig
fara. Ég átti hins vegar svo marga
vini á Isafirði að þegar kom að at-
kvæðagreiðslu um þetta mál þá
vora það tómir varamenn sem af-
greiddu málið, hinir vildu ekki
mæta til að fella mig. Ein af bókum
mínum, Lífsorrustan, ber mikið
svipmót af þessum átökum. Sagan
fyallar um ungan mann sem saklaus
lendir í reiptogi milli tveggja
harðvítugra andstæðinga. Aðalper-
sónan heitir Vörður. Kona hans,
Hlíf, er honum mikil stoð og stytta
í lífsbaráttunni. Sögusvið Lífsorr-
lega beinagrind að sögu áður en
ég byija að skrifa, fínn henni heppi-
legan bakgrann og persónur og
legg svo af stað með þetta fólk án
þess að ég viti fyrirfram hvað það
muni segja hvað við annað og í
hveiju það lendir. Mér finnst það
vera inni hjá mér og alltaf tilbúið
að svara mér. Þetta kemur svo allt
þegar ég fer að vinna. Þetta er
spennandi verk, spennan er nauð-
synleg til að kveikja líf í frásögnina.
Ég held að ég lifi kannski lífínu
ósjálfrátt dálítið öðravísi en þorri
fólks, skoði flest sem gerist í kring-
um mig þeim augum hvort það sé
nothæft í sögu og stundum les ég
meira að segja minningargreinar
með þessu hugarfari. Þær minna á
prógrömmin eins og þau vora í bíó
í gamla daga. Rithöfundurinn fær
svona lítið prógramm frá almættinu
og hann reynir að lesa það vel sem
drottinn sendir honum. Ég lít á það
sem mikla náð ef vel tekst til að
fylla út í eyðumar. Til þess nota
ég reynslu mína, meira að segja
þá sársaukafyllstu, ekki meðan hún
er að ganga yfír, heldur á eftir,
þegar öldumar hefur lægt. Að mínu
viti er helsta kúnstin að kunna að
velja og hafna úr uppkastinu. Ég
reyni í skrifum mínum fyrst og
fremst að kalla fram það sem sann-
ast er og réttast. Að skrifa er að
grafast fyrir rætur í mannlegu eðli.
Ég skrifa ekki til að auðgast heldur
af því ég hef haft köllun til að
skrifa gegnum lífið. En rithöfundur
verður sjálfur að leggja til sprekin
á eldinn. Ef hann á engin sprek
verður enginn eldur og enginn bók,
svo einfalt er það. Eg óska þess
stundum að ég hefði aldrei orðið,
skáld, maður er aldrei í friði og
hvílist aldrei alveg. Ég held að ég
hefði aldrei farið út í að verða rit-
höfundur ef ég hefði vitað hvað það
myndi kosta mig.
TÉXTI:
GUÐRÚN GUÐL AU GSDÓTTIR
LJÓSMYNDIR:
. BENEDIKT JÓNSSON