Morgunblaðið - 18.10.1987, Blaðsíða 32

32
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 18. OKTÓBER 1987
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 18. OKTÓBER 1987
33

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoöarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guömundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 600 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 55 kr. eintakiö.
Breytast
unglingar í
óargadýr?
Fulltrúar nemenda í grunn-
skólum Reykjavíkur efndu
til málfundar á fimmtudaginn
um unglinga og miðbæinn á
föstudagskvöldum. Tilefnið ætti
að vera ljóst öllum, sem fylgjast
með fréttum. Eftir föstudags-
og laugardagskvöld er jafnan
skýrt frá þvi, að svo og svo
margar rúður í gluggum versl-
ana í miðbænum hafí verið
brotnar. Umgengni hafí verið
hörmuleg á Lækjartorgi og í
Austurstræti. Raunar þurfa
menn ekki annað en að ganga
um helstu götur í miðborg
Reykjavíkur snemma á laugar-
dagsmorgnum til að sjá, að um
nóttina hafí eitthvað furðulegt
verið að gerast. Stundum mætti
helst ætla að óargadýr hefðu
leikið lausum hala á götunum.
Fer ekki fram hjá neinum að
sóðaskapur og skemmdarfýsn
hefur ráðið ferðinni hjá ein-
hverjum. Ástæðan er sú, að í
lok vikunnar hópast ungmenni
saman í miðborginni.
Frá þessum atburðum er
skýrt í fjölmiðlum. Á fundinum
á fímmtudaginn mótmæltu tals-
menn unglinganna þeirri ein-
földu mynd, sem dregin er upp
í fréttunum. Meðal ræðumanna
var Sólveig Amardóttir úr Aust-
urbæjarskóla. Birtist ræða
hennar í heild hér í blaðinu á
föstudag. Þar víkur hún að frá-
sögnum fjölmiðla af miðbæjar-
skemmtun skólafólksins og
segir meðal annars: „Af þeirri
frásögn mætti helst halda að
um hveija helgi breyttust allir
unglingar í einhver óargadýr,
sem ekkert vissu skemmtilegra
en eyðileggja og skemma. En
þetta eru fordómar. Við erum
skömmuð fyrir ef við heyrum
óperu og grettum okkur eða ef
við segjum að allir Færeyingar
séu fávitar. Og það er alveg
rétt að ávíta okkur og segja:
Góðu, verið ekki svona fordóma-
full, kynnið ykkur málin áður
en þið dæmið. En það er spum-
ing hvort fullorðið fólk kynni
sér nokkuð málin þegar ungl-
ingar eiga í hlut.“
Þetta er þörf ádrepa eins og
allt, sem gert er til að andmæla
þeirri tilhneigingu fjölmiðla-
manna og annarra að stunda
alhæfíngar. Að sjálfsögðu er
það ekki tilgangur þeirra ungl-
inga, sem hittast í miðbænum
að ráðast á eignir annarra eða
stunda slagsmál. Unga fólkið
vill fara út og hitta hvert annað
og í raun ætti það að vera fagn-
aðarefni fyrir íbúa Reykjavíkur
og borgaryfírvöld, að því fínnst
ánægjulegt að leita í miðbæinn.
Miðbær fullur af glæsilegu og
lífsglöðu ungu fólki, sem hefur
gaman af að sýna sig og sjá
aðra á síðkvöldum eftir að önn-
um skólavikunnar er lokið, ætti
ekki að vekja reiði eða gremju.
Hún á rætur að rekja til hinna
fáu, sem koma óorði á allan
hópinn með skrílslátum og
órejglu.
I ræðu sinni bendir Sólveig
Amardóttir á það, að sökin á
þvfysem miður fer, er ekki bara
unglinganna. „Þjóðfélagið er
bara orðið svo spillt og gildis-
matið svo rangt. Verðmætamat-
ið er orðið að engu, og þótt
maður bijóti eina rúðu, þá skipt-
ir það ekki svo miklu máli.“ Ef
Sólveig lýsir með þessum orðum
almennri afstöðu unglinga til
þjóðfélagsins, er þar um miklu
alvarlegra mál að ræða en mið-
borgarferðir á síðkvöldum um
helgar. Og tökum eftir þessum
orðum í ræðu, er einkennist af
meiri einlægni og tilfinningahita
en við eigum að venjast hjá
þeim, sem oftast kveðja sér
hljóðs opinberlega: „Einhvers
staðar hljótum við að hafa fyrir-
myndina og þar með er ábyrgðin
komin yfír á alla. Hvað haldið
þið að sjónvarpið og vídeóið eigi
þar stóran hlut? Mér finnst hálf
óhugnanlegt að horfa upp á
systkini mín horfa á mann myrt-
an með köldu blóði í sjónvarpinu
og kippa sér ekki upp við það
frekar en þau væru að horfa á
Andrés önd og félaga. Þama
sjáið þið. Við ölumst upp við
þetta og mér fínnst að það sé
tími til kominn fyrir fullorðna
fólkið að hætta að einblína á
flísina í augum unglinga, en sjá
ekki bjálkann í sínum.“
Þessi viðvörun á fullan rétt á
sér og er tímabær. Eftir að
óhugnanlegt morðæði rann á
mann í enska bænum Hunger-
ford fyrir skömmu, hafa sjón-
varpsyfírvöld þar og þeir, sem
bera umhyggju fyrir andlegri
velferð borgaranna, reynt að
grípa í taumana og setja skorð-
ur við því, sem haft er fyrir
fólki á skjánum. Það er uppörv-
andi og því til staðfestingar, að
ungt fólk vill veita viðnám gegn
ósóma og óargadýrinu í mann-
skepnunni, að kynnast viðhorf-
inu í ræðu Sólveigar Amardótt-
ur.
REYKJAVÍKURBRÉF
Laugardagur 17. október
Þekking
Mikið hefur verið rætt
um menntun og skóla-
mál undanfarið bæði
í fjölmiðlum og annars
staðar. Hér í
Reykjavíkurbréfi var
ekki alls fyrir löngu
einnig fjallað um þessi
mál. Margir hafa áhyggjur af því, hve þekk-
ingu virðist hraka og þá ekki sízt tungunni.
Málsmenningararfur Islendinga er dýrmæt-
asta eign okkar. Hann eigum við að
varðveita og engin er sú skólastefna nothæf
hér á landi sem leggur ekki höfuðáherzlu á
hann, sögu okkar, tungu og bókmenntir.
En við þurfum að vita ýmislegt annað.
Æskan þarf að öðlast haldgóða þekkingu á
því sem snertir heimahagana og þá einnig
útlönd sem nú eru óðum að færast nær
túnfæti íslenzks þjóðlífs.
En við höfum ekki einir áhyggjur af þró-
uninni í þessum efnum eins og hún hefur
verið undanfarin ár. í bandaríska vikuritinu
US News and World Report birtist nýlega
grein þar sem um þetta er fjallað og áherzla
lögð á áhyggjur skóla- og menntamanna
þar í landi af þróun mála á þekkingarsvið-
inu. Við grípum niður í grein þessa í
framhaldi af því sem við höfum áður sagt
og hugleitt hér í þessum bréfum.
Þekkingarskortur
US News and World Report segir m.a.:
„Margir segja það skipti ekki miklu máli,
hvort Bandaríkjamenn viti, hvenær borgara-
styijöldin var háð, hvort þeir hafi nokkurn
tíma lesið Shakespeare, hvort þeir þekki
grundvallarreglur vísinda eða kunni eitthvað
eða ekki neitt í landafræði. Það geri ekkert
til, þótt án slíkrar þekkingar sé erfitt að
skilgreina gremju blökkumanna sem enn
beijast fyrir jafnrétti, ómögulegt að skilja
hið auðuga og margræða mál bókmennt-
anna og erfitt að gera sér grein fýrir
vandamálum á borð við kjamorku og tengsl
stjórnmála við landafræði. Á síðari árum
hafa sérfræðingar í fræðslumálum fallið frá
þeirri trú að það séu vissir hlutir sem menn
ættu almennt að vita.
En nú eru þeir að komast á aðra skoðun.
Víða telja menn sig greina ískyggileg merki
þess, að Bandaríkin sem stðfnuð vom af
mönnum sem höfðu mikla þekkingu á sögu
og heimspeki, séu um það bil að verða land
ómenntaðra og ólæsra manna. Flóð af met-
sölubókum og skýrslur sérfræðinga gefa til
kynna, að þótt Bandaríkjamenn gangi meira
í skóla en áður, fari þekkingu þeirra hrak-
andi. Allan Bloom, heimspekingur við
Chicago-háskóla, segir: „Góðir nemendur
nú á dögum eru svo miklu slakari andlega,
að í samanburði við þá virðast fyrirrennarar
þeirra hafa verið frábær gáfnaljós."
Hvort sem um er að ræða sögu, bók-
menntir, vísindagreinar eða landafræði
standast Bandaríkin ekki samanburð við
þær þjóðir, sem þau keppa við á heimsmark-
aði. Japan, til að mynda, leggur mun meiri
áherzlu á kennslu í framhaldsskólum með
því að hafa þá opna í 240 daga á ári í stað
tæpra 180 eins og tíðkast í flestum ríkjum
Bandaríkjanna. „I Vestur-Evrópu og Japan
er gengið að því vísu, að allir, sem lokið
hafa námi í framhaldsskóla kunni móður-
mál sitt og hafi þekkingu á sögu og
menningu lands síns,“ segir dr. Steven Beer-
ing, rektor Purdue-háskóla.
Tvær nýjar bækur, sem fjalla um það,
hvað Bandríkjamenn vita — og vita ekki —
hafa beint athygli þjóðarinnar að nokkru
marki að þessu vandamáli. (Þær eru „The
Closing of the American Mind“ eftir Állan
Bloom og „Cultural Literacy: What Every
American Needs to Know“ eftir E.D.
Hirsch.) Báðar skutust upp á metsölubóka-
listann og hafa stuðlað mjög að umræðum
um ástand fræðslumála í Bandaríkjunum.
Sumir sérfræðingar í fræðslumálum segja,
að Bandaríkjamenn séu engu verr upplýstir
en áður fyrr, en meiri hluti þeirra telur, að
bæta þurfi kennsluefni á öllum stigum.
Sérfræðingar halda því fram, að megin-
vandanáálið sé hin opinbera námsskrá. Hún
sé svo margorð og óljós og geri svo litlar
kröfur, að ekki sé lengur um neina undir-
stöðuþekkingu að ræða sem flestir Banda-
ríkjamenn hafí. í stað þess stafi lýðræðinu
ógn af andlegum Babels-tumi. „Til að halda
uppi menningu þurfa menn að hafa eitthvað
af sameiginlegum minningum, erfðavenjum
og reynslu," segir Emest Boyer, rektor hjá
Camegie-stofnun. „Ef við höfum ekkert
slíkt við að styðjast, verða andleg og félags-
leg samskipti fólks næsta torveld.“ Hann
segir, að þær hættur, sem geti steðjað að
þjóðinni, séu „sundrun, upplausn og stjóm-
leysi“.“
Menningarlegl tómarúm
Og tímaritið heldur áfram:
„I enn einni nýútkominni bók, Hvað vita
17 ára unglingar okkar?“ eftir Diane Rav-
itch og Chester E. Finn, Jr., er sýnt fram
á, hve illa skólunum gengur að miðla þjóðar-
arfinum. Greinargerð þeirra, sem byggð er
á könnun á kunnáttu 7.800 framhaldsskóla-
nema um land allt í sögu og bókmenntum,
leiðir í ljós, að:
• Aðeins 1 af hveijum 5 vissi, hvaða ný-
lendu John Winthrop og púrítanar stofnuðu
í Nýja heiminum.
• Innan við helmingur gat gert grein fyr-
ir aðalefni leikrits Shakespeares, „Júlíus
Cesar“.
• Ekki 1 af hveijum 3 vissi, á hvaða aldar-
helmingi borgarastríðið var háð.
• Aðeins 31 af hundraði vissi, hvað Magna
Carta var.
Nemendum gekk einnig illa að svara
spumingum um atburði sem gerzt hafa
miklu nær þeim í tímanum. Aðeins 43 af
hundraði gátu greint frá því, í hvaða deilum
Joseph McCarthy átti og frægt var á sínum
tíma og flestum var ókunnugt um bók sem
einu sinni var kölluð bíblía unglinganna,
„Catcher in the Rye“ („Bjargvætturin í gras-
inu“ í íslenzkri þýðingu sem út kom fyrir
nokkmm ámm).
Meðaleinkunnin í þessu prófi var mjög lág
(F). Unglingar sem áttu vel menntaða for-
eldra stóðu sig að jafnaði bezt. Og reyndar
virtist frammistaða unglinganna vera meira
í tengslum við menntun foreldranna en kyn-
þátt, kyn eða þá tegund skóla, sem þeir
sóttu. Hvítir stóðu sig betur en þeldökkir
og suður-amerískir, en Asíumönnum gekk
betur en öllum hinum. Nemendur í kirkju-
reknum skólum fengu hærri einkunnir en
þeir, sem vom í ríkisskólum. En hvað sem
öðm líður, þá vom einkunnirnar lágar. Rav-
itch, sem er aðstoðarprófessor í sögu og
uppeldisfræði við kennaradeild Columbia-
háskóla, fannst útkoman „skelfileg".
Ástandið er ekki miklu betra hjá hinum
beztu og gáfuðustu í landinu. John Barth,
rithöfundur, sem kennir við John Hopkins-
háskóla í Baltimore, segir, að „eins og ekki
er hægt að ganga að því vísu, að nemandi
á síðasta ári í framhaldsskóla eða á fyrsta
ári í menntaskóla viti, að Víetnam-stríðið
var háð eftir síðari heimsstyijöld, eins er
ekki hægt að ganga að því vísu, að nokkur
bók sé öllum kunn, jafnvel þótt um sé að
ræða hóp stúdenta í frjálsum menntum við
góðan háskóla.““
Rætur vandamálsins
Og enn:
„Hvað hefur gerzt? Svörin em næstum
jafnmörg og sérfræðingarnir sem em að
kanna málið. Allan Bloom segir, að 7. ára-
tugurinn hafí markað þáttaskil. Þá segir
hann að bandarískir stúdentar hafí snúið
baki við fortíðinni og fagnað heilshugar
hinni „menningarlegu afstæðishyggju" —
þeirri skoðun, að hugmynd eða bók sé jafn-
gild hver annarri. Útkoman sé sú, að
poppmenning sé talin jafngild klassískri
menningu. Allan Bloom segir, að margir
háskólar hafi fallizt á þetta gmnnfæmislega
sjónarmið og tekið upp tízkubundið og létt-
vægt námsefni í stað hinna sígildu, fijálsu
mennta.
Margir aðrir líta á sjöunda áratuginn sem
síðasta naglann í líkkistu hinna hefðbundnu
húmanísku greina, sem þegar hafí verið á
hröðu undanhaldi. Emest Boyer segir, að
frá miðri 19. öld, þegar Harvard-háskóli tók
upp valgreinakerfí, hafí þróunin verið frá
kennslugreinum, sem kröfðust náms í sögu,
vísindum, bókmenntum og heimspeki í átt
til námsskrár sem líktist matseðli á kaffi-
húsi. Það sem flýtti fyrst og fremst fyrir
þessari þróun var hin stóraukna þekking,
sem olli því að sérfræðingar í fræðslumálum
urðu ekki eins vissir og áður um það, hvaða
efni væm nauðsynleg og mikilvæg.
Þessi skyndilegi þekkingarauki leiddi
einnig til meiri sérhæfíngar meðal háskóla-
kennara og átaka, þar sem færri vom til
vamar hinum fijálsu menntum. Þessar
breytingar og jafnframt vaxandi fjölbreytni
í menningarlífí þjóðarinnar gerðu það æ
erfíðara, að menn gætu komið sér saman
um kjarna náms. Boyer segir, að það hafí
orðið óþægilegt fyrir skóla að segja: „Hér
er það, sem allir ættu að vita.“
Sígildar bókmenntir urðu að víkja fyrir
samtímasögum, sem taldar vom fremur við
hæfí og skipta meira máli, og svo vom þær
auðveldari í meðfömm, þegar átti að mata
nemenduma í hinum ýmsu námsstofnunum.
Út fór Charlotte Bronté, og inn kom Judy
Blume.
Samfélagsfræði, dauf blanda af sögu,
landafræði, hagfræði og lögfræði, kom í
stað beinnar sögu. Margir skólar skám nið-
ur söguna til að rýma fyrir sálfræði og
félagsfræði og krefjast nú aðeins eins árs
náms í sögu Bandríkjanna og engrar mann-
kynssögu. Útkoman er sú, að nemendur
brautskrást með lítinn skilning á fortíðinni,
og þeir hafa hverfandi áhuga á því að lesa
bækur sem fjalla um tímann áður en þeir
fæddust.
Námsbækur urðu brátt í samræmi við
hina nýju kennslufræði. Við samningu text-
ans skipti mestu máli, að setningamar væm
einfaldar. „Ef námsbækur væm gagnrýndar
í blöðum eins og aðrar bækur, myndu þær
allar verða rakkaðar niður,“ segir Diane
Ravitch.
Nýjar skýrslur sýna að sígildar bamasög-
ur em aðeins um tíundi hluti þess lesefnis
sem víðast er notað í grunnskólum. I álits-
gerð sem þeim fylgir segir, að það sé fjarri
því að lestrarbækur nú hafi að geyma beztu
sýnishorn af ritsnilld, heldur sé í þeim að
fínna óbundið mál, sem fullnægi uppskrift-
um að auðlesnum texta.
Og svo er það sjónvarpið. Margir kennar-
ar segja að kassinn leiði athygli fólks frá
lestri — og geri það æ erfíðara að fá ungl-
inga til að fylgjast með, þegar þeir em
vanir stöðugum athöfnum á skjánum. Þó
er ekki víst að áhrif sjónvarps séu eingöngu
neikvæð. Könnun sem próf. Michael Morgan
við Massachusetts-háskóla gerði leiddi í ljós,
að þeim mun meira sem börn horfðu á sjón-
varp, þeim mun verr gengi þeim að jafnaði
í prófum í máli. En krakkar sem hafa lága
greindarvísitölu geta haft mikil not af sjón-
varpi til aukins þroska. Sjónvarp hefur áhrif
til jöfnunar, segir Morgan, það dregur hina
gáfuðustu niður á við, en lyftir hinum treg-
gáfuðu.
Reyndar kann sama jöfnun að eiga sér
stað í skólunum og stuðla að því, sem menn
hafa nú áhyggjur af. Um aldamótin luku
aðeins 6 af hundraði 17 ára unglinga prófi
í framhaldsskóla í Bandaríkjunum, en nú
hefur sú tala hækkað í 70 — og um 54 af
hundraði þeirra, sem nú ljúka slíku prófí,
halda áfram námi a.m.k. í tvö ár í mennta-
skóla. Hin menntaða stétt er ekki eins mikið
úrval manna og áður var, og hún er ekki
eins vel menntuð. „Það eru mjög margir
núna, sem vita kannski ekki það, sem fáir
vissu fyrir 50 eða 100 árum,“ segir Fred-
erick Rudolph, próf. í sagnfræði. „Við erum
að bera saman þekkingu lítils hóps sem
gekk í einkaskóla, menntaskóla og háskóla,
og gífurlegan fjölda fólks sem hefur hlotið
öllu formlegri menntun, en efni og eðli
menntunarinnar eru mismunandi."
Gjald lýðræðisins?
Og loks: „Franski sagnfræðingurinn og
stjómmálamaðurinn Alexis de Tocqueville
ferðaðist um Bandaríkin á fjórða tug fyrri
aldar og sá þá fyrir hugsanlegt gjald lýðræð-
isins — miðlungsþekkingu og meðal-
mennsku. Hann skrifaði bók um lýðræðið í
Ameríku. Hann var 150 árum á undan
bandarískum stjórnvöldum, sem gáfu út
álitsgerð, sem bar heitið „Þjóð í hættu“
(„Nation at Risk“), þar sem varað var við,
að „alda meðalmennsku" flæddi yfír landið.
En margir sérfræðingar í fræðslumálum
hafna þeirri skoðun, að jafnréttisstefna
hljóti óhjákvæmilega að leiða til meðal-
mennsku — eða vanþekkingar. Þeir halda
. því fram, að jafnrétti og verðleikar geti —
og verði — að fylgjast að.
Þó að myndin virðist alldökk núna, þá
sjást þó sólskinsblettir á himni menntunar-
innar. Námskröfur hafa víða verið hertar.
Sumir framhaldsskólar krefíast þess, að
nemendur lesi sögu í tvö ár í stað eins.
Margir menntaskólar eru að snúa aftur að
einhveiju sem líkist undirstöðunámi og
krefjast þess að nemendur ljúki að minnsta
kosti einhveiju námi í hugvísindum og
raunvísindum. Til dæmis hefur Massachus-
etts Institute of Technology nýlega gert
ráðstafanir til að tryggja að verkfræðistúd-
entar stundi á skipulagsbundnari hátt en
áður nám í hugvísindum og félagsfræði.
Þá virðist einnig sem vaxandi áhugi sé
meðal nemenda að vita meira um önnur
lönd og læra erlend tungumál. í fyrsta sinn
á 14 árum komst tala þeirra sem mnrituð-
ust í nám í erlendum málum í menntaskól-
um, yfir 1 milljón árið 1986.“
Já, svo mörg eru þau orð.
Háskóli íslands
Fátt er mikilvægara en þekking. Og mikil-
vægasta stofnun landsins er Háskóli Islands.
Það vita þeir bezt sem komið hafa til eyríkja
eins og Bahama-eyja þar sem er engin
æðri menntun né háskóli og aðrir hljóta
ekki framhaldsmenntun en þeir sem eiga
nógu ríka foreldra til að senda þá í erlenda
háskóla. Slíkt þjóðfélag er ekki burðugt.
Tungumálið á Bahama-eyjum er einnig held-
ur ókræsilegt hrognamál úr ensku. Við
eigum að skoða okkur um í slíkum löndum.
Við eigum að draga ályktanir af ástandinu
meðal þjóða sem hafa verið upprættar eða
sagt hafa skilið við rætur sínar. Þær
blómstra ekki. Þær verða þjónustufólk fyrir
útlendinga. Þær geta orðið fómarlömb hræ-
fugla.
Saga okkar er saga þjóðar í leit að þekk-
ingu. íslendingar vita að þeir gátu gert
tilkall til handrita sinna, 200 mflna fískveiði-
lögsögu og virðingar á alþjóðavettvangi
vegna þeirrar menningarlegu arfleifðar sem
þeim hefur fallið í skaut. Ekkert er mikil-
vægara en að varðveita þessa arfleifð. Hún
er helgur dómur, dýrasta djásn íslenzkrar
nútímasögu. Sú áherzla sem forseti Islands,
frú Vigdís Finnbogadóttir, hefur lagt á
þennan menningararf og sterka stöðu okkar
fámennu þjóðar á alþjóðavettvangi vegna
hans og þeirrar heitstrengingar okkar að
varðveita þessa menningu, efla hana og
láta hana lýsa inní framtíðina er sem betur
fer ekki rödd hrópandans í eyðimörkinni,
heldur er hlustað vandlega hvað sem öðru
líður og við strengjum þess heit með forset-
anum að bera þessa menningu, sögu okkar
og tungu fram til sigurs. En það gerum við
ekki án öflugs háskóla. Hann er sú lífæð
þekkingarleitar og nýs landnáms, sem úrslit-
um getur ráðið.
Á þessu ári er hálf öld frá upphafi rann-
sóknastofnana atvinnuveganna. Bygging
Atvinnudeildar Háskólans markaði þessi
tímamót. Hún er fyrsta stofnunin sem byggð
er fyrir happdrættisfé. Síðan hafa happ-
drættin verið lífæð Háskólans og uppbygg-
ing skólans og stofnana hans nánast verið
undir þessu ftjálsa framlagi fólksins í
landinu komin. Happdrættin hafa þannig
ávallt verið undirstaða æðri menntunar í
landinu og verða vonandi áfram. Það hlýtur
að hafa verið léttir á ijárlögum, hve lítið
fjármagn hefur þurft að sækja þangað til
að starfrækja HI og stofnanir hans. Betur
verður fjármunum okkar þó ekki varið og
er þess að vænta að ráðamenn hafí ekki
síður skilning á því nú en áður. Miðað við
margt annað stingur sú upphæð sem HÍ er
ætluð á fjárlögum varla í augun, enda er
hún aðeins 1,52% af heildarútgjöldum ríkis-
sjóðs, samkv. upplýsingum Viðskiptablaðs
Morgunblaðsins, einkum launagreiðslur, en
fjármunir í tæki og húsnæði eru eingöngu
sóttir til happdrættanna en ekki í vasa skatt-
borgaranna.
Það er merkileg starfsemi sem fer fram
á vegum Háskóla íslands undir forystu nú-
verandi rektors, Sigmundar Guðbjamason-
ar. Jafnframt þvi sem húmanísk fög hafa
verið efld hefur Háskólinn lagt sérstaka
áherzlu á raunvísindi. Hann er ekki einung-
is merk fræða- og fræðslustofnun heldur
einnig mikilvæg vísindastofnun og hefur
lagt atvinnuvegum landsmanna mikilsvert
lið. Við kynntumst því ekki sízt á fundi um
samskipti Háskóla íslands við íslenzkt at-
vinnulíf sem haldinn var 30. september sl.
Kynningin var haldin af því tilefni að nú
verður gert átak í að kynna íslenzkum fyrir-
tækjum og stofnunum þá þjónustu sem
WÆ: Í
Wm Æ'
Prýði höfuðborgarinnar.
Morgunblaðið/ÓI.K.M
Háskólinn veitir. Þessi þjónusta er mikils-
verð aðstoð við atvinnuvegi landsmanna.
Nefnum nokkur dæmi um framlag Há-
skóla íslands: Raunvísindastofnun Háskól-
ans tók til starfa 1966, hún leysti af hólmi
Eðlisfræðistofnun Háskólans sem þá hafði
starfað í nær áratug. Auk eðlisfræði teljast
efnafræði og jarðeðlisfræði svo og stærð-
og reiknifræði til fræðasviða stofnunarinn-
ar. Við stofnunina starfa jafnt háskólakenn-
arar sem sérfræðingar og hafa rannsóknir
sem aðalstarf. í heild er starfsliðið um 70
manns. Meginhlutverk Rannsóknarstofnun-
arinnar er að annast undirstöðurannsóknir
og veita fjölþætta ráðgjöf og þjónustu enda
eru starfsmenn hennar í mörgum tilfellum
hinir einu í landinu sem búa að sérþekkingu
og tækni á viðkomandi sviði. Tökum dæmi:
sérhæfðar efnagreiningar, smíði á mæli-
tækjum og kennslutækjum, eðlisfræðileg
vandamál við málmbræðslu, upplýsingar
varðandi tímatal, tölvuútdráttur í happ-
drættum og rannsóknir varðandi beizlun
jarðhita. Rannsóknir á Raunvísindastofnun
hafa til að mynda sýnt hvernig auka má
verðmæti kísiljáms hjá íslenzka jámblendi-
félaginu með stjóm á kælingu við storknun.
Fleira mætti nefna, t.d. rannsóknir á jarð-
varma sem bæði hafa nýtzt hér heima og
erlendis. Hver hefði trúað því fyrir nokkmm
árum að þijú rafeindafyrirtæki ættu eftir
að eiga rætur að rekja til tækjasmíða í
Raunvísindastofnun Háskóla íslands?
Þá hefur mikilsvert starf verið unnið á
vegum Félagsvísindastofnunar Háskóla ís-
lands. Hún er á vegum félagsvísindadeildar
og var stofnuð 1985 og vinnur að rannsókn-
um á ýmsum sviðum félagsvísinda. Lesendur
Morgunblaðsins hafa getað fylgzt nokkuð
með þessum rannsóknum, m.a. í fréttum,
og þá ekki sízt fréttum um skoðanakannan-
ir.
Verkfræðistofnun Háskóla íslands tók til
starfa 1977 í kjölfar þess að hafin var
kennsla til lokaprófs í verkfræði við Háskól-
ann. Hlutverk Verkfræðistofnunarinnar er
að stunda rannsóknir á sviði tækni og
verkvísinda. Þannig hefur hún annazt rann-
sóknir á áhrifum umhverfisþátta eins og
vinds og jarðskjálfta á mannvirki en bæði
þessi öfl eru örlagavaldar fyrir íslenzka
mannvirkjagerð. Af nýjum sviðum má nefna
rannsóknir í kerfisverkfræði og upplýsinga-
og merkjafræði. Áhættugreining brúar-
mannvirkja á Suðurlandi hefur m.a. orðið
til þess að brýr hafa verið styrktar og þeg-
ar nýja flugstöðin var reist gerði stofnunin
grundvallarkönnun á vindtæknilegum atrið-
um sem máli skipta við hönnun slíkrar
byggingar. Þá hefur farið fram könnun á
gæðastýringu í frystihúsum á vegum þess-
arar merku stofnunar og margt fleira mætti
nefna sem hefur komið sér vel fyrir atvinnu-
lífið.
Líffræðistofnun Háskólans var komið á
fót 1974. Hlutverk hennar er einkum að
annast grundvallarrannsóknir í almennri
líffræði og miðlun upplýsinga á því sviði.
Stofnunin tekur auk þess að sér verkefni
eftir samkomulagi við aðra aðila. Rannsókn-
ir í vistfræði hafa að verulegu leyti komið
til vegna nýstárlegra stórframkvæmda sem
leiddu til fyrirsjáanlegra en lítt þekktra
breytinga á umhverfinu. Þá hefur þessi
stofnun kannað lyktarskyn laxfiska, rann-
sakað gróðurvistfræði Þjórsárvera með
sérstöku tilliti til áhrifa fyrirhugaðra virkj-
unarframkvæmda á efra vatnasvæði Þjórs-
ár, og loks hafa verið gerðar rannsóknir á
hitaþoli ensíma eða lífhvata á íslenzku. Til-
gangur þessa verkefnis er að kanna virkni,
hitaþol og fleiri eiginleika nokkurra valinna
ensíma sem fínnast í íslenzkum hverabakt-
eríum af ættkvíslinni thermus. Kannað
hefur verið hvaða ræktunaraðstæður þarf
til að ná hámarksensímframleiðslu hjá
ákveðnum thermus-stofni. Lífhvatar eru
þegar notaðir við ýmsa iðnaðarframleiðslu.
Búizt er við mikilli aukningu á notkun
margvíslegra ensíma á næstu árum. Hita-
þolin ensím úr hitakærum örverum eru talin
mikilvæg í því sambandi. Þá hefur stofnun-
in staðið fýrir rannsóknum á fuglalífí við
Keflavíkurflugvöll fyrir flugmálayfirvöld,
rannsóknum á bakteríum í neyzluvatni og
matvælum fyrir heilbrigðisyfírvöld og sveit-
arfélög, stundað rannsóknir á lífríki Leir-
vogs í Mosfellssveit fyrir Mosfellshrepp og
svo mætti lengi telja. En í þessari upptaln-
ingu er stuðzt við upplýsingarit Háskóla
íslands sem send hafa verið fjölmiðlum. Þar
er margt annað að fínna svo sem upplýsing-
ar um Lagastofnun Háskóla íslands og
gerðardóm hennar, mikilvægt upplýsinga-
og fræðslustarf Málvísindastofnunar Há-
skóla íslands, en á vegum Háskólans er
unnið gott starf í málvísindum og sérstök
málnefnd annast lífsnauðsynlegt aðhald,
sem ætti ekki sízt að koma fjölmiðlum að
gagni. Ekki veitir nú af!
Margt fleira mætti að sjálfsögðu nefna,
ekki sízt mikilvæga starfsemi læknadeildar
Háskóla íslands en hún er grundvöllur allr-
ar heilbrigðisþjónustu í landinu eins og
kunnugt er og í tengslum við fjölda rann-
sóknarstöðva sem fylgjast með heilsu og
hollustuháttum.
Hér verður látið staðar numið en þetta
ætti að nægja til að opna augu þeirra sem
enn hafa ekki gert sér grein fyrir því mikil-
væga starfí sem Háskóli íslands innir af
höndum, ekki einungis til eflingar hvers
kyns þekkingar og menntunar, heldur einn-
ig í þágu atvinnulífsins í landinu. Starfsemi
Háskólans snertir hvem einasta mann I
landinu með einhveijum hætti.
Á þessu ári er
hálf öld frá upp-
hafi rannsókna-
stofnana
atvinnuveganna.
Bygg’ing' Atvinnu-
deildar Háskólans
markaði þessi
tímamót. Hún er
fyrsta stofnunin
sem byggð er fyr-
ir happdrættisfé.
Síðan hafa happ-
drættin verið
lífæð Háskólans
oguppbygging
skólans og stofn-
ana hans nánast
verið undir þessu
frjálsa framlagi
fólksins í landinu
komin. Happ-
drættin hafa
þannig ávallt ver-
ið undirstaða æðri
menntunar í
landinu og verða
vonandi áfram.