Morgunblaðið - 18.05.1988, Síða 33

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 18. MAÍ 1988
33
glist
ar, en það dugir samt ekki til að
snúa dæminu við. Auk þess getur
áhugi á list átt það til að minnka
með vaxandi velmegun. Þess eru
dæmi, að fagrar listir blómstri í
hallæri. Hvað sem því líður, hneig-
ist afkoma listamanna yfirleitt til
að versna með vaxandi framleiðslu-
kostnaði og meðfylgjandi sam-
drætti eftirspumar eftir list.
Af þessu stafar eilífur efnahags-
vandi leikhúsa, listasafna og tónlist-
arhúsa í einkaeign. Það er þess
vegna ekki tilviljun, að Þjóðleik-
húsið, listasafnið og sinfóníuhljóm-
sveitin eru ríkisstofnanir, heldur
beinlínis lífsnauðsyn. Svipuðu máli
gegnir annars staðar í Evrópu. í
Bandaríkjunum eru viðhorfin þó
önnur. Þar njóta tónlistarhús og
leikhús, þar á meðal óperuhús, tak-
markaðrar fyrirgreiðslu ríkis og
sveitarfélaga, en áhugasamir ein-
staklingar og fyrirtæki fylla skarðið
með fijálsum framlögum.
III. Leikhús og bændabýli
Hvers vegna kýs ríkisvaldið að
veija fjármunum skattgreiðenda til
að styrkja hljómsveitir, leikhús,
listasöfn, búgreinar og bændabýli,
sem færu um koll á fijálsum mark-
aði?
Svarið er einfalt, en liggur þó
ekki í augum uppi. Við verðum að
Þorvaldur Gylfason
gæta að því, að atvinnuvegir eiga
ekki allír jafngreiðan aðgang að
fjárhirzlum ríkisins. Ef hjólbarða-
verkstæði eða blómabúðir ættu við
sams konar efnahagsvanda að
stríða og landbúnaður og listræn
starfsemi, er ekki líklegt, að ríkið
hlypi undir bagga. Misgreiður að-
gangur ólíkra atvinnugreina að
sameiginlegum sjóðum landsmanna
leiðir hugann að því, hvort land-
búnaður og list séu einhvem veginn
öðruvísi en aðrar starfsgreinar.
Hér liggur hundurinn grafinn.
Landbúnaður og list eru yfirleitt
talin hafa sérstakt gildi fyrir menn-
inguna og lífið í landinu vegna þess,
að miklu fleiri njóta ávaxta land-
búnaðar og listrænnar starfsemi en
þeir, sem kaupa lambakjöt eða leik-
húsmiða. (Svipað á raunar við um
íþróttir og vísindi, en þær greinar
eiga þó ekki við sams konar efna-
hagsvanda að etja.) Miklum meiri
hluta þjóðarinnar er það væntan-
lega mikils virði, að í landinu skuli
vera blómleg byggð og fjölskrúðugt
menningarlíf. Skattgreiðendur á
höfuðborgarsvæðinu eru því yfir-
leitt fúsir til að stuðla að eðlilegu
jafnvægi í byggð landsins, jafnvel
þótt þeir njóti þess ekki sjálfír í
sama mæli og sveitafólk. Og skatt-
greiðendur úti á landi eru líka yfír-
leitt fúsir til að stuðla að öflugu
menningarlífí í landinu, jafnvel þótt
þeir njóti þess ekki sjálfír í sama
mæli og íbúar Reykjavíkur og ná-
grennis. Þess vegna styrkir ríkið
listir og landbúnað.
IV. Aðstoð ríkisins
En það er ekki sama, hvað hlut-
imir kosta. Ríkisstjórnin hyggst
samkvæmt fjárlögum veija um 3,2
milljörðum króna á þessu ári í niður-
greiðslur landbúnaðarafurða og
uppbætur á útfluttar landbúnaðar-
afurðir. Að vísu em niðurgreiðslur
og útflutningsuppbætur ekki alveg
sambærilegar, því að neytendur
njóta niðurgreiðslna yfírleitt í enn
ríkari mæli en bændur, en þá má
ekki heldur horfa fram hjá því, að
niðurgreiðslur em á endanum sóttar
í vasa neytenda sjálfra með skatt-
heimtu. Niðurgreiðslur landbúnað-
arafurða em stundum skoðaðar sem
fjárhagsaðstoð við fátæk heimili og
áttu rétt á sér fyrr á öldinni, en
þær orka tvímælis í allsnægtaþjóð-
félagi nútímans, þar sem ríkið býr
yfir miklu hagkvæmari og öflugri
aðferðum til tekjujöfnunar á sviði
ríkisfjármála og tryggingamála.
Hvað sem því líður, nemur upp-
hæð þessara útgjalda í ár meira en
50.000 krónum á hveija fjögurra
manna fjölskyldu í landinu öllu, ef
allt er talið, og næstum 900.000
krónum á hveija fjögurra manna
fjölskyldu í dreifbýli. Þetta em fjall-
háar fjárhæðir. Það er hægt að
færa þung rök fyrir því, að miklu
minna fé dygði til að halda eðlilegu
jafnvægi í byggð landsins. Niður-
greiðslur hafa að vísu hækkað
minna en þjóðarframleiðsla undan-
gengin ár, en þær em tiltölulega
miklu hærri í ár en árin næst á
undan vegna þess, að ríkisstjómin
vildi draga úr áhrifíim matarskatts-
ins nýja á verð hefðbundinna land-
búnaðarafurða. Auk þess er rétt
að taka það fram, að háar útflutn-
ingsbætur má að nokkm leyti rekja
til þess, að verið er að fækka í sauð-
fjárstofni landsmanna, svo sem
nauðsyn krefur.
Það er líka eftirtektarvert í þessu
samhengi, að ríkisvaldið hyggst
samkvæmt sömu fjárlögum veija
um 400 milljónum króna til að
styðja listræna starfsemi á þessu
ári, en hér er átt við framlög ríkis-
ins til leikhúsa, listasafna, tónleika-
halds og fleira af svipuðu tagi.
Þessi fjárhæð nemur um 6.700
krónum á hveija fjögurra manna
fjölskyldu í landinu. Þetta er smá-
ræði í samanburði við landbúnaðar-
útgjöldin. Til frekari glöggvunar
má geta þess, að öll framlög ríkis-
ins til menningarmála á þessu ári
munu eiga að nema um 800 milljón-
um króna samkvæmt fjárlögum,
eða liðlega 13.000 krónum á hvert
heimili í landinu, en framlög ríkisins
til búnaðarmála í heild munu eiga
að nema um 5,1 milljarði króna,
eða 85.000 krónum á hvert heimili.
V. Eðlileg hlutföll?
Er eðlilegt, að ríkið veiji marg-
falt meira fé í landbúnað en list?
Þessari spumingu verður hvert okk-
ar að svara fyrir sig. Það er til
dæmis trúlegt, að bændur og lista-
menn hafi ólíka skoðun á málinu.
En við neytendur? Hvað á okkur
að fínnast? Við eigum engra beinna
hagsmuna að gæta sem framleið-
endur og styrkþegar. En við emm
neytendur í víðari skilningi en vant
er, því að við kaupum ekki aðeins
lambakjöt og leikhúsmiða (langt
undir kostnaðarverði að vísu og
borgum skatta til ríkisins til að
jafna metin), heldur njótum við
þess líka í sameiningu, þegar land-
búnaður og list fá að blómstra. Eða
hvemig ætli þjóðinni liði í landinu,
ef leiklistin, myndlistin, tónlistin og
landsbyggðin væm í niðumíðslu?
Sanngjöm og skynsamleg skoð-
un okkar á því, í hvaða hlutföllum
ríkið eigi helzt að styrkja landbúnað
og list, hiýtur því að ráðast af öðm
og meira en þröngum eigin hags-
munum. Við hljótum líka að taka
tillit til þess, hversu mikils virði við
teljum framlag landbúnaðar og list-
ar til þjóðlífsins í landinu.
Höfundur er prófessor i þjáð-
hagfræði við Háskóla íslands.
Viðejrj-
sumar
Þessi
lyfjaglös
eru meðal
um fjögur
hundruð
smáhluta,
misheil-
legra, sem
fundust við
uppgröftinn
í Viðey í
fyrra. í einu
glasanna
hefur varð-
veist svartur
vökvi, sem
lyktar af
tjöru.
Morgunblaðið/Sverrir
skráðir en það er einungis helming-
ur þess sem fyrir liggur.
Rissblokk munks í
Viðeyjarklaustri?
Markverðasti fundurinn frá
síðasta sumri er tvímælalaust fimm
» axtöflur í leðurhylki sem tímasett-
ar hafa verið til 15. eða 16. aldar.
Handritafræðingar í Ámastofnun
hafa ráðið í hluta af letrinu en ekki
hefur fengist samhengi í textann.
Viðgerð vaxins fellst í því að láta
töflumar liggja í bleyti í eitt ár. .
Þessi fundur er einstakur á Norð-
urlöndum að sögn Margrétar. Vax-
töflumar voru rissblokkir síns tíma.
Á þær var skrifað með oddmjóu
verkfæri, svo nefndum stíl en vaxið
að því búnu flatt út aftur. Áður
hafa fundist töflur af þessu tagi,
en vaxið hefur alltaf verið eytt og
allt letur því farið forgörðum. Töfl-
umar em ein besta vísbendingin um
að klaustrið hafi verið á þessum
stað. Á þeim hefur greinst íslenska,
þýska og latína en á þessum tíma
var latína ekki á færi annarra en
kirkjunnar manna.
Að sögn Margrétar em nær
óþijótandi verkefni í Viðey fyrir
fomleifafræðinga. Ætla mætti að
eyjan hafí byggst innan við öld eft-
ir landnám Ingólfs í Reykjavík. Hún
benti á að ekki hefðu verið gerðar
neinar gróðurfarsrannsóknir í eynni,
en út frá fijókomagreiningu geta
fomleifafræðingar fengið nákvæm-
ar upplýsingar um hvenær búskapur
hófst á viðkomandi stað og hvers
eðlis hann hefur verið. Til dæmis
mætti athuga hvort og hvenær bygg
var ræktað í Viðey en fijókorna-
greining á Reykjavíkursvæðinu
bendir til þess að þar hafi bygg
verið ræktað á fyrstu öldunum eftir
landnám.
Af sama toga em rannsóknir á
mold úr þeim mannvirkjum sem
grafin em upp. í moldinni má greina
skordýr sem þrífast á fólki og fylgja
því við hvert fótmál. Þannig er
hægt að segja til um hvort og jafn-
vel hvenær búið var á hveijum stað.
Efnagreiningar og aðrar kostnað-
arsamar rannsóknir em sjaldnast á
færi þeirra sem vinna að uppgreftri
fomminja hérlendis. Sagði Margrét
að oft yrði að stóla á velvilja vísinda-
manna í öðmm löndum sem tilbúnir
væm að láta tæki sín og vinnu í té
endurgjaldslaust vegna áhuga
þeirra á landi og þjóð. Bein og sýni
úr Viðey hafa til að mynda verið
send til Þýskalands og Bandaríkjana
til greiningar.
Teikning af fyrirhugaðri vatnsrennibraut við sundlaugina í Laugardal.
Borgarráð:
Vatnsrennibraut í Laugardal
Aætlaður kostn-
aður um 10 millj.
BORGARRÁÐ hefur samþykkt til-
lögu byggingardeildar borgar-
verkfræðingfs, að vatnsrennibraut,
sem reisa á við grunnu sundlaug-
ina í Laugardal. Áætlaður kostn-
aður við vatnsrennibrautina
sjálfa, er um 7 milljónir króna en
kostnaður við undirstöður, frá-
gang og uppsetningu er um 3
milljónir króna.
Vatnsrennibrautin er um 80 metra
löng og er meðalhalli hennar 1/10.
Hún er gerð úr lituðu trefjaplasti og
em fyrstu 30 metramir lokaðir með
gegnsæu plasti. Stigi og stigahús em
úr jámi og er húsið gleijað. Vatns-
dælur em undir stigahúsinu, sem
soga vatn úr lauginni og dæla því
Morgunblaðið/Bjami
Framkvæmdir við vatnsrennibrautina í Laugardal eru hafnar og er
þegar búið að grafa grunn fyrir væntanlegt stigahús.
upp í brautina. Hægt er að stjóma
vatnsmagninu, en hraði fólks í braut-
inni er meðal annars háður því.
Gert er ráð fyrir að vatnsrenni-
brautin verði tilbúin til notkunar í lok
júní.
r