Morgunblaðið - 20.05.1988, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 20. MAÍ 1988
17
Söltunarstöð Olafs Henriksen, en hann var einn af landnemum norskum, sem settist að í Siglufirði á fyrstu áratugum aldarinnar.
en árið sem leið allmikið á 9. hundr-
að, og eftirtektarvert er það, að enn
stórstígari hafa þó verið á sama
tíma útsvarsupphæðir í Hvanneyr-
arhreppi, því að árið 1910 voru
útsvörin 4.630 krónur, en í haust
sem leið 40.170 krónur; er þetta
að mestu leyti greitt í kauptúninu,
og sýnir því gjaldþolið greinilega.
Einnig má geta þess, að löngu áður
en nokkur síldveiði byijaði, voru þar
5—6 hundruð manns aðkomandi,
sem unnu ýmiss konar vinnu bæði
á sjó og landi fyrir hátt kaup. Til
dæmis um það, hve mikill sjávarút-
vegur er þaðan rekinn, má geta
þess, að þaðan ganga vélbátar frá
Isafírði, Húsavík, Húnaflóa, Skaga-
fírði og fleiri stöðum. Af öllu þessu
má sjá, hvílík nauðsyn er á, að yfír-
valdið sé ætíð við höndina eða þar
á staðnum.
í greinargerðinni fyrir frum-
varpinu er engin áætlun um kostn-
aðinn, sem þetta hefur í för með
sér, og býst ég við, að háttvirtir
deildarmenn muni telja það allveru-
legt atriði. Að vísu sést á sjálfu
frumvarpinu, að ætlast er til, að
bæjarfógetinn hafi 2.000 króna árs-
laun. 1.000 krónur eru nú veittar
til löggæzlu á Siglufírði yfír sumar-
tímann. Kostnaðaraukinn yrði því
einar 1.000 krónur. En það skal ég
taka fram, að jafnvel þótt launaupp-
hæðin yrði lækkuð lítið eitt, þá
mundi það engan veginn hindra
það, að frumvarpið væri gert að
lögum, þvi að aukatekjur væntan-
legs bæjarfógeta á Siglufirði nema
óefað svo að skiptir þúsundum
króna. En hvað svo sem er að segja
um hans tekjur út af fyrir sig, þá
hygg ég engan vafa á því, að lands-
sjóður muni vinna á breytingunni
mikla peninga fyrir betra og stöð-
ugra eftirlit á löggæzlunni.
Sjálfsagt er að geta þess, að
engin yfírlýsing frá sýslunefnd Ey-
fírðinga liggur enn fyrir um þessa
breytingu. En nú þessa dagana mun
sýslunefndin halda fund með sér í
tilefni af þessu máli, eða á annan
hátt láta álit sitt í ljós, og hefí ég
lagt ríkt á, að fundargerðir eða álit
nefndanna berist hingað sem fyrst.
Að lokum vil ég geta þess, að
Siglfírðingum er nokkru meira
kappsmál að fá þessu framgengt
nú, vegna þess að á næsta vori er
aldarafmæli Siglufjarðarkaup-
túns...“
Að síðustu óskaði framsögumað-
ur þess, að frumvarpinu yrði vísað
til allsheijamefndar deiídarinnar,
sem hann kvaðst treysta, að sýndi
Siglfírðingum þá velvild og sann-
gimi að taka ástæður þeirra til
greina.
Jón Magnússon, þáverandi for-
sætisráðherra, tók fremur dræmt í
mál þetta og sagði, að þótt flutn-
ingsmanni væri sýnd sú kurteisi að
láta málið ganga til nefndar, teldi
hann það vart geta verið tilgang
hans, að það næði fram að ganga
á því þingi, svo óundirbúið sem það
væri. Þótt sýslunefndarálitið kæmi
fram, geti hann sagt sér það sjálf-
ur, að ekki yrði stofnað svona undir-
búningslítið til jafnstórs landssjóðs-
embættis. Öðm máli gegndi, ef
kauptúnið ætlaði sér að bera sjálft
kostnaðinn, sem af lögreglustjóra
eða bæjarfógeta leiddi, þá kæmi
auðvitað til mála, að það fengi
framgang á þinginu.
Stefán Stefánsson svaraði þess-
um athugasemdum forsætisráð-
herrans á þá leið, að kannski væri
það ekki að undra, þótt stjómin
tæki svona í þetta mál. En kæmi
álit sýslunefndarinnar um, að hún
væri þvi meðmælt, að skiptingin
yrði gerð, þá fengi hann ekki séð,
hvað vantaði á góðan undirbúning
málsins. Ennfremur taldi hann, að
sýslumaðurinn í Eyjafjarðarsýslu
gæti ekki gert kröfti til að halda
þessu kauptúni, því að samkvæmt
lögum frá 1875 yrðu sýslumenn að
sætta sig við hvaða breytingar, sem
gerðar væm á lögsagnarumdæmum
þeirra. Loks ítrekaði Stefán, að
kostnaðurinn fyrir landssjóð yrði
ekki svo vemlegur, að nokkuð væri
úr því gerandi, enda enginn vafí
á, að landssjóður mundi vinna miklu
meira fé en hann þyrfti út að leggja,
umfram það sem hann hefði gert.
Meðan þessu fór fram á Alþingi,
var mikil hreyfíng á mönnum heima
í héraði að vinna að framgangi
kaupstaðarmálsins, enda er aug-
ljóst, að Stefán Stefánsson hefur
lagt mikið upp úr því, að takast
mætti að fá meðmæli eða samþykki
sýslunefndar Eyjafjarðarsýslu fyrir
skiptingu lögsagnammdæmisins.
Áður en hann og Einar Ámason
lögðu frumvarpið fram á þinginu,
munu þeir hafa verið búnir að
kanna undirtektir allmargra þing-
manna og orðið það ljóst, að þeir
mundu ekki treysta sér til þess að
stuðla að afgreiðslu málsins, nema
því fylgdu meðmæli sýslunefndar-
innar. Frá þessu skýrði Stefán Stef-
ánsson séra Bjarna Þorsteinssyni
símleiðis, nokkmm dögum áður en
fmmvarpið kom til fyrstu umræðu.
Sagði hann þá, að samkvæmt við-
tölum, er hann hefði átt við ein-
staka þingmenn bæði í efri og neðri
deild, byggist hann við góðum und-
irtektum, en þó teldi hann víst, að
málið strandaði, ef samþykki sýslu-
nefndar skorti.
Eftir þetta símtal brást séra
Bjami hratt við og kvaddi saman
Séra Bjami Þorsteinsson,
tónskáld, sóknarprestur
Siglfirðinga 1888—1935, fyrsti
heiðursborgari
Siglufjarðarkaupstaðar.
almennan hreppsfund, sem haldinn
var 30. júlí. Skýrði hann fundinum
frá því; hvemig sakir stæðu í kaup-
staðarréttindamálinu, og að álit
sýslunefndar væri nauðsynlegt, tit
þess að málíð fengi framgang á
Alþingi. Af þessu tilefni hefði hann
beðið sýslumann Eyfírðinga að
kalla saman aukafund í sýslunefnd-
inni, en þar eð sýslumaður væri
málinu andvígur, vildi hann ekki
kalla saman neinn slíkan fund. Að
lokum lagði séra Bjarni fyrir fund-
inn tillögu, undirskrifaða af öllum
hreppsnefndarmönnum, og var hún
svo hljóðandi:
„Þar sem Alþingi hefur þá skoð-
un, að frumvarpi til laga um bæjar-
stjóm í Siglufirði verði ekki ráðið
til lykta nema hlutaðeigandi sýslu-
nefnd láti í ljós álit sitt sitt um
málið, — og þar sem á hinn bóginn
hreppsnefnd Hvanneyrarhrepps er
það hið mesta áhugamál, að nefnt
frumvarp nái fram að ganga á þessu
þingi, og vill ekki að jafnlítið atriði
og vöntun þessa álits verði málinu
að fótakefli eða tefji framgang þess
um óákveðinn tíma, — þá vill
hreppsnefndin hér með fastlega
skora á oddvita sýslunefndar Eyja-
fjarðarsýslu að kalla sýslunefndina
saman á aukafund hið allra fyrsta
til þess að greiða þar atkvæði um
þetta mál. En tillaga sú og ósk, sem
vér viljum, að rædd sé þar og borin
undir atkvæði, er f sem fæstum
orðum svo hljóðandi:
Hreppsnefnd Hvanneyrarhrepps
óskar þess, að hin hátttvirta sýslu-
nefnd Eyjaflarðarsýslu veiti sam-
þykki sitt til þess, að frumvarp til
laga um bæjarstjórn í Siglufírði,
sem nú er fyrir Alþingi, nái fram
að ganga á þessu þingi. Við væntum
þess fastlega, að sýslunefndin sam-
þykki þetta, en gjöri hún það ekki,
vilji hún ekki unna okkur þeirrar
sjálfsstjórnar, sem er algjörlega
nauðsynleg fyrir okkur og við höf-
um svo miklar sanngimiskröfur til
— þá viljum við þó heldur, að málið
strandi á mótmælum sýslunefndar
að þessu sinni, en á mótmælum
oddvita gegn því að bera málið nú
þegar undir álit nefndarinnar.
Hreppsnefndin óskar símsvars yðar,
herra sýslumaður, sem fyrst."
Þessi ályktun var svo símsend
oddvita sýslunefndar, Páli Einars-
syni, sýslumanni á Akureyri, og bar
það upp á sama dag og frumvarpið
um bæjarstjóm á Siglufirði var tek-
ið til fyrstu umræðu á Alþingi, en
það var 2. ágúst. Strax daginn eft-
ir kom svohljóðandi svarskeyti frá
sýslumanni:
„Treysti mér ekki með svo stutt-
um fyrirvara að fá lögmætan sýslu-
nefndarfund. Mun því ekki kalla
saman aukafund nema meirihluti
sýslunefndar óski þess. Aukafundur
auk þess tilgangslaus nú. Fmm-
varpið á Alþingi fer fram á annað
og meira en kaupstaðarréttindi
Siglufjarðar, sem sé skipting lög-
sagnarumdæmisins, en sú breyting
getur ekki orðið án víðtækari undir-
búnings af hálfu stjómarráðsins,
sem ekki verður gjörður meðan
núverandi Alþingi situr á ráð-
stefnu."
Eftir að þetta svar barst frá
sýslumanni, skaut hreppsnefndin á
skyndifundi 4. ágúst til þess að
ræða símskeyti hans. Vildi nefndin
ekki una þessari afgreiðslu málsins
af hendi sýslumanns, en samþykkti
í einu hljóði að senda mann þegar
í stað í alla eða flestalla hreppa
Eyjafjarðarsýslu til þess annað-
hvort að fá skriflegt samþykki
sýslunefndarmanna við frumvarpið
eða undirskrift að áskorun um, að
aukafundur yrði haldinn í sýslu-
nefndinni. Til þessarar sendiferðar
valdist Jón Jóhannesson, málaflutn-
ingsmaður, og sagði hann síðar svo
frá í grein, er hann ritaði í blaðið
Siglfirðing:
„Séra Bjami er maður kapps-
fullur og fylginn sér í hveiju máli,
sem hann hlutast um . . . Mér er
enn í minni, er hann á túnaslætti
1917 kom heim til mín og dreif
mig á stað frá orfinu til þess að
fara dagfari og náttfari um alla
Eyjafjarðarsýslu í þeim erindum að
knýja fram aukafund í sýslunefnd
til að fá í gegn aðskilnað Siglufjarð-
ar frá sýslunni."
í för þessari tókst Jóni Jóhannes-
syni að fá helming sýslunefndar-
manna -til þess að óska eftir auka-
fundi í nefndinni, og var áskorun
jeirra send sýslumanni. Lét hann
)á tilleiðast að kveðja sýslunefndina
saman til aukafundar, og var fund-
urinn haldinn á Akureyri 16. ágúst.
Niðurstaða þess fundar varð sú, að
meiri hluti sýslunefndarinnar synj-
aði um samþykki sitt fyrir fram-
gangi frumvarpsins með svofelldri
ályktun, sem samþykkt var með sjö
atkvæðum gegn fjórum:
„Sýslunefndin er mótfallin því,
að frumvarpinu verði til lykta ráðið
á þessu Alþingi, en gjörir ráð fyrir,
að hreppsnefnd Hvanneyrarhrepps,
sýslunefnd og stjómarráð búi málið
í hendur löggjafarvaldinu síðar."
Ályktun þessi var borin fram af
þriggja manna nefnd, sem sýslu-
fundurinn kaus, meðan á fundinum
stóð, og segir blaðið Fram um þessa
nefndarskipun:
„En svo ókurteis var sýslunefnd-
in, að hún kaus sér ekki séra Bjama
í nefndina, sem þó var sjálfsögð
kurteisisskylda og algeng venja að
kjósa fyrst og fremst einmitt mann-
inn, sem málið flytur, auk þess sem
hann var eða virtist sá eini á fundin-
um, sem þekkti málið til hlítar og
sagði rétt frá. í stað þess kýs hún
í nefnd þessa þá Kr. H. Benja-
mínsson, Stefán Bergsson og Pál
Einarsson, einmitt þann mann, sem
bæði við þingið og sýslunefndar-
mennina lagði sig í framkróka til
að spilla málinu."
Blaðið segir ennfremur, að sýslu-
maður hafí bæði við þingmenn og
sýslunefndarmenn haldið því fram,
að auktekjumar frá Siglufirði væru
ómissandi, til þess að unnt væri að
starfrækja embættið.
Úrslit málsins á sýslufundinum
urðu Siglfirðingum sár vonbrigði,
en strax eftir heimkomu séra
Bjama Þorsteinssonar af fundinum
boðaði hreppsnefndin til almenns
borgarafundar, og mótmælti hann
harðlega afstöðu meiri hluta sýslu-
nefndar til kaupstaðarréttindamáls-
ins. Á þessum fundi var samþykkt
í einu hljóði af öllum viðstöddum
kosningabærum kauptúnsbúum
svofelld ályktun:
„Meirihluti sýslunefndar Eyja-
fjarðarsýslu hefur á nýafstöðnum
aukafundi synjað um samþykki sitt
til þess að frumvarp til laga um
bæjarstjóm á Siglufírði, sem lagt
var fyrir Alþingi, næði fram að
ganga á þessu þingi, en með lögum
þessum var Siglufirði ætlað að
verða sérstakt lögsagnarumdæmi
með kaupstaðarréttindum.
Þessu harðræði og óbilgimi meiri
hluta sýslunefndar og einkum odd-
vita hennar mótmælum vér á kröft-
ugasta máta, og teljum þessar und-
irtektir undir hið mesta velferðar-
mál og áhugamál vort, enn eina
• sönnun — og hina kröftugustu
sönnun þess — hversu algjörlega
óviðunandi samband Sigluíjarðar
við Eyjafjarðarsýslu er að verða.
Vér erum allir sem einn sannfærðir
um réttmæti kröfu vorrar um kaup-
staðarréttindi og sjálfstjóm, og
hvílík lyftistöng það mál yrði öllum
vorum framförum. Og í því trausti,
að vér megum vænta vaxandi sann-
gimi af hálfu sýslunefndar í þessu
máli, samþyklqum vér í einu hljóði,
að sjálfstjómarmáli voru skuli hald-
ið fram með festu og áhuga, unz
það hefur verið leitt fram til full-
komins sigurs."
Eftir að málið hafði þróazt í þessa
stefnu og sýslunefndin tekið nei-
kvæða afstöðu til þess að frum-
varpið næði fram að ganga, var
öllum ljóst, að málið myndi stranda
eða daga uppi á Alþingi. Það kom
þó til annarrar umræðu þar 5. sept-
ember um haustið, og hafði alls-
heijamefnd þá haft frumvarpið til
meðferðar í rúman mánuð. Fram-
sögumaður allsheijamefndar var
Pétur Ottesen, og sagði hann meðal
annars, er hann talaði fyrir nefnd-
arálitinu:
„Nefndinni virðist öll sanngimi
mæla með því, að Siglufjörður fái
kaupstaðarréttindi, en sér sér ekki
fært að mæla með því, að það verði
samþykkt á þessu þingi, sökum
þess að málið er ekki undirbúið sem
skyldi."
Þegar hér var komið, lýsti Stefán
Sjá bls. 54.