Morgunblaðið - 20.05.1988, Blaðsíða 55

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 20. MAÍ 1988
55
Gömul mynd af síldarbát, hlöðnum silfri hafsins.
er hann hafði gegnt lögreglustjóra-
störfum á Siglufirði á sumrin.
Nefndin hafði stefnt að því, að
frumvarpið yrði lagt að nýju fyrir
Alþingi, þannig að afgreiðslu þess
gæti verið lokið fyrir 20. maí um
vorið, þegar minnzt yrði hundrað
ára afmælis verzlunarstaðarins.
En nú var tíminn orðinn naum-
ur, — komið fram í miðjan marz,
og taldi hreppsnefndin því tilgangs-
laust að fela öðrum lögfræðingi
nyrðra samvinnu við sýslumann um
frumvarpið, fyrst að svona hafði
tekizt til með Bjöm Líndal. Virtist
nefndinni tiltækilegast, úr því sem
komið var, að kalla að nýju saman
borgarafund á Siglufírði og fara
fram á heimild til að ganga endan-
lega frá frumvarpinu í samráði við
sýslumann, svo og fullt umboð til
þess fyrir hönd sveitarfélagsins að
semja um fjárskipti milli hreppsins
og sýslunnar, ef breytingin næði
fram að ganga. í framhaldi af þessu
var almennur fundur atkvæðis-
bærra íbúa Sigluijarðarkauptúns
haldinn 16. marz, og mættu þar
og greiddu atkvæði 126 atkvæðis-
bærir menn og konur, en ályktun
fundarins var á þessa leið:
„Fundurinn heldur fast og ein-
dregið fram þeirri ósk, að frum-
varpið til laga um bæjarstjóm á
Siglufírði nái sem allra fyrst fram
að ganga í sömu eða mjög líkri
mynd og það var borið fram á Al-
þingi í fyrra, þó með þeirri breyt-
ingu, að hið nýja lögsagnarumdæmi
nái yfír allan Hvanneyrarhrepp. En
fáist þessi breyting ekki fram, óskar
fundurinn þess að það nái yfir jafn-
stórt svæði og tiltekið var í fmm-
varpinu."
Tillaga þessi var samþykkt með
öllum greiddum atkvæðum fundar-
manna, og einnig veitti fundurinn
hreppsnefndinni ótakmarkað um-
boð til þess að gera bindandi samn-
ing við sýslunefnd Eyjafjarðarsýslu
um öll fjárskipti milli sýslunnar og
hins nýja lögsagnarumdæmis, hvort
heldur sá samningur yrði gerður
fyrr eða síðar. Þá var hreppsnefnd-
inni heimilað að gera þær breyting-
ar á frumvarpinu sem nauðsynlegar
þættu, áður en álits sýslunefndar
um málið væri leitað að nýju, en
hvor tveggju þessi umboð gat
hreppsnefndin veitt öðrum fyrir
sína hönd.
Samkvæmt þessari heimild veitti
svo hreppsnefndin, hinn 30. marz,
þeim séra Bjama Þorteinssyni og
cand. juris Júlíusi Hafsteen, fullt
umboð til þess að ganga frá frum-
varpinu og gera samning um fjár-
skiptin.
Sýslufundur stóð nú fyrir dyrum
á Akureyri, en hann var haldinn
dagana 4,—12. apríl. Hafði þá við-
horf sýslunefndarmanna og einnig
sýslumanns sjálfs breytzt mikið frá
því árið áður, því að 11. apríl sam-
þykkti sýslunefndin í einu hljóði,
að frumvarpið um bæjarstjóm á
Siglufírði mætti ganga fram með
því skilyrði, að þing og stjóm legðu
fram nægilegt fé til starfrækslu
sýslumannsembættis Eyjafjarðar-
sýslu framvegis.
Sama dag var undirritaður samn-
ingur um alger fjárskipti milli
Hvanneyrarhrepps og Eyjafjarðar-
sýslu, sem taka átti gildi um leið
og fmmvarpið yrði að lögum. Sam-
kvæmt þessum samningi skyldi
Hvanneyrarhreppur greiða sýslunni
kr. 15.843,75 í eitt skipti fyrir öll,
um leið og skipting lögsagnamm-
dæmisins færi fram, eða kr. 950,60
á ári í 28 ár.
Þar með var þetta mikla baráttu-
og hagsmunamál Siglfirðinga til
lykta leitt heima í héraði, en eftir
var þáttur Alþingis að fjalla um
fmmvarpið að nýju og lögfesta það.
Eftir heimkomu séra Bjama Þor-
steinssonar til Siglufjarðar af þess-
um örlagaríka sýslufundi, var kall-
aður saman borgarafundur hinn 18.
apríl, og þar skýrði séra Bjami frá
úrslitum málsins á sýslufundinum,
og var máli hans tekið af miklum
fögnuði meðal fundarmanna og
honum þökkuð einörð framganga
hans í baráttunni fyrir kaupstaðar-
réttindunum. Hið sama gerði
hreppsnefndin á fyrsta hrepps-
nefndarfundinum, sem haldinn var
eftir sýslunefndarfundinn, en þar
vakti Guðmundur T. Hallgrímsson,
héraðslæknir, máls á því, að til-
hlýðilegt væri, að hreppsnefndin
vottaði sýslunefndarmanni hrepps-
ins verðugt þakklæti fyrir störf
hans í sýslunefndinni, og þó sér-
staklega undanfarið í þarfír sjálf-
stjómarmáls Siglfírðinga. Tóku allir
nefndarmenn undir þetta í einu
hljóði með því að standa upp, en
oddvitinn þakkaði hin hlýju um-
mæli og undirtektir hreppsnefndar-
manna.
Hér að framan hefur verið rakin
nokkuð sjálfstæðisbarátta Siglfírð-
inganna á árunum 1917—18, en
síðan fékk málið hina þinglegu
meðferð, og var frumvarpið flutt
að nýju af sömu þingmönnum og
árið áður. Frumvarpið var lagt fram
í neðri deild 20. apríl og tekið til
fyrstu umræðu þrem dögum síðar,
og var Stefán frá Fagraskógi enn
framsögumaður málsins. Greinar-
gerð þessa frumvarps var að mestu
samhljóða greinargerðinni með hinu
fyrra, nema hvað íbúatölur, tekju-
og eignatölur sveitarfélagsins höfðu
breytzt frá árinu áður. í greinar-
gerðinni með siðara frumvarpinu
segir, að íbúatalan í Sigluljarðar-
kauptúni sé orðin freklega 900 og
telqur sveitarfélagsins fardagaárið
1916—17 taldar 45.500 krónur og
þar af útsvör rúmlega 40 þúsund
krónur. Þá voru eignir hreppsins,
arðbærar og óarðbærar, taldar í lok
reikningsársins 144 þúsund kr., en
skuldir 44 þúsund krónur.
Aðalbreytingin sem gerð hafði
verið á frumvarpinu frá árinu áður,
var sú, að Siglfirðingar höfðu fært
sig upp á skaftið, og nú var gert
ráð fyrir því, að hið nýja lögsagnar-
umdæmi næði til hreppsins alls en
í fyrra frumvarpinu sagði:
„Siglufj arðarverslunarstaður,
þar með talin verzlunarlóðin öll,
höfnin, landeign hafnarsjóðs og allt
land jarðanna Hafnar og Hvanneyr-
ar, skal vera lögsagnarumdæmi út
af fyrir sig með kaupstaðarréttind-
um.“
í báðum frumvörpunum var aftur
á móti gert ráð fyrir því, að í Siglu-
fjarðarkaupstað skyldi vera bæjar-
fógeti, skipaður af konungi, og
hafa á hendi auk stjómar kaupstað-
armálefna, dómstjóm, lögreglu-
stjóm, gjaldheimtu fyrir landssjóð
í kaupstaðnum og önnur störf, er
sýslumönnum og bæjarfógetum
voru falin hveijum í sinu umdæmi.
Að þessu sinni urðu meiri um-
ræður um frumvarpið en í fyrra
skiptið, eins og Alþingistíðindi frá
þessum tíma bera vott um. Þó lá
nú fyrir samþykki sýslunefndar og
sýslumanns um framgang málsins,
ef tiltekin skilyrði varðandi tekjur
sýslumannsembættisins yrðu upp-
fyllt.
Enn sem fyrr hélt forsætisráð-
herrann uppi nokkru andófí gegn
frumvarpinu, og mun það einkum
hafa stafað af varfæmi stjómarinn-
ar að stofna til embættis, sem kynni
að baka landssjóði ný útgjöld. Við
fyrstu umræðu um málið í neðri
deild taldi hann það „býsna athuga-
vert“, ef deildin færi að ijúka til
og stofna nýtt embætti, án þess að
það væri nákvæmlega athugað.
Hins vegar fannst honum, að svara
mætti því mjög vel, „að leyfa þessu
bæjarfélagi að fá kaupstaðarrétt-
indi“.
Og þrátt fyrir rökstuðning flutn-
ingsmanna fyrir því, að kostnaðar-
aukinn vegna bæjarfógetans yrði
léttvægur, en tekjur landssjóðsins
vegna breytingarinnar að líkindum
margfaldast, þá tók frumvarpið
samt þeim breytingum í meðfömm
þingsins, að í stað þess, að á Siglu-
fírði yrði bæjarfógeti skipaður af
konungi, gerðu lögin ráð fyrir því,
að þar yrði lögreglustjóri skipaður
af dómsmálaráðherra, og skyldi
, hann hafa á hendi auk stjómar
kaupstaðarins dómstjóm í almenn-
um lögreglumálum, lögreglustjóm,
innheimtu á skipagjöldum fyrir
sýslumanninn í Eyjafjarðarsýslu í
kaupstaðnum og önnur störf, er
hreppstjórum vom falin.
I þessu fólst það, að Siglufjörður
yrði ekki aðeins áfram í kjördæma-
sambandi við Eyjafjarðarsýslu,
heldur yrði hann ekki sérstakt lög-
sagnarumdæmi nema í almennum
lögreglumálum. Hins vegar héldust
óbreytt þau ákvæði fmmvarpsins,
að lögsagnammdæmið tæki til alls
Hvanneyrarhrepps og að stofnuð
skyldi bæjarstjóm á Siglufirði, en
samkvæmt lögunum, eins og þau
vom afgreidd, skyldi málefnum
kaupstaðarins stjómað af bæjar-
stjóm, sem í væm lögreglustjórinn
og sex bæjarfulltrúar, kosnir af
kaupstaðarbúum eftir lögum um
kosningar til borgarstjóma í kaup-
stöðum.
Eftir að flutningsmenn höfðu
heyrt undirtektir við frumvarpið í
neðri deild, var þeim ljóst, að þeir
yrðu að slá nokkuð af fyllstu kröf-
um um málið, einkum er varðaði
ákvæðið um bæjarfógetann, því að
í áliti allsheijamefndar kom það
fram, að hún lagði til, að fmm-
varpinu yrði vísað til stjómarinnar,
en það þýddi, að málið næði ekki
fram að ganga á þinginu. Þess
vegna bám þeir sjálfír fram breyt-
ingartillögu til samkomulags eða
málamiðlunar um, að ákvæðið um
bæjarfógeta á Siglufírði yrði fellt
niður, en í staðinn yrði þar lögreglu-
stjóri með dómsvaldi í almennum
lögreglumálum, að öðm leyti jrrði
samband hins nýja kaupstaðar og
sýslunnar óbreytt.
í framsögu fyrir nefndaráliti alls-
heijamefndar sagði Einar Amórs-
son meðal annars, að nefndin hefði
ekki getað ráðið til þess, að fmm-
varpið yrði samþykkt með því inni-
haldi, sem það hafði, er það var
lagt fram, og þess vegna lagt til,
að málinu yrði vísað til ríkisstjóm-
arinnar. En síðan nefndarálitið var
samið og undirskrifað, hafí flutn-
ingsmenn frumvarpsins borið fram
breytingartillögur við það og yrðu
þær samþykktar, væri aðalgnúinn
sniðinn af frumvarpinu, sem sé sá,
að sýslumaður Eyjaijarðarsýslu og
bæjarfógeti á Akureyri gæti haft
nokkuð á móti því, að ef breyting-
artillögumar yrðu samþykktar og
síðan fmmvarpið með þeim breyt-
ingum, þá væri í engu skert laun
hans, að því er kæmi til þeirra
tekna, er hann hafí haft af Siglu-
fírði, — og gæti allsheijamefnd eft-
ir atvikum sætt sig við, að fmm-
varpið yrði samþykkt með þessum
breytingum.
Jón Magnússon, forsætisráð-
herra tók í sama streng og kvaðst
geta sætt sig við, að fmmvarpið
yrði samþykkt. Hins vegar taldi
hann nauðsynlegt, að áður en end-
anlega yrði gengið frá málinu, lægi
fyrir yfirlýsing frá hreppsnefndinni
á Siglufirði um, að hún gerði sig
ánægða með afgreiðslu málsins á
þessum gmndvelli, en að þeirri yfir-
lýsingu fenginni kvaðst hann ekki
geta séð neina sanngimi í því að
neita Siglfirðingum um bæjarrétt-
indj.
I þessu sambandi upplýsti Einar
Ámason á Eyrarlandi, að þeir flutn-
ingsmenn hefðu talað í síma við
„þann mann á Siglufirði, er fremst-
ur hafi staðið um þetta mál“, þar,
og hafi hann tjáð, að Siglfirðingar
mundu sætta sig við það fyrirkomu-
lag, sem fmmvarpið gerði ráð fyrir.
Þrátt fyrir þesa yfírlýsingu mun
þó fremur hafa mátt líta á hana
sem staðfestingu á því, að Siglfírð-
ingum þætti betri hálfur sigur en
enginn, — enda kom það í ljós strax
árið eftir, að þeir óskuðu breytinga
á lögunum í þá stefnu, sem frum-
varpið gerði uppmnalega ráð fyrir
— það er algjörum skilnaði milli
sýslunnar og Siglufjarðarkaupstað-
ar og að þar yrði stofnað bæjarfóg-
etaembætti, enda var svo gert árið
1920.
Niðurstaða málsins í neðri deild
varð svo sú að þessu sinni, að fmm-
varpið var samþykkt þar með öllum
greiddum atkvaeðum og afgreitt til
efri deildar hinn 13. maí.
Strax daginn eftir var málið tek-
ið til fyrstu umræðu í efri deild, og
sigldi frumvarpið hraðbyri gegnum
þá deild, þar eð þingdeildarmenn
vom einhuga um það að ljúka af-
greiðslu þess fyrir héraðshátíð Sigl-
firðinga, sem halda átti 20. maí í
tilefni af 100 ára verzlunarafmæl-
inu. Þar mætti málið engri and-
stöðu, nema hvað þeir Jóhannes
Jóhannesson og Magnús Torfason
fundu helzt að því, að framvarpið
hefði verið aflagað í meðfömm
neðri deildar, en vildu þó ekki bera
fram breytingartillögur við það, þar
eð slíkt mundi tefja afgreiðslu þess.
Jóhannes Jóhannesson talaði fyrir
áliti allsheijamefndar deildarinnar
og sagði, að nefndinni virtist, að
eins vel eða betur hefði farið á því
að samþykkja þegar fullkomin bæj-
arstjómarlög fyrir Sigluflörð, en
mælti síðan á þessa leið:
„Atvik þau, er liggja að því, að
nefndin samt sem áður ræður til
þess, að fmmvarpið verði samþykkt
óbreytt, em þau, að 20. þ.m. em
liðin full 100 ár síðan SigluQörður
var löggilt'ur verzlunarstaður, og
er þegar mikill undirbúningur hafð-
ur til þess að minnast þessa merki-
sviðburðar með hátíðahaldi á Siglu-
fírði.
Þykir nefndinni því vel við eig-
andi og rétt, að Alþingi gefí verzl-
unarstaðnum bæjarréttindi í af-
mælisgjöf, og leyfí ég mér að vænta
þess, að háttvirt deild verði nefnd-
inni sammála í því efni og hafí sam-
þykkt frumvarpið til fulls fyrir 20.
þ.m. en þá getur ekki verið um
neinar breytingar á því að ræða.
En lögunum má breyta, hvenær
sem þurfa þykir, og það er trúa
mín, að þess verði ekki langt að
bíða..."
Sama sinnis var Magnús Torfa-
son, sem taldi, að þegar á næsta
þingi mundi „verða að samþykkja
viðaukalög við þessi bæjarstjómar-
lög Siglufjarðar...“
Það má því segja að þegar hafí
verið hafínn áróður fyrir undirbún-
ingi að endurbótum á löggjöfínni
og að vilji ýmissa þingmanna hafí
verið fyrir hendi til þess að færa
lögin í það horf, sem Siglfírðingar
helzt kusu.
Eins og að framan getur, virðast
þingmenn efri deildar hafa fullan
skilning á baráttu Siglfirðinga fyrir
kaupstaðarréttindunum og viljað
greiða fyrir því, að sem minnstar
tafír yrðu á afgreiðslu málsins í
deildinni, enda urðu engar umræður
um það, er framvarpið var tekið
þar til þriðju umræðu. Það var gert
laugardaginn 18. maí, og var fmm-
varpið þá samþykkt með 12 sam-
hljóða atkvæðum og þar með af-
greitt sem lög frá Alþingi.
Þegar þennan sama dag sendu
þingmenn Eyfírðinga oddvita
Hvanneyrarhrepps svohljóðandi
símskeyti:
„Fmmvarpið um bæjarstjóm á
Siglufírði og þingsályktun um
stofnun Landsbankaútibús á Siglu-
fírði, var hvort tveggja afgreitt í
dag frá Alþingi".
Má nærri geta, að þetta
símskeyti hafí vakið mikinn fögnuð
meðal hreppsnefndarinnar, en ekki
var þó efni þess kunngert opin-
berlega á Siglufírði fyrr en tveim
dögum síðar, 20. maí, og var það
hámark hátíðarhalda dagsins, þeg-
ar séra Bjami Þorsteinsson skýrði
manníjöldanum frá því, að á þess-
um hundrað ára afmælisdegi verzl-
unarstaðarins hefði Sigufjörður
öðlazt kaupstaðarréttindi.