Morgunblaðið - 20.05.1988, Blaðsíða 56

56
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 20. MAÍ 1988
DýrleifÞ. Árna-
dóttir — Minning
Faðir Dýrleifar var séra Arni
Jónsson á Skútustöðum. Hann hafði
í desember 1894 misst fyrri konu
sína frá tveim ungum börnum
þeirra hjóna. Hét hún Dýrleif
Sveinsdóttir og var frá Hóli í Höfða-
hverfi. Þessi missir hefur verið séra
Áma mikill. Hann lætur tvær elztu
dætur sínar af síðara hjónabandi
bera nafn hennar. Og rösku ári
áður en séra Ami andazt, stofnaði
hann sjóð, sem ber nafnið „Dýrleif-
ar minning". Af litlum efnum reiðir
hann fram jafnvirði eins og hálfs
árs verkamannalaun. Tilgangur
sjóðsins: Að gleðja böm í Mývatns-
sveit.
Dýrleif Þorbjörg Ámadóttir, sem
í dag er kvödd, lagði ætíð ríka
rækt við minningu nöfnu sinnar frá
Hóli. Sagði hún undirrituðum, að
sem bam hefði hún helzt kosið að
líkjast nöfnu sinni um flest. Hafi
sú von ræst, fer ekki á milli mála,
að Dýrleif á Hóli hefur verið rismik-
il kona.
í marz 1896 kvæntist séra Ámi
á Skútustöðum Auði Gísladóttur frá
Þverá í Dalsmynni. Hún var dóttir
Gísla Ásmundssonar, hreppstjóra,
sem var bróðir Einars í Nesi, og
Þorbjargar Olgeirsdóttir frá Garði.
ÖU bmtust bömin frá Þverá til
mennta með tilstyrk foreldra sinna.
Sjálf hafði Auður verið í Kvenna-
skólanum í Reykjavík. Bræður
hennar vom þeir Ásmundur pró-
fastur á Hálsi, Ingólfur læknir í
Borgamesi, Garðar stórkaupmaður
í Reykjavík og Haukur prestur í
Kaupmannahöfn.
Sópa þótti að Auði móður Dýr-
leifar. í minningum, sem Guðmund-
ur skáld Friðjónsson á Sandi hefur
ri^að upp frá vem sinni í Möðm-
vallaskóla, segir hann, að hjartslátt-
ur sumra „kavalera" hafi orðið
tíðari en ella, þegar Auður systir
Þverárbræðra gekk í danssal skól-
ans.
Séra Ámi faðir Dýrleifar var
ættaður úr Mývatnssveit, og þar
stóð frændgarður hans af Skútu-
staða- og Reykjahlíðarættum.
Systkini hans, sem á legg komust,
vom Jón á Skútustöðum, sem
dmkknaði tæplega þrítugur, Sig-
urður ráðherra í Yztafelli, Guðrún
í Haganesi, Helgi hreppstjóri á
Grænavatni, Hjálmar búfræðingur
á Ljótsstöðum, Hólmfríður í Skóg-
um, Vilhjálmur í Máskoti og Júlíana
á Akureyri.
Séra Ámi var í áraraðir prestur
og þingmaður á Skútustöðum í
Mývatnssveit. Jafnframt ráku þau
Auður mikinn búskap á jörðinni.
Heimilið var mannmargt og gleði-
ríkt. Víða er í ferðaritum, erlendum
og innlendum, rómuð gestrisni og
alúð hjónanna á Skútustöðum. Þau
vom hjúasæl, og heimilið var sem
ein samhuga §ölskylda. Þama ólst
Dýrleif upp í hópi systkina sinna,
sem ávallt litu fyrst og síðast á sig
sem Mývetninga.
Systkinin frá Skútustöðum vom
auk Dýrleifar: Þuríður hjúkmnar-
kona í Seattle gift Gustav Berg-
ström; Jón læknir í Seattle kvæntur
Önnu Einarsdóttur, og ber elzta
dóttir þeirra Dýrleifarnafnið; Þor-
björg Dýrleif, sem fyrst íslenzkra
kvenna lauk háskólaprófi í hjúkr-
unarfræðum; Gísli bóndi á Hellu-
vaði kvæntur Sigríði Sigurgeirs-
dóttur; Þóra gift Kristni Armanns-
syni rektor; séra Gunnar kvæntur
Sigríði Stefánsdóttur; Inga gift Vil-
hjálmi Þ. Gíslasyni útvarpsstjóra
og Ólöf gift Hákoni Guðmundssyni
yfirborgardómara. Þapr systur Inga
og Ólöf fylgja í dag Dýrleifu síðasta
spölinn.
Dýrleif lauk stúdentsprófi frá
Menntaskólanum í Reykjavík árið
1918.
Um langt árabil starfaði Dýrleif
hjá lögmanni og síðar borgarfógeta
í Reykjavík. Jafnframt tók hún virk-
an þátt í ýmsum félagsmálum og
þýddi bækur um heilsufræði, sem
út komu á ámnum 1923—1928.
Fyrri maður Dýrleifar var Skúli
Guðjónsson prófessor. Þau skildu
árið 1931.
Árið 1948 giftist Dýrleif eftirlif-
andi eiginmanni sínum Ásgeiri Pét-
urssyni verkstjóra frá Eyrarbakka,
bróður Péturs útvaijisþular og fleiri
kunnra systkina. Ásgeir er sonur
Péturs Guðmundssonar skólastjóra,
sem féll frá um aldur fram og Elísa-
betar Jónsdóttur konu hans, sem
þau Dýrleif og Ásgeir önnuðust af
alúð seinustu æviár hennar.
Sambúð þeirra Dýrleifar og Ás-
geirs var einlæg og innileg. Mann-
bætandi var að sækja þau heim,
hvort sem var á heimili þeirra í
Kópavogi eða í veglegu sumarhúsi
í Traustholtshólma í Þjórsá. Eftir
að þau fluttu að Bámgötu í
Reykjavík og Dýrleif hafði orðið
fyrir alvarlegum heilsubresti, misst
mál og líkamsmátt, bar Ásgeir hana
beinlínis á höndum sér. Var hjúkmn
Ásgeirs slík, að heilsa Dýrleifar fór
dagbatnandi. Virtust hugir þeirra
orðnir það samofnir, að Dýrleif
náði vart að gefa óskir sínar til
kynna, áður en Ásgeir hafði látið
það rætast. Hætt er þó við, að hann
hafi ekki ætíð gætt eigin heilsu sem
skyldi. Þóm móður minni og Þor-
björgu, systmm Dýrleifar, reyndist
Ásgeir einstök hjálparhella á elliár-
um þeirra,- og em honum færðar
þakkir fyrir það.
Enda þótt aldur Dýrleifar væri
orðinn hár og heilsan skert, nutu
þau Ásgeir hverrar samvemstundar
í ríkum mæli. Fráfall Dýrleifar var
því sárt og ótímabært, lífsviljinn
sterkur og andinn ungur. En enginn
getur betur óskað en falla frá á
hápunkti hamingjuríkrar ævi.
Veri Dýrleif Þorbjörg Ámadóttir
móðursystir mín kær kvödd.
Ármann Kristinsson
Sé skoðuð mynd stúdentahóps,
er fagnar vorprófi árið 1918, kemur
í ljós að 25 nemendur ljúka prófi.
Piltamir em 23. í þeirra flokki em
verðandi læknar, lögmenn, skáld,
náttúmfræðingar, klerkar og
kirlq'ufeður, sagnfræðingar og
stjómmálamenn. En þar em einnig
tvö vorblóm, sóleyjar á þjóðlífsvori,
Dýrleif Amadóttir og Guðrún Tul-
inius. í flokki dökkklæddra alvöru-
gefinna sveina, á örlagatímum
heimsbyggðar koma þær á vorljós-
• um klæðum og boða nýja tíð.
Það vom mikil og stöðug funda-
höld í félögum nemenda Lærða
skólans í Reykjavík á ámm fyrri
heimsstyijaldar. Þegar blaðað er í
ritum nemenda og fundargerðum
verður ljóst að engin mannleg
vandamál em nemendum óviðkom-
andi. Réttindi kvenna, kúgun þeirra
og staða í þjóðfélagi fortíðar og
samtíma em umræðuefni sem skipa
nemendum í fylkingar. Svo mjög
bera menn fyrir brjósti að komast
að réttri niðurstöðu að einn fundur
nægir hvergi til umræðu. Fram-
haldsumræður em ákveðnar. Nöfn
þeirra sem vakið hafa konur til vit-
undar um nýtt hlutverk þeirra á
sviði bókmennta og stjómmála em
skráð í fundargerðir. George Sand,
héimskunnur franskur rithöfundur
í þeirra hópi. Það vekur athygli að
námsmeyjar taka ekki til rnáls. Þær
sitja enn, að boði Páls postula og
em hljóðar í samkunduhúsinu. En
þess verður þó vart að þær búa sig
undir afskipti af málum. Dýrleif
Ámadóttir, prestsdóttir frá Skútu-
sstöðum í Mývatnssveit er kosin í
dómnefnd, að dæma ritgerðir í
Skinfaxa, blaði nemenda. Það
markar á sinn hátt tímamót í af-
skiptum kvenna og upphefð þeirra
í Lærða skólanum.
Stallsystumar í stúdentahópi
1918 töldust í hópi framvarða,
kyndilberar í menningarsókn ungra
kvenna, er hlýddu kalli tímans og
kvaðningu til mikilla verka. Þótt
Dýrleif sæti hljóð á fyrstu fundum
nemenda átti hún til þeirra að telja,
sem kunnu vel að koma fram og
tala máli sínu og annarra. I bókum
erlendra ferðamanna, sem sótt
höfðu ísland heim og komið að
Skútustöðum var þess víða getið
að þar væri rausnargarður. Séra
Ámi Jónsson sóknarprestur og frú
Auður Gísladóttir kona hans kunnu
að fagna gestum af góðvild og
hjartahlýju og þeirri kurteisi, sem
verður minnisstæð öllum sem
kynntust. Við, sem minnumst frú
Auðar og bróður hennar, Ingólfs
læknis Gíslasonar, geymum í minni
höfðinglegan og tiginn svip þeirra
og fágaða framkomu. Um séra
Áma Jónsson á Skútustöðum var
sagt að hann væri höfðingi heim
að sækja. Skáld, sem ritaði um
Skútustaði í tíð séra Áma, sagði
staðinn sveitarprýði, sveitina sýslu-
grýði og sýsluna landsprýði. Séra
Ámi var talinn gleðimaður og hag-
mæltur vel. '
Mývatnssveitin hefur löngum
verið rómuð fyrir fegurð. Þar átti
Dýrleif sín bemsku- og æskuspor.
Frá Skútustöðum fluttist Qölskyld-
an að Hólmum í Reyðarfírði, en við
því prestakalli tók séra Ámi árið
1913 og hélt til dauðadags árið
1916. Þar eystra mun fagurt. Um
Hólma sótti Jónas Hallgrímsson á
sinni tíð.
Braut Dýrleifar var nú ráðin.
Menntaþrá og æskuþróttur réðu
ferð hennar á framtíðarbraut. Dýr-
leif varð fjölmenntuð kona og tók
snemma þann kost að deila mennt-
un sinni og fróðleik með alþýðu.
Hún lét sér ei nægja að safna ver-
aldarvisku í sérhagsmunasjóð, en
kaus að miðla þekkingu er hún afl-
aði sér og eyða með því fordómum,
en bregða á loft blysi þekkingar.
Við dvöl sína í norrænum háskóla
og ritstörf í stórblöð hafði hún aflað
sér fróðleiks er hún taldi að ætti
erindi við íslenskan almenning. Tók
hún að sér að þýða fræðirit er komu
út hvert af öðru, hið fyrsta árið
1923, „Heilsufræði ungra kvenna"
eftir Kristian Skjerve. Síðan fylgdu
önnur rit eftir sama höfund og
fjölluðu um mál er viðkvæm þóttu
og Vandmeðfarin. Um útgáfuna og
þýðingu Dýrleifar sagði Jakob Jó-
hannesson Smári í ritdómi: „Bók
þessi er verðlaunarit, enda hefír hún
marga ágætis kosti til að bera.“
Síðan lýsir Jakob Smári andrúms-
lofti samtímans, sem hann kveður
„svart af vanþekkingarmyrkri“ og
segir svo: „í þessum efnum sem
öðrum þurfum við meira ljós, meiri
þekkingu og meiri hreinleik, en
minna af fordómum og hleypidóm-
um.“
Dýrleifu var ljóst að til þess að
svo mætti verða var eitt nauðsyn-
legt. Að skipa sér í framsækna sveit
og „kenna til í stormum sinnar
tíðar". Þrá mannkynsins að lokinni
fyrri heimsstyrjöld stefndi að friði
og farsæld. Omældar þjáningar,
hervirki og hungursneyð nýliðinnar
tíðar kölluðu hvem þann er eyru
hafði að heyra og augu að sjá og
kröfðu um svör við vanda framtíð-
ar. Val Dýrleifar var augljóst. Hún
tók þann kost að beijast tiL ljóss
og til lausnar. í söng framsækinnar
verkalýðsstéttar er ómaði á þessum
árum segir:
Bræður til ljóss og til lausnar
laðar oss heillandi sýn,
fögur mót fortíðarmyrkrum
framtíðin ljómandi skín.
Endalaus miljónamóða
máttug úr nóttinni brýst,
þrár okkar himninum hærra
hrópa, uns nóttin er lýst.
Dýrleif Ámadóttir fór ekki dult
með það hvar í sveit hún skipaði
sér. Þeir sem minnast hennar frá
baráttuárum fyrri tíðar geyma í
hugskoti lýsingu Halldórs Laxness:
„Undir rauða merkinu sem tákn-
aði lífsblóð mannkynsins, stóð ung
stúlka björt og hrifín með háan
sterkan barm og sumarmálavindinn
í lokkum sínum.“
Vinir Dýrleifar muna hana á
sögufrægri mynd undir þessu
merki.
Þeir kveðja hana nú að leiðarlok-
um með virðingu og þökk um leið
og Maístjaman ómar:
En í kvöld lýkur vetri
sérhvers vinnandi manns,
og á morgun skín maísól,
það er maísólin hans,
það er maísólin okkar,
okkar einingarbands,
fýrir þér ber ég fána
þessa framtíðarlands.
Ekki veit ég aðrar konur eiga
fremur orð Bjama Thorarensens,
þau er hann kvað um Rannveigu
Filippusdóttur:
Kurteisin kom að innan
sú kurteisin sanna,
siðdekri öllu æðri
af öðrum sem lærist.
0g þó hún kvala kenndi
af kvillum í elli,
brúna jafn heiðskír himinn
hugarró sýndi.
Pétur Pétursson þulur.
í dag kveðjum við móðursystur
okkar, Dýllu frænku, eins og við
kölluðum hana ævinlega. Hún var
elsta systirin í hópi sjö systkina,
þar sem móðir okkar, Ólöf Dag-
mar, var yngst. Dýlla var nítján ára
þegar faðir hennar, séra Ámi Jóns-
son frá Skútustöðum, féll frá og
móðir hennar, Auður Gísladóttir,
stóð ein uppi með hópinn. Betri
stórusystur hafa víst fáir átt. Og
móður sinni reyndist hún stoð og
stytta alla tíð.
Allir í fjölskyldunni elskuðu Dýllu
vegna hlýju hennar og mannkosta.
En ólíkt mörgum öðrum konum
sinnar tíðar takmarkaði hún ekki
starfsvettvang sinn við eigin bæjar-
dyr eða ættgarð. Hún þráði að
breyta heiminum, draga úr böli og
styðja lítilmagnann. Um áratugi tók
hún virkan þátt í stjómmála- og
kvenréttindabaráttu.
En í upphafi lá nærri að vetr-
arríki og læknisskortur hindruðu
að hún kæmist heil á húfí inn í
okkar veröld. Hún er fædd um há-
vetur, í byijun janúar, á Skútustöð-
um við Mývatn. Fæðingin mun hafa
gengið erfiðlega, læknir hvergi nær
en á Breiðumýri, og þá vom engir
bflamir. Móðir okkar hefur sagt
okkur hvemig ekki dugði minna en
senda hinn fræga Fjalla-Bensa eftir
lækninum. Hann braust áfram af
miklum dugnaði og hafði hesta-
skipti þar sem honum sýndist. Fór
hann þá rakleitt inn í hesthúsin og
tók þar óþreytta hesta traustataki
án þess að te§a sig á að spyija um
leyfí. Enda kom hann aftur með
lækninn í tæka tíð.
Tveimur ámm seinna geysaði
Hótel Saga Siml 12013
Blóm og
skreytingar
við öll tœkifœri
t
Ástkær móðir okkar, tengdamóöir, amma og langamma,
MARGRÉT GfSLADÓTTIR,
SkúlaskelAi S,
Hafnarfiröi,
andaðist aðfaranótt 19. maí á St. Jósefsspítala í Hafnarfirði.
Jarðarför auglýst síðar.
Börn, tengdabörn,
barnabörn og barnabarnabörn.
t
Móðir okkar,
STEINUNN ÓLAFSDÓTT1R
frá Mörk á Síðu,
andaöist í Sjúkrahúsi Suðurlands á Selfossi mánudaginn 16. þ.m.
Jaröarförin fer fram frá Prestbakkakirkju laugardaginn 21. maí
kl. 14.00.
F.h. ættingja, vina og annarra vandamanna,
Ólafur Friöriksson,
Ragnhlldur Friðrlksdóttir.
t
Ástkær eiginmaður minn, faðir okkar, tengdafaðir og afi,
GUÐMUNDUR VIÐAR GUÐSTEINSSON,
Efstasundl 67,
lést á heimili okkar að morgni 18. maí.
Salvör Jakobsdóttir,
börn, tengdabörn og barnabörn.
t
Eiginkona min, móðir okkar og tengdamóðir,
GUÐBJÖRG EIRÍKSDÓTTIR,
Smjördölum,
Sandvfkurhreppi,
verður jarðsungin frá Selfosskirkju laugardaginn 21. maí kl. 15.00.
Jarðsett veröur frá Laugardælakirkju.
Sigurjón Jónsson,
Eirikur Sigurjónsson, Guðbjörg Hulda Albertsdóttir,
Jón Kristinn Sigurjónsson, Kristfn Alda Albertsdóttir,
Grétar Sigurjónsson,
Margrét Sigurjónsdóttir.