Morgunblaðið - 08.06.1988, Síða 42

42
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 8. JÚNÍ 1988
Markaður í Abha.
herberginu mínu reyndi ég að
afla upplýsinga um nokkur þús-
und bedúína einhvers staðar í
eyðimörkinni. Hvað er ég svo
núna? Tæknikrati.Ég geng í ber-
högg við eðli mitt og upplag."
Faðir hans og aðrir fjölskyldu-
meðlimir hafa nú tekið sér ból-
festu í háhýsahverfí í stórborg-
inni. Gamli maðurinn segir:„Eg
felldi tjaldið mitt, tók saman
pjönkur mlnar og settist að f
hvítmálaðri íbúð. Ég hef allt til
alls, eins og það heitir. Samt ór-
aði mig ekki fyrir, að ég þyrfti
að lifa þann dag, en ég er orðinn
gamall maður og lífíð er ekki leng-
ur það sama og fyrrum var. Bed-
úínamir hverfa og ég vil heldur
búa innan um fólk í stað þess að
vera aleinn — einbúi í eyðimörk-
inni. Þökk sé guði fyrir að ég á
enn hjörðina mína og ég hef ráðið
hirði til að gæta hennar. Þegar
söknuðurinn heltekur mig sest ég
upp í landróverinn minn og keyri
þangað. En ég hef fastan sama-
stað nú. Ég er ekki lengur bed-
úíni. Mér finnst ég hafa beðið
ósigur."
Stjómvöld í landinu gera sér
grein fyrir þvf að hinar tæknilegu
framfarir geta ekki átt sér stað
án þess að spenna af tilfinninga-
legum toga, eins og gamli maður-
inn lýsir, skapist í þjóðfélaginu.
En þau stefna eigi að síður að
Þjóðfélag í deiglu — Síðari grein:
Ogna framfarirnar
hefðum Saudi-Arabíu?
í FYRRI grein Husseins She hadeh um Saudi-Arabíu var drepið
á þau áhrif sem oliuauðurinn hefur haft á lif og lífskjör þjóðar-
innar. Siðan eru að skapast enn ný viðhorf með þvi að auðurinn
hefur skroppið saman. Þar sem bedúinahefðin á sér dýpri rætur
í Saudi-Arabíu en víðast annars staðar hafa menn velt fyrir sér
hvort hið skipulagða flökkulíf bedúinanna sé að syngja sitt siðasta
og hvernig þjóðinni muni ganga að laga sig að hinu nýja lífi í
Iandinu, sem varla er meira en fimmtán ára. Hvað sem liður
nokkurri tvöfeldni eða skinhelgi varðandi trúna er ekki ástæða
til að draga einlægni meirihluta manna í efa, sem iðkar trúna
af frumþörf og sannfæringu.
Islam er krafturinn sem gegn-
sýrir saudi-arabískt þjóðfélag. A
stillimynd sjónvarpsskjásins er
ritað á arabísku:,, Bismillah ar
Rahman al Raheen - í nafni hins
miskunnsama og náðarríka guðs.“
í lyftum háhýsanna eru skilti, þar
sem stendur „Notið ekki lyftumar
ef eldur brýst út. Allah forbýður
það.“
Það birtist í ótal mörgu að trú-
arleiðtogamir hafa mikil áhrif í
landinu. Það var Mohammed bin
Saud, ættbálkaforingi, sem ásamt
Mohammed bin Abdel Wahba,
forsvarsmanni trúarlegrar um-
bótahreyfíngar sem lagði grund-
völlinn að ríkinu um miðja síðustu
öld. Eina markmiðið með stofnun
ríkisins var að varðveita sanna
lmúhammeðstrú, byggða á megin-
reglunum fímm, Shahada, Sala,
Saum, Zaka og Haj: trúaijátn-
ingu, bæn, ölmusugjöfum, föstu
og pílagrímsför. Það sem felst í
trúaijátningu og bæn er einfald-
lega að hafa yfír orðin: „Ashadu
an Lailah ela Allah wa ana Mu-
hamdan Rasúlau lah. Það er að-
eins einn guð, Allah, og Mú-
hammed er spámaður hans.“
Þetta er kjami hverrar bænar.
Þess er krafíst af hveijum mú-
hammeðstrúarmanni að hann hafí
yfír þessi orð af einlægni. Hann
verður einnig að trúa á uppris-
una, á dómsdag, á spámenn Allah
og auðvitað hlýtur hann að trúa
hveiju einasta orði í Kóraninum,
bók innblásinni af guði.
Það er um margt skiljanlegt,
að hinir sanntrúuðu voru andsn-
únir hinni öru og skyndilegu þróun
og framförum sem hófst- eða öllu
heldur stökk af stað á sjötta og
sjöunda áratugnum. Þáverandi
ingi hafí um hríð engin verið.
Allt fékkst endurgjaldslaust,
skattar voru engir, menntun og
læknishjálp ókeypis. Ofgnótt fjár-
muna streymdi í hendur fólks, svo
að það vissi ekki aura sinna tal í
bókstaflegum skilningi. Hversu
mikið sem eytt var, sá varla högg
á vatni.
Áður en fór að harðna á dalnum
höfðu ýmsir Saudar haft efasemd-
ir um þessa þróun, þeir álitu
kvíðvænlegt hve hröð hún var.
Sumir sögðu að þjóðfélagið væri
að sporðreisast í þessum ham-
förum. Embættismaður nokkur
sagði við vestrænan blaðamann:
„Á ykkar mælikvarða hefur mér
vegnað stórvel. Ég er dæmi um
þá möguleika sem eru í boði í
nútímaríkinu Saudi-Arabía. Ber-
fættur bedúini kem ég utan úr
eyðimörkinni, fer til náms í Gamall maður: Enn býr hann
Bandaríkjunum að fínna hamingj- úti í eyðimörkinni.
una. Þar lauk ég doktorsprófí.
En stundum fínnst mér ég vera
mislukkaðasti maður í öllum því að hrinda áætlunum í fram-
heimi. Ég var alinn upp til að kvæmd, en tryggja samtímis að
vera foringi ættbálks míns. Þess gamlar hefðir fari ekki forgörð-
var vænst af mér og ég brást. um. Þegar íhuguð er sú mikla
Það tók mig ellefu daga að hafa „þróunarkreppa" sem Saudar eru
upp á flölskyldu minni, þegar ég í, skal og ekki sízt haft í huga
kom frá Bandaríkjunum. Úr hótel- að sjálfír líta þeir á sig sem varð-
menn helgustu staða múhamm-
eðstrúarmanna, f Mekka og
Medína. Þeim hefur verið falið í
hendur land spámannsins. Þeirra
er að ábyrgjast að islam styrkist
og eflist og konungsfjölskyldan í
Saudi-Arabíu sækir styrk sinn í
þessa afstöðu.
Fahd konungur lét þau orð falla
í samtali við vestrænan blaða-
mann, að hans æðsta ósk sé að
gera samfélagið opnara og fijáls-
ara. Þó verði að sýna fulla aðgát
svo að hinir trúuðu rísi ekki upp
og þyki sér misboðið. Konungur
er eindreginn andstæðingur þess
að innleiða vestrænt lýðræði í
landinu. Hann segir að fijálsar
kosningar myndu ekki tryggja að
hæfasta fólkið veldist til forystu.
Og átti þar við ungt menntafólk.
Fahd segir að beinlínis hafí verið
fjárfest í ungu kynslóðinni, svo
að hún nýttist landinu til heilla.
konungi tókst að telja menn á að
sætta sig við ýms nútfmatæki á
þeirri forsendu að þau væru til
framdráttar boðun orðs Allah,
eins og til dæmis að innleiða sjón-
varp í landinu. En eftir stendur
óhaggað að fyrir fáeinum áratug-
um var Saudi-Arabía fábrotið bed-
úínasamfélag. En tók svo allt að
því fyrirvaralaust breytingum í
átt til tæknivædds lífsgæðasam-
félags, og óhjákvæmilegt er, að
togstreita verði og hún sár og oft
hatrömm milli gróinna trúar- og
lífshefða og svo þess sem við köll-
um framfarir.
Skyndilegt ríkidæmið hefur
opnað ótal möguleika sem engan
dreymdi um. Lífskjörin hafa ekki
bara batnað, þau hafa orðið yfír-
þyrmandi. Það liggur við borð,
að lífsbaráttan í venjulegum skiln-
Á sýningu á nýjustu gerð af hjónarúmum.
í kosningum myndi það ekki ná
árangri, heldur braskarar og við-
skiptafrömuðir sem ekki víla fyrir
sér að kaupa atkvæði í stórum
stfl. Þar af leiðandi sæti Saudi-
Arabía uppi með fólk, sem ekki
myndi leiða landið á rétta braut
af hugsjónum og viti, heldur spek-
úlanta og peningamangara sem
hugsuðu um það eitt að skara eld
að sinni köku.
Fahd var menntamálaráðherra
á sjötta áratugnum og hann átti
mikinn þátt í að skipuleggja og
byggja upp það skólakerfí sem
er við lýði í landinu. Sfðan hefur
hann, án þess of mikið beri á,
lagt blessun sína yfír að konur
hljóti einnig menntun. En vitað
er að hann er mjög afdráttarlaus
andstæðingur aðferða Kemals
Ataturks f Tyrklandi, er hann af-
nam sharia — islömsk lög — seint
á þriðja áratugnum, og skipaði
konum að taka ofan blæjuna og
krafðist þess að þær skildu og
sýndu í verki að þær væru jafn-
ingjar karlmanna. Fahd er ekki
einn um þá skoðun, að að Ataturk
hafi farið of geyst. Því að margir
Saudar sem eru menntaðir á Vest-
urlöndum eru sama sinnis. Þeir
telja rangt að þrýsta um of á
breytingar, það fari' einfaldlega
ekki saman við upplag, gildismat
og almennan hugsunarhátt. En
gleyma þá stundum því heljar-
stökki í uppbyggingu velferð-
arríkisins, sem nánast var neytt
upp á þá. Saudar segjast tregir
að fóma andlegum verðmætum á
altari tækniframfara og efna-
hagslegs ábata. Þeir ímynda sér
að það sé hugsanlegt að innleiða
vestrænar hugmyndir f Saudi-
Arabíu, án þess að verða fóm-
arlömb siðferðilegrar hnignunar
Vesturlanda. Þeir segja að áður
og fyrrum hafí menn á Vesturl-
öndum að öllum líkindum haft
æðra og innihaldsríkara gildis-
mat, en iðnvæðingin og tækni-
framfarimar hafí gert það að
verkum, að smám saman fóm
þessar hugsjónir og viðhorf fyrir
Iítið.
Það blandast engum hugur um
að þægilegt borgarlífíð er spenn-
andi í augum unga fólksins og
fækkar bedúínum mjög hratt.
Unga fólkið gengur í skóla í borg-
unum og er tregt að snúa aftur út
í eyðimörkina, að menntun feng-
inni.
En samt togar og laðar bed-
úfnalífíð. Þegar bedúíninn situr
við eldinn fyrir utan tjaldið sitt
og eyðimörkin er svo langt sem
augað eygir, situr hann og þylur
eða talar við granna sín, - þá og
hvergi annars staðar er hann sátt-
ur. Hvergi á hann heima nema
þar. Og enginn er honum æðri.
Fyrir skemmstu var haldin sýn-
ing í Riyadh á ýmsum fatnaði,
tólum og tækjum sem tengjast
lifnaðarháttum bedúínans.
Saudi-Arabar á öllum aldri flykkt-
ust á sýninguna. Saudamir eru
að leita að rótum sínum og nú
er svo komið að þeir verða að leita
þeirra á söfnum. Ráðherrar og
fyrirmenn segja stoltir frá því að
þeir hafí í bemsku gætt úlfalda-
hjarða. Hver Saudi sem er 60 ára
og eldri, lifði fyrstu 20 árin í
þeirri Saudi-Arabíu þar sem olían
var óþekkt. Það eina sem skipti
máli var fjölskyldan, geitumar og
úlfaldamir.
Nú hefur sem sagt orðið niður-
sveifla varðandi olfuauðinn. Henni
fylgir breyttur hugsunarháttur.
Það er eðlilegt og það er líka eðli-
legt að menn sveipi gamla lífíð
meiri ljóma. En öllum er hollt að
huga að upprunanum. Ekki með
það fyrir augum, að allir þeysi á
ný út í eyðimörkina og haldi að
hamingjan sitji þar í tjaldi og bíði
þeirra. En það hjálpar að gefa
gaum að því að hefðin er mikilvæg
til þess að einhvers konar jafn-
vægi náist í þjóðarsál Sauda sem
geri samfélagið þeirra gjöfulla og
viðráðanlegra. Og kannski sann-
ára.
Snarað og stytt: Jóhanna
Kristjónsdóttir
Myndir: Hussein Shehadeh