Morgunblaðið - 28.06.1988, Blaðsíða 42

42
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 28. JÚNÍ 1988

fSl
-

w>\
§
tfadkw
rðarkw
m

'((jardakM
Hifi'3ar
Almenningsútvarp í Bandaríkjunum:
AUGLÝSINGALAUST
EN RÍKISSTYRKT
Frjálst útvarp, frjálst sjónvarp,
engu háð nema lögmálum markað-
arins; Qölmiðlar sem fólk vill sjá
og heyra og þar af leiðandi fjölmiðl-
ar sem auglýsendur sjá sér hag í
að eiga viðskipti við.
Þessar hugmyndir um einka-
rekna ljósvkamiðla, sem ýmsir
halda mjög á lofti um þessar mund-
ir, eru að sjálfsögðu sóttar til lands
fijáls framtaks, Bandaríkja Norð-
ur-Ameríku. Þar þekkist það vissu-
lega ekki að stjómvöld séu með
puttana í því líkum rekstri. Það
vita allir. Hitt vita líklega færri, að
í miðri súpu einkarekinna ljósvaka-
miðla Bandaríkjanna þrífast net
útvarpsstöðva og sjónvarpsstöðva,
sem kennd eru við almenning.
National Public Television, National
Public Radio; á móðurmáli voru:
almenningssjónvarp, almenningsút-
varp. Og þau þrífast vel.
Þó þessir fjölmiðlar séu ekki
ríkisreknir fá þeir ákveðinn fjár-
styrk frá stjómvöldum. Starfsem-
inni er þó fyrst og fremst haldið
uppi með fijálsum framlögum al-
mennings og styrkja ýmissa fjár-
sterkra aðila, sem fá ekki annað í
staðinn en að þeir eru nefndir í
framhjáhlaupi og skýrt frá því að
þeir hafí gert þessa og hina dag-
skrána mögulega. Engar auglýs-
ingar í venjulegum skilningi þess
orðs. Loks er ijár aflað með því að
selja snældur með upptökum af ein-
stökum þáttum og þær seljast
grimmt. Miðað við risana í útvarpi
og sjónvarpi vestanhafs eru þessar
stöðvar ekki fjársterkar, en þær
njóta almennrar viðurkenningar
fyrir gott og vandað efni. Dagskrár
þeirra þykja með því allra besta sem
þekkist í fjölmiðlalandinu Banda-
ríkjunum.
Ekki gróðasjónarmið
Það er ekki keppikefli að þessar
stöðvar séu reknar með hagnaði.
En vitanlega þarf peninga til að
reka útvarpsstöð, hvað þá sjón-
varpsstöð, og það ekki litla. Al-
menningsstöðvamar fá peninga
mest frá almenningi sem fyrr segir
og fólk greiðir ekki sjálfviljugt fyr-
ir afnot af fjölmiðli sem það vill
ekki nota sér. Dagskráin þarf því
að vekja athygli fólks og ná eyrum
þess frekar en dagskrár annarra
þeirra þúsunda útvarpsstöðva sem
eru reknar vítt og breitt um Banda-
ríkin. Dagskrárstefna þessara
stöðva er þó ekki eins og íslenskur
útvarpsstjóri lýsti sinni dagskrár-
stefnu í blaðaviðtali nýverið: „Þær
fréttir sem eru að gerast og afþrey-
ingartónlist sem fellur best að
smekk flestra hlustenda." Og út-
varpsstjóri þessi segist hafa það á
hreinu hvernig fólk noti útvarp. Það
er gott hjá honum. Hann ætti að
láta kollega sína vestanhafs vita
af þeirri vitneskju sinni og vísast
gæti hann grætt nokkurt fé á henni.
Hugsandi fólk með
lifandi áhuga
Samkvæmt hlustendakönnunum
hluta um tíu milljónir manna reglu-
lega á almenningsútvarpsstöðvam-
ar, public radio. Þær eru um 350
talsins, vítt og breitt um Banda-
ríkin. Sameiginlega mynda þessar
stöðvar Corporation for Public Bro-
adcasting, sem sér um að miðla
útvarpsefni til útvarpsstöðvanna frá
móðurstöðinni, National Public
Radio í Washington. Flestir þeir
sem hlusta reglulega á almennings-
útvarp senda peninga, hver til
sinnar stöðvar, margir reglulega
eins og þeir væm að greiða afnota-
gjald. Samkvæmt sömu könnunum
hafa þessar tíu milljónir Banda-
ríkjamanna meiri áhuga en aðrir
þegnar þess lands á því að fylgjast
með fréttum af heimsviðburðum.
Ekki aðeins með því að hlusta á
fréttaskýringarþætti í almennings-
útvarpinu sínu, heldur lesa þeir
dagblöð og tímarit meira en meðal
Ameríkani. Þeir kaupa meira af
bókum en aðrir og horfa minna á
sjónvarp. En þegar þeir gera það
horfa þeir helst á fréttir og frétta-
tengt efni.
Hlustendur almenningsútvarps
eru yfírleitt virkir þátttakendur í
félagslífí hver í sinni heimabyggð,
taka til máls á fundum, leggja inn
orð í þjóðmálaumræðu í blöðum,
taka þátt í kosningabaráttu og fjár-
söfnunum af ýmsu tilefni, ferðast
meira en gengur og gerist og stunda
ýmis áhugamál í frítíma sínum,
einkum útivist ýmiskonar. Þetta er
með öðrum orðum fólk, af því tæi
sem stundum er nefnt „hugsandi
fólk“. Fólk með meiri menntun og
víðtækari áhugamál en gengur og
gerist.
Ef nú væri fullyrt, að hér á landi
gæti þessi lýsing til dæmis átt við
hlustendur ríkisútvarpsins en ekki
útvarpsstöðvarinnar 'Stjörnunnar,
fengi ritari þessara lína líklega
skömm í hattinn. Hér á landi er
ekki vel séð að gera greinarmun á
menningarstigi fólks eftir því hvort
það vill hlusta á dægurtónlist, get-
raunir og brandara allan daginn,
eða heyra fréttir og umflöllun um
stjórnmál, samfélagsmál, leikhús,
bókmenntir og annað af þeim toga.
Hvað þá að menn vogi sér að segja
upphátt, að í öðrum hópnum sé
fólk með sjálfstæðar skoðanir en í
hinum hópnum fólk sem láti aðra
um að hugsa fyrir sig.
250 milljóna manna
markaður
Hjá almenningsútvarpinu banda-
ríska leyfa þeir sér þó, líklega í
skjóli þess að í þeirra stóra landi
búa um 250 milljónir manna, að
höfða sérstaklega til fólks sem hef-
ur áhuga á öðru en vinsælli músík
og léttu spjalli um helst ekki neitt.
NPR sendir stöðugt út dagskrár
um sex gervitungl, annaðhvort sex
dagskrár í mónó eða fjórar í mónó
og eina í stereó. Það síðarnefnda
eru gjarnar beinar sendingar frá
sinfóníutónleikum eða annarri
klassískri tónlist. Stjórnendur stað-
bundnu stöðvanna 350 velja úr
þessu efni til að miðla áfram til
hlustenda sinna, en senda líka út
eigið efni, bæði tónlist og talað
mál. Þetta er það sem í Ameríku
er kallað „network" og er það fyrir-
komulag sem „sjónvarpsrisarnir"
hafa, en „útvarpsnetum“ hefur
fækkað.
Fjöldi fólk vinnur í höfuðstöðvum
Almenningsútvarpsins í Washing-
ton að allskonar fræðslu-, upplýs-
inga- og umræðuþáttum um allar
hliðar þjóðlífsins. Megin dagskrár-
þættimir NPR og þeir þekktustu
eru þó morgunþátturinn „Morning
Edition", milli klukkan sex og hálf
níu, og síðdegisþátturinn „All
Things Considered“, milli fimm og
hálf sjö. Þeir eru síðan fluttir tvisvar
af segulbandi næstu þrjár klukku-
stundir, fyrir hlustendur í mið-
ríkjunum og á Vesturströndinni.
Stuttar fréttir eru fluttar á hálftíma
fresti meðan þessir dagskrárþættir
eru sendir. Báðir þættirnir hafa
NÚ FÆRÐU.
105 g MEIRIJOGURT
ÞEGAR ÞÚ KAUPIR 500g DÓS!*
* miðað við verð á jógúrt í 180 g dósum.