Morgunblaðið - 28.06.1988, Blaðsíða 43

Þorgrímur Gestsson
„Hinsvegar á „fólkið“
rétt á upplýsingum,
áreiðanlegum upplýs-
ingum. Það á rétt á að
vita hvað er að gerast
í heiminum, það á rétt
á fræðslu, það á rétt á
skemmtun, og það á
rétt á að vandað sé til
við að koma öllu þessu
til skila um öldur ljós-
vakans. Síbyljan og
kjaftagangurinn skipta
ekki máli.“
verið á dagskrá árum saman, síð-
degisþátturinn allar götur síðan
árið 1961, og stjómendur þeirra
hlotið margskonar viðurkenningar
fyrir vönduð vinnubrögð og góða
útvarpsmennsku. Allflestar al-
menningsstöðvamar taka á móti
þessum þáttum báðum og skjóta inn
í þá sínum eigin fréttum á ákveðn-
um tímum.
í móðurstöðinni sitja fréttamenn
og umskrifa fréttir frá UPI, AP og
öðrum meiriháttar alþjóðlegum
fréttastofum. Þeir fá.að sjálfsögðu
líka fréttir og fréttapistla frá frétta-
mönnum NPR í Washington, þar á
meðal fréttamönnum víðsvegar um
heiminn, og fréttamönnum stað-
bundnu almenningsstöðvanna út
um öll Bandaríkin. Starfsmenn dag-
skrárþáttanna tveggja — síðdegis-
og árdegisþáttanna — sjá um ítar-
legri umfjöllun um málin, að sjálf-
sögðu með aðstoð sömu frétta-
manna og fóðra fréttastofu NPR á
fréttum dagsins. Auk þess hefur
NPR fjöld lausráðinna manna á
sínum snærum.
Lifandi útvarp
Þetta net frétta- og dagskrár-
gerðarmanna um allan heim á
drjúgan þátt í að gera NPR að því
sem það en Utvarpsstöð þeirra sem
hafa lifandi áhuga á þvi sem er að
gerast í kringum þá, í eigin landi
og heimsbyggðinni allri. Útvarps-
stöð sem er aðeins að takmörkuðu
leyti háð velvilja auglýsenda og
hefur því um margt frjálsari hendur
um efnisval og efnistök en aðrar
útvarpsstöðvar, sem eni algerlega
háðar peningum frá auglýsendum.
ATC eins og þessi hálfs annars
tíma þáttur er venjulega nefndur
(skammstöfun á „AU Things
Considered") er ekki aðeins frétta-
þáttur. Þegar línumar að þættinum
voru lagðar á sínum tíma var ákveð-
ið að fréttamennirnir fengju rúman
tíma fyrir mál sín, nægan tíma til
að segja frá og skýra fréttir líðandi
stundar. Þyrftu þeir tvær mínútur
til þess var það gott, en þyrftu
þeir 45 mínútur til að koma efninu
til skila svo vel færi var það líka
látið gott heita.
Þar sem þetta er almenningsút-
varp hefur frá upphafi verið lagt
mikið upp úr sambandi við hlust-
endur; það er sagt frá góðum hug-
myndum hlustenda sem komið er
til skila símleiðis og lesið upp úr
bréfum frá þeim og oft er spjallað
við hlustendur um hitt og þetta í
ATC og fleiri þáttum. Það er gert
ráð fyrir því, að þeir sem vilja fylgj-
ast með fréttum hafi líka áhuga á
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 28. JÚNÍ 1988
43
að heyra af listum, vísindum, fé-
lagsmálum og af lífi venjulegs fólks.
Það er sömuleiðis gert ráð fýrir,
að fólk sem vill fýlgjast með fréttum
hafi áhuga á íþróttum, barnaupp-
eldi, bílaviðgerðum og tónlist. Óllu
þessu og fjöldamörgu öðru eru því
gerð skil í All Things Considered,
enda má segja að á íslensku þýði
það, að allt sé tekið með í reikning-
inn.
Þegar þátturinn var skipulagður
í upphafi var lögð áhersla á lifandi
fréttaflutning og frásagnir. Það
þurfti ekki endilega að þýða beinar
útsendingar. Hugmyndin með „lif-
andi útvarpi" var fyrst og fremst
sú að hljóðneminn skyldi notaður á
vettvangi til að taka upp ýmiskonar
hljóð, sem síðar væru notuð til að
lífga upp á frásagnir af atburðum
og málefnum. í samræmi við þetta
hafa fréttamenn ATC verið með
hljóðnemann á útifundum, kapp-
akstri, og við bamsfæðingu svo eitt-
hvað sé nefnt, og klippt umhverfis-
hljóð af vettvangi inn í frásagnir
sínar í útvarpinu. Enda hefur verið
sagt um AIC, að hann sé ekki ein-
ungis besti útvarpsþátturinn, heldur
beri af öllu sem sent sé út í ljósvak-
ann, þar með talið sjónvarp.
Staðbundnar stöðvar
í Washington, nánar tiltekið
District of Columbia, eru tvær stað-
bundnar almenningsstöðvar. Önnur
þeirra heitir WAMU FM 88,5 og
er rekin í tengslum við American
University, en nokkuð er um það
að almenningsstöðvamar séu
tengdar háskólum. Hlustendur
þessarar tilteknu stöðvar eru taldir
vera um 250 þúsund talsins. Eigin
dagskrá stöðvarinnar er fyrst og
fremst tónlist, aðallega þjóðleg
bandarísk tónlist. WAMU sendir
líka út tveggja tíma umræðuþátt á
morgnana. Stjómandinn fær blaða-
menn og sérfróða menn í ýmsum
málum til að ræða málefni líðandi
stundar. Auk þess sendir stöðin
þættina „Moming Edition" og „All
Things Considered". Einn frétta-
maður starfar við stöðina, en hann
nýtur aðstoðar lausráðinna manna
við einstök verkefni, aðallega öflun
frétta sem koma íbúum hlustunar-
svæðisins benlínis við.
Hlustendur borga helming
Samkvæmt ársskýrslu WAMU
greiddu hlustendur rúmlega 800
þúsund dollara til stöðvarinnar á
síðasta ári, sem er um helmingur
af tekjum stöðvarinnar. Þetta eru
ýmit regluleg framlög eða fé sem
safnað er í fjásöfnunum, sem sjál-
boðaliðar standa fyrir tvisvar á ári.
Beinn styrkur frá háskólanum var
rúmlega 114 þúsund dollarar í fyrra
en framlög fyrirtækja og félaga
vom um 240 þúsund dollarar (með-
al fyrirtækja sem styrlcja þessa út-
varpsstöð eru IBM og Washington
Post). í fyrra fengust rúmlega 1,6
milljónir dollara alls til rekstrarins,
og rekstrarafgangur var rúmlega
200 þúsund dollarar. Útlagður
kostnaður WAMU í fyrra var því
sem nemur rúmlega 60 milljónum
íslenskra króna.
Það er ekki síst athyglisvert við
almenningsstöðvarnar í Banda-
ríkjunum hversu mikil og góð tengsl
þær hafa við hlustendur. Fólk vinn-
ur í sjálfboðavinnu við hitt og þetta,
aðallega fjársafnanir, en einnig við
að taka á móti bréfum og símtölum
frá öðrum hlustendum og sjá til
þess að uppfylla óskir sem þar
kunna að vera settar fram — þar
á meðal eru óskir um að fá hljóðrit-
anir af þáttum sem hafa verið send-
ir út. Það er ekki svo lítils virði,
því níu prósent af tekjum stöðvar-
innar í fyrra voru af sölu slíkra
hijóðsnældna.
Ríkisútvarp =
almenning’sútvarp
íslenska ríkisútvarpið er „al-
menningsútvarpsstöð", þótt ekki sé
staðið að rekstri þess á sama hátt
og almenningstöðvanna banda-
rísku. Megin munurinn er að sjálf-
sögðu sá, að íslenska útvarpið aflar
fjár með auglýsingum og afnota-
gjöld eru ekki fijáls framlög hlust-
enda. Dagskrárstefna ríkisútvarps-
ins er hinsvegar ekki ólík dagskrár-
stefnu NPR í grundvallaratriðum.
Hjá ríkisútvarpinu er meira hugsað
um að vanda til efnisins, gera sem
flestum þáttum menningar einhver
skil, flytja vandaða upplýsinga-,
fræðslu- og fréttaþætti, en að taka
tillit til þess hvað er vinsælast, hvað
fellur í kramið hjá sem flestum,
eins og stjómendur hreinna auglýs-
ingaútvarpsstöðva verða að gera til
að hafa auglýsendur ánægða. Hjá
ríkisútvarpinu er þó flest af vanefn-
um gert miðað við það sem gerist
hjá NPR. Því þótt þar á bæ vaði
menn ekki í peningum er mikið
kapp lagt á sérhæfingu og vönduð
vinnubrögð við allan undirbúning
útvarpsþátta. Það krefst mun fleira
starfsfólks við dagskrárgerð en
tíðkast hefur hjá íslenska ríkisút-
varpinu. Hjá NPR em ekki aðeins
fréttamenn, dagskrárgerðamenn og
tæknimenn. Með þeim vinna það
sem kallað er framleiðendur og
aðstoðarframleiðendur (producer,
assistant producer og associate
producer) og aðstoða við upptökur,
klippa segulbönd og ganga frá efni
til útsendingar. Hlutverk framleið-
endanna er þó ekki síst að aðstoða
fréttamenn og dagskrárgerðar-
menn við heimildasöfnun og und-
irbúa þannig viðtöl og fréttapistla.
Það segir sig sjálft, að slíkt fyrir-
komulag tryggir að vinnubrögð
verða vandaðri en þegar einn og
sami maðurinn verður að sjá um
allt þetta, eins og tíðkast hér á
landi.
Ríkisútvarp og
frjáls framlög?
Eftir þessa stuttu hugleiðingu
um bandarískt almenningsútvarp
mætti varpa fram þeirri spurningu,
hvort við ættum ekki að fara að
dæmi Bandaríkjamanna og reka
ríkisútvarpið á frjálsum framlögum
þeirra sem vilja hlusta á það. Það
væri í það minnsta í samræmi við
þær raddir sem hafa heyrst undan-
farið, að það sé óréttlátt að fólk sem
segist aldrei hluta á ríkisútvarpið
sé neytt til að greiða afnotagjald.
En svarið er einfalt. Þær tíu milljón-
ir Bandaríkjamanna sem hlusta
reglulega á almenningsútvarp eru
um tvö og hálft prósent þjóðarinn-
ar. Tvö og hálft prósent íslensku
þjóðarinnar eru rúmlega sjö þúsund
manns. Hitt er annað mál, að ef
marka má skoðanakannanir vill
talsvert hærra hlutfall íslendinga
hlusta á íslenska ríkisútvarpið en
sem nemur þeim hluta Bandaríkja-
manna sem vill hlusta á almenn-
ingsstöðvamar. Þetta þýðir einfald-
lega, að hlutfallslega fleiri íslend-
ingar en Bandaríkjamenn hafa
áhuga á að hlusta á útvarpsstöð
sem flytur annað og meira en dæg-
urmúsik, rabb mishæfra útvarps-
manna um mest ekki neitt og yfir-
borðslegar fréttir af atburðum
líðandi stundar, helst eitthvað
„öðruvísi", eins og þeir segja.
Líklega eitthvað „öðruvísi" en það
sem skiptir máli.
Eflum ríkisútvarp
Ríkisútvarpið er að vísu undar-
lega blanda af þessum tveimur
gerðum útvarpsstöðva; Rás tvö sver
sig að hluta til í ætt fyrrnefndra
dægurstöðvar en er að öðru leyti
nokkuð „vitrænn" miðill, og Rás
eitt er óumdeilanlega menningarleg
stöð, þótt sumum þyki sú menning
leiðinleg á stundum (það er þeirra
mál). En meðan það er pólitískur
vilji fyrir því, að ríkisútvarp sé rek-
ið hér á landi með þeim réttindum
og skyldum sem því fylgja, þýðir
ekki að halda því úti með einhverri
hálfvelgju eins og verið hefur nú
um hríð. Það þýðir ekki til lengdar
að vilja bæði halda og sleppa. Og
hafi menn á annað borð áhuga á
að leita til Bandaríkjanna eftir fyrir-
mynd að útvarpsrekstri er um að
gera að líta til þess besta sem fyrir-
fínnst þar í landi. Það eru ekki út-
varpsstöðvamar (né sjónvarps-
stöðvamar) sem veltast um í ólgu-
sjó markaðarins. Auðvitað getum
við aldrei rekið útvarp á frjálsum
framlögum á íslandi. Þess vegna
er hér ríkisútvarp. Það er ekki að-
eins hér á landi sem sá kostur er
talinn vænlegastur; allstaðar ann-
arsstaðar á Norðurlöndunum, og í
Bretlandi hafa menn ríkisútvarp til
að tryggja, að sæmilega viti borið
fólk ráði ferðinni en ekki einhver
lítt útskýrður markaður. Jafnvel
markaður, sem örfáum eigendum
stórra fyrirtækja og stjómendum
auglýsingastofa er falið að skýra,
og segja síðan hvað „fólkið vili“.
Auðvitað veit slíkt fólk ekkert hvað
„fólk vill“. Það vita stjórnendur
ríkisútvarpsins sosum ekki heldur.
Það veit enginn einn maður. Hins-
vegar á „fólkið“ rétt á upplýsingum,
áreiðanlegum upplýsingum. Það á
rétt á að vita hvað er að gerast í
heiminum, það á rétt á fræðslu, það
á rétt á skemmtun, og það á rétt
á að vandað sé til við að korria öllu
þessu til skila um öldur Ijósvakans.
Síbyljan og kjaftagangurinn skipta
ekki máli. Hvort tveggja mengar
andrúmsloftið meðan það flæðir um
ljósvakann, en gleymist síðan. Það
skal vanda sem lengi skal standa
segir málshátturinn. Það hafa
starfsmenn ríkisútvarpsins reynt að
gera til þessa, oft í hríð ásakana
frá ýmsum fylkingum pólitíkusa,
og síðustu árin við heldur bágan
fjárhag, en árangur er furðu góður.
En betur má ef duga skal ef útvarp-
ið okkar á ekki aðeins að vera
ríkisútvarp, heldur líka almennings-
útvarp. Það vantar fyrst og fremst
á, að stjómvöld standi af heilindum
við bakið á útvarpinu.
Höfundur er frétt&maður hjá
Ríkísútvarpinu.
Atriði úr kvikmyndinni „Án dóms og laga“ sem sýnd er í Regn-
boganum.
Regnboginn sýnir
REGNBOGINN hefur tekið til
sýninga kvikmyndina „Án dóms
og laga“. Leikstjóri er Richard
Sarafian og með aðalhlutverk
fara Michael Ontkean og Joanna
Kems.
Fýrir tólf árum var Curt Flynn,
bandarískur njósnari, fangelsaður
austan jámtjalds. Leyniþjónustan
hafði þá séð um að njósnarinn Flynn
hafði aldrei verið til og stríðshetjan
Flynn var jarðsettur með viðhöfn.
„Án dóms og laga“
En Curt er ekki dauður, honum
tekst að flýja úr fangelsinu og kom-
ast heim. Þar er kona hans gift
öðrum og börnin uppkomin. Við
þessu er ekkert að gera, en í
heimabæ hans ríkir nú ógnarstjóm
sem kemur m.a. illa niður á §öl-
skyldu hans. Að vel athuguðu máli
ákveður hann að taka málið í sínar
hendur. Hann er jú ekki til — lög-
lega dauður.
(Fréttatilkynning)
SIEMENS
SiEMENS uppþvottaveT'
LADY SN 4523 með
Aqua-Stop vatnsöryggi.
Vandvirk og hljóðlát.
• 5 þvottakerfi.
• Fjórföld vöm gegn vatnsleka.
'Óvenjulega hljóölát og spameytin.
Smith og Norland,
Nóatúni4,
s. 28300.
Takið eftir
Leðurklæddir
hvíldarstólar
m/skammeli.
Verð aðeins kr. 27.700.-
Kr. 25.000 staðgr.
Litir: svart eða brúnt.
VALHÚSGÖGN
ÁRMULA 8. SIMI 82275.
SIEMENS
VS 9112
Öflug ryksuga
• Stillanlegur sogkraftur frá
250Wuppí1100W.
• Fjórfjöld síun.
• Fylgihlutir geymdir í vél.
• Sjálfinndregin snúra og
hleðsluskynjari.
Gömlu góðu
SIEMENS gæöin!
SMTTH&
NORLAND
Nóatúni 4 - Sími 28300
Fróóleikur og
skemmtun
fyrirháa semlága!