Morgunblaðið - 26.07.1988, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 26. JÚLÍ 1988
27
Morgunblaðið/Siguröur Jónsson
Landgræðsluflugrélarnar eru stórvirk uppgræðslutæki og vöktu verðskuldaða athygli.
—
Yngstu gestímir höfðu mikinn áhuga á flugvélunum. Hér situr einn
Högum grandar
blásturssandur
Vel heppnaðir landgræðsludagar í Gunnarsholti
Selfossi.
„ÞAÐ hefðu nú þótt tiðindi að
fullyrða það fyrir sextíu árum
að hér væri hægt að uppskera
svo mikið gras sem raun ber
vitni,“ sagði innfæddur eldri
Rangæingur sem var meðal fjöl-
margra gesta sem komu i Gunn-
arsholt um helgina og kynntu
sér starfsemi Landgræðslu
ríkisins. Landbúnaðarráðherra
var meðal gesta og gaf sér eins
og aðrir góðan tíma til að njóta
veðurblíðunnar.
Gunnarsholtsjörðin og upp-
græðslustarfíð sem þar hefur verið
unnið er glöggt dæmi þess hvaða
árangri er unnt að ná í upp-
græðslu lands sem er örfoka. Fýr-
ir 60 árum var þar nánast svartur
sandur og ef hreyfði vind þá stóð
rykmökkurinn upp af jörðinni.
Gunnarsholt hefur verið miðstöð
landgræðslustarfsins síðan 1930.
Jörðin er nú 12.315 hektarar og
eru þá meðtaldar margar eyðijarð-
ir sem allar fóru í eyði af völdum
sandfoks.
Gestum var um helgina kynnt
saga Gunnarsholts sem er um
margt merkileg. í Landnámu seg-
ir frá afa Gunnars á Hlíðarenda,
Gunnari Baugssyni, sem fyrstur
reisti bú í Gunnarsholti.
Gamlar heimildir sýna að stór-
býli hafí verið á jörðinni fyrr á
öldinni en sandgangur spillt gróð-
urlandi jarðarinnar. Kirkja var 5
Gunnarsholti og er hennar getið í
kirknaskrá Páls biskups Jónssonar
frá því um 1200. Sóknin var lögð
niður 1837 enda kirkjugarðurinn
þá orðinn sandi orpinn.
í sölubréfí frá árinu 1398 er
getið um skógarítök Gunnarsholts
i Næfurholti. Það bendir til að
skógur í Gunnarsholti hafí verið á
þrotum. í jarðabókinni 1711 er
landkostum Gunnarsholts svo lýst:
„Slægjuland utantúns er ekkert.
Högum grandar blásturssandur."
I sóknarlýsingu Keldnasóknar
frá 1840 segir um Gunnarsholt:
„Sandur gengur þar mikið á og
enginn veit nær það fer af með
öllu. Landkostir eru þar einir þeir
bestu meðan nokkur skiki er eft-
ir.“ Það eru slíkar lýsingar sem
varpa ljósi á það hvemig snúa
má óheillaþróun landeyðingar við
á skömmum tíma með markvissum
aðgerðum.
Gunnarsholtsbærinn stóð upp-
haflega sunnan í holti um
300—400 metra norðan við núver-
andi bæjarstæði. Sá bær stóð til
ársins 1854 en þá var hann fluttur
vegna sandágangs. Jörðin lagðist
í eyði 1923 en reynt var að hefja
búskap að nýju ári síðar en fór
að fullu í eyði vegna uppblásturs
1925. Árið 1928 gerði Sand-
græðsla íslands Gunnarsholt að
miðstöð starfsemi sinnar.
Tijágróðurinn sem umlykur
Gunnarsholt á rætur sínar að rekja
til þess að fyrsti sandgræðslustjór-
inn, Gunnlaugur Kristmundsson,
fékk árið 1938 og 1944 birkifræ
úr Bæjarstaðaskógi og sáði þeim
undir hraunbrún norðan við holtið
þar sem íbúðarhúsin stóðu fyrr á
öldum eða um 1.000 metra norðan
við núverandi bæjarstæði. Þar óx
upp vöxtulegt birkikjarr sem síðan
hefur sáð sér út og nefnist Gunn-
laugsskógur. Þaðan eru birkitrén
í garðinum í Gunnarsholti sem
hafist var handa við að planta
1950. Byijað var að planta slgol-
beltum 1959 og alls hefur veið
plantað í 8 kílómetra af tveggja
til fimm raða beltum.
Búrekstur hófst í Gunnarsholti
1947 á vegum Sandgræðslunnar
og varð það eitt af mestu stórbýl-
um landsins á miðjum sjöunda
áratugnum með kýr og sauðfé.
Búið sjálft hefur verið dregið sam-
an síðan þá og nú eru þar 130
kýr af Galloway-holdakyni. Fram-
leiðsla grasmjöls og grasköggla
kófst 1964 hjá Fóður- og fræfram-
leiðslunni og voru 8Ö0 hektarar
af örfoka sandi ræktaðir upp til
hráefnisöflunar. Frá 1987 hefur
framleiðsla legið niðri sökum sam-
dráttar í sölu.
Stóðhestastöð ríkisins flutti að
Gunnarsholti 1981. Þar eru um
fímmtíu stóðhestar sem notaðir
eru til kynbóta.
Frá Því Runólfur Sveinsson
flutti inn nokkrar grastegundir til
prófunar í uppgræðsluskyni á
fímmta áratugnum hefír Rann-
sóknastofnun landbúnaðarins haft
með höndum rannsóknir og sam-
anburðartilraunir á grastegundum
af innlendum og erlendum uppr-
una. Ræktun grasfræs hófst í
Gunnarsholti 1975, aðallega af
beringspunti, og ræktun alaskal-
úpínu árið 1985 og hefur henni
verið sáð í 75 hektara.
Allt melfræ sem safnað er í
landgræðslugirðingum er flutt að
Gunnarsholti þar sem það er
þurrkað og þreskt. Þar hefur fræ-
verkunaraðstaða stórbatnað með
tilkomu nýrra tækja til húðunar
og meðhöndlunar á melfræi og
öðru grasfræi, lúpínu og birkifræi.
Það er fróm ósk Landgræðslu-
manna og allra sem áhuga hafa á
uppgræðslu lands að með auknum
áhuga landsmanna og ráðamanna
megi endurtaka dæmið frá Gunn-
arsholti í öðrum byggðum landsins
þar sem enn rýkur úr rofabörðum.
— Sig. Jóns.
Jón Helgason landbúnaðarráðherra klæðist einkennistreyju Átaka í
Iandgræðslu og nýtur við það aðstoðar Kristínar Aðalsteinsdóttur
framkvæmdastjóra átaksins. Sveinn Runólfsson landgræðslustjóri til
vinstri.
Spjallað um uppgræðslu lands í garðinum í Gunnarsholti. Andrés Arnalds beitarþolsfræðingur Land
græðslunnar, fyrir miðju, ræðir við gesti.