Morgunblaðið - 26.07.1988, Blaðsíða 52

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 26. JÚLÍ 1988
Af rosknum þvottakonum
og fljótandi lúxushótelum
Temppeliaukiojn-kirkjan í Helsinki.
Morgunblaðið/Björg H. Bjamason
Hluti af Suomenlinna-virkinu sem er vinsæll útivistarstaður meðal
Helsinkibúa.
Morgunblaðið/Sveinn Guðjónsson
Minnismerki um tónskáldið Sibelius í samnefndum garði.
Ferðapistill frá
Finnlandi, eftir
Svein Guðjónsson
ÞEGAR íslendingnr gengnr á
götu í Helsinki, höfuðborg Finn-
lands, verður hann ekki greindur
frá öðrum vegfarendum. A veit-
ingahúsi, yfir mat og drykk,
verða Finnar og íslendingar
heldur ekki greindir sundur, svo
líkir sem þeir eru í orðum og
tiltektum. Raunar á samlíkingin
ekki aðeins við um ytra borðið
heldur virðist hún einnig ná til
hins innri manns. Þess vegna
vekur það furðu, þegar maður i
fyrsta skipti drepur fæti á
finnska grund, að samgangur
þessara tveggja vinaþjóða skuli
ekki hafa verið meiri en raun
ber vitni, einkum með hliðsjón
af því hversu náin tengsl hafa
verið milli Islendinga og annarra
Norðurlandabúa. Hluti af skýr-
ingunni er sögulegs eðlis og eins
vegur hitt þungt, að samgöngur
milli Finnlands og íslands hafa
lengst af verið stopular. Þetta
kann þó að breytast eitthvað til
batnaðar i framtíðinni með til-
komu áætlunarflugs Flugleiða til
Helsinki, og er full ástæða til að
vona að svo verði. Undirritaður
er nefnilega sannfærður um að
íslendingar eigi jafnvel meira til
Finnlands en annarra Norður-
landa og ef að likum lætur gætu
Finnar einnig hafa gagnkvæma
ánægju af því að sækja okkur
heim. I eftirfarandi pistli verður
reynt að leiða rök að þessum
staðhæfingum og er þar byggt á
stuttri, en lærdómsríkri reynslu
greinarliöfundar, í heimsókn til
Finnlands nýverið.
Helsinki er falleg og hreinleg
borg, ekki síst á sólbjörtum degi í
25 stiga hita. Það sem fyrst vekur
athygli er mikil gróðursæld, há-
vaxnir skógar umhverfis borgina,
og reyndar einnig á víð og dreif
innan borgarmarkanna. í sjálfu sér
þarf það ekki að koma á óvart þar
sem skógamir eru helsta náttúru-
auðlind landsins og gegna svipuðu
hlutverki í efnahagslífi Finna og
fiskimiðin hjá okkur Islendingum.
I því sambandi má geta þess að
pappírsiðnaðurinn einn nemur rúm-
um 30% af heildarútflutningi Finna.
Hér skal ekki farið mörgum orð-
um um hina rómuðu náttúrufegurð
upp til sveita í „þúsund vatna
landinu", enda verða menn að úpp-
lifa slíkt sjálfir. Sjáif höfuðborgin,
Helsinki, veldur heldur ekki von-
brigðum hvað þetta snertir. I Finn-
landi öllu búa um 5 milljónir manna,
þar af um hálf milljón í Helsinki.
Maður verður þó lítt var við hinn
yfirþyrmandi stórborgarbrag, sem
svo víða er að finna í höfuðborgum
annarra Evrópulanda, þótt því fari
víðs fjarri að yfir Helsinki sé ein-
hver kotungsbragur. Borgin er
nýtískuleg að yfirbragði og þar er
fátt um mjög gamlar byggingar.
Leiðsögumaðurinn okkar, kona
nokkuð við aldur, hafði þetta í flimt-
ingum og sagði að þar sem engar
gamlar byggingar væru í Helsinki
væru leiðsögumenn hafðir gamlir,
svo að ferðamenn færu ekki alveg
varhluta af „finnskri antik“.
I skugga sovéska bjarnarins
Finnland er fimmta stærsta land
í Evrópu, en eitt hið strjálbýlasta.
Þéttbýlast er í suðurhiuta landsins
og um 60% af íbúunum búa í borg-
arsamfélagi. Hluti landsins liggur
fyrir norðan heimskautsbaug og er
meðalhiti í Lapplandi um 14 gráður
á Celsíus í júlí en mínus 12 gráður
í kaldasta mánuðinum, í febrúar.
Samsvarandi tölur í Helsinki eru
um 17 gráður í júlí og mínus 6
gráður í febrúar. Landamæri Finn-
lands og Svíþjóðar í vestri eru um
,586 km. löng, mót Noregi í norðri
um 716 km. löng og mót Svoétríkj-
unum í austri um 1.269 km. að
lengd..
Finnar námu land á þessum stað
í kjölfar þjóðflutninganna miklu frá
austri í upphafi miðalda. Lappamir
sem fyrir voru í landinu fluttu sig
þá norður á bóginn og nú eru um
2.000 hreinræktaðir Lappar í hinum
fínnska hluta Lapplands. Á tólftu
öld flæddu skarar sænskra kross-
fara úr vestri yfir landið og lögðu
það undir sig. I sex og hálfa öld
heyrði Finnland undir konungsríkið
Svíþjóð en árið 1809 neyddust Svíar
til að láta landið af hendi við Rússa
og Finnland varð þá stórfurstadæmi
með ákveðna sjálfstjórn innan vé-
banda rússneska keisaradæmisins.
Með byltingunni í Rússlandi 1917
losnað Finnland undan yfirráðum
Rússakeisara og lýsti yfir sjálfstæði
sínu, en í kjölfarið fylgdi hatrömm
innanlandsstyijöld áður en stjórnar-
skrá fínnska lýðveldisins var sam-
þykkt árið 1919. Vegna legu sinnar
og landamæra hefur Finnland dreg-
ist inn í styrjaldir á síðustu öldum
og átti meðal annars í styijöld við
Sovétríkin í vetrarstríðinu 1939 og
1940 og á árunum 1941 til 1944.
Margra alda yfirráð Svía yfir
Finnum hafa markað djúp spor í
daglegt líf í Finnlandi og lög og
samfélagsgerð landsins má rekja
til sænska tímabilsins. Auk finnska
tungumálsins er sænska opinbert
mál í Finnlandi og um 7% af íbúun-
um telja sænsku vera sitt móður-
mál. Nálægðin við sovéska björninn
hefur einnig haft sín áhrif og Finnar
umgangast hinn volduga nágranna
sinn af stakri varúð. I samræðum
við Finna um tengslin við Sovefrík-
in nú til dags örlar þó á góðlátlegu
gríni af þeirra hálfu í garð Sovét-
manna, en þeir passa sig þó á að
ganga aldrei of langt í þeim efnum.
Nálægðin við Sovétmenn hefur því
sett svip sinn á utanríkispólitík
Finná, en þar er lögð áhersla á hlut-
leysi til að tryggja velferð og ör-
yggi finnsku þjóðarinnar. Þessi
stefna, sem kölluð hefur verið „Paa-
sikivi-Kekkonen stefnan", eftir for-
setunum J.K. Paasikvi og Urho
Kekkonen, felur í sér þann vilja
þjóðarinnar að halda sig utan við
stórveldaátök og að rækta vinsam-
leg samskipti við allar þjóðir heims,
einkum grannlönd sín, Sovétríkin
og Norðurlönd. Samband Finnlands
og Sovétríkjanna er grundvallað á
sérstökum samningi um „vináttu,
samvinnu og gagnkvæma aðstoð“
frá árinu 1948, sem framlengdur
var 1973 og aftur 1983 til tuttugu
ára. Finnar hafa löngum haft góða
samvinnu við hin Norðurlöndin og
hafa verið meðlimir í Norðurlanda-
ráði frá árinu 1956.
Klettakirkja og annað
markvert
Helsinki státar af ýmsum mark-
verðum stöðum, sem ástæða er til
að benda fólki á. Samkvæmt úttekt
Finnska ferðamálaráðsins fyrir árið
1987 höfðu fimm staðir áberandi
sterkasta aðdráttaraflið fyrir ferða-
menn í Helsinki.
Efst á blaði er Linnanmáki-
skemmtigarðurinn, sem er svar
Helsinkibúa við Tívolígarðinum í
Kaupmannahöfn. Garðurinn er
staðsettur á hæð skammt frá
Olympíuleikvanginum og býður upp
á flest það sem gott „tívolí“ má
prýða, með tilheyrandi hringekjum,
parísarhjóli og útiveitingastöðum.
Helsta tromp Linnamáki-garðsins
er „rússíbaninn“, byggður á tré-
verki eingöngu, sem að sögn sér-
fróðra manna eykur mjög á marrið
og brakið og veldur þar af leiðandi
mun meiri skrekk og spennu en
ella, en það mun vera það sem
„rússíbanafarar" sækjast svo mjög
eftir. Sjálfír segja Finnar að vissara
sé að fara í kirkju til að biðjast
fyrir áður en farið er í „rússíbanan"
og benda þá gjarnan á Temppel-
iaukio kirkjuna, sem reyndar er í
hópi þeirra staða, sem markverðast-
ir þykja í Helsinki.
Temppeliaukio kirkjan er byggð
inn í klett og hlýtur að teljast til
frumlegri kirkjubygginga í saman-
lögðum kristindómi. Ég skal játa
að ég varð allsnortinn af þessari
byggingu og er mér sagt að guðs-
þjónustur þar séu sérlega hátíðleg-
ar, einkum þegar rignir úti og vat-
nið seytlar niður bera klettaveggina
að innanverðu.
Seurasaari þjóðgarðurinn er
einnig fjölsóttur af ferðamönnum
en í honum er safn gamalla timbur-
húsa, sem þangað hafa verið flutt
víðs vegar að úr Finnlandi, eins
konar Árbæjarsafrf þeirra Hels-
inkibúa. Garðurinn er á eyju
skammt frá höfninni og er um-
hverfið allt skógi vaxið. í hveiju
húsi er leiðsögumaður í þjóðbúningi
sem segir sögu hússins og innan-
stokks er allt óbreytt frá því sem
áður var. Seurasaari-garðurinn gef-
ur því gott yfirlit yfir daglegt líf í
Finnlandi fyrr á öldum. Á sumar-
kvöldum gefst fólki tækifæri til að
sjá þjóðdansasýningar á eyjunni.
Þrátt fyrir útbreiddan orðróm
ganga skógarbirnir ekki lausir á
götum Helsinki. Þá má hins vegar
finna í Korkeasaari-dýragarðinum,
sem er einn hinn norðlægasti í
heimi. Garðurinn er staðsettur á
einni af eyjunum úti fyrir Hensinki
og þar er að finna flestar dýrateg-
undir frá norðlægum breiddargráð-
um auk hinna hefðbundnu dýra sem
sjá má í slíkum görðum víða um
heim. Skammt frá þessari eyju er
önnur, þar sem Suomenlinna-virkið
er, en það var í fímmta sæti hvað
vinsældir snertir meðal ferðamanna
á síðasta ári. Virkið var uppruna-
lega byggt af Svíum árið 1748 og
gegndi fyrr á öldum þýðingarmiklu
hlutverki í landvörnum Finna. Nú
á tímum heyrist þar ekki lengur
skothríð nema frá myndavélum
ferðamanna. Á eyjunni getur að líta
ýmislegt fleira en þetta virki, allt
frá dyflissu til dúkkuhúsa og meðal
Finna sjálfra er staðurinn vinsæll
bað- og „nestisferðastaður“ ( þ.e.
picnic).
Af öðrum markverðum stöðum í
Helsinki sem vert er að skoða má
nefna Þinghúsið, Finlandia-tónlist-
ar og ráðstefnuhöllina, sem hinn
þekkti finnski arkitekt Alvar Aalto
hannaði, turninn á Ólympíuleik-
vanginum, forsetahöllina og Sibel-
iusar-minnismerkið í samnefndum
garði, svo nokkuð sé nefnt. Auk
þess má benda á að kirkjur eru
margar og fagrar í borginni fyrir
áhugamenn um þau efni
Að borða fisk með
guðsgöflunum
Verðlag í Finnlandi er svipað og
hér á landi eða ívið hærra og vöru-
úrval nánast það sama. Menn ættu
því ekki að gera sér sérstaka ferð
til Finnlands til að versla, nema
auðvitað að um sé að ræða sér-
hannaðar finnskar vörur svo sem
loðfeldi, gler- og keramikvörur og
þess háttar. Ef tíminn er naumur
og menn vilja taka púlsinn á finnsku
verslunar- og götulífi á sem
skemmstum tíma ættu þeir að fara
beint í Esplanadi-stræti, göngugötu
sem staðsett er á milli markaðs-
torgsins við höfnina og Sænska
leikhússins. Þar eru verslanir sem
gefa góða yfirsýn yfir finnska vöru-
þróun og hönnun auk þess sem
menn geta í leiðinni notið fínnskrar
matargerðarlistar á fyrsta flokks
veitingahúsum.
Talandi um veitingahús er rétt
að minna á að þau eru fjölmörg í
Helsinki og í svipuðum gæðaflokki
og tíðkast víðast hvar í Vestur-
Evrópu. Á einu fínasta veitingahúsi
í Helsinki, Galateia á Inter-Contin-
ental hótelinu, sem sérhæfir sig í
sjávarréttum, upplifði ég það í
fyrsta skipti að borða fisk með ber-
um höndum, án hnífapara og í stað
diska var notast við dagblöð. Þetta
þótti alveg óskaplega fínt og víst
er að ekki hefur þurft fjölmennt
starfslið í uppvaskið á þessum stað.
Mörg veitingahúsanna í Helsinki
eru með rússnesku yfirbragði og
má í því sambandi benda á „Rússn-
eska salinn“ á Hótel Hesperia, þar
sem við dvöldum. Á því sama hót-
eli er einnig næturklúbbur í kjallar-
anum og lítið „innanhúss-spilavíti".
Nætur- og skemmtanalíf stendur
því traustum fótum í Helsinki eins
og í öðrum höfuðborgum Norður-
landa, - að Osló undanskilinnf að
sjálfsögðu. Þess má geta að fyrir-
huguð var mikil jasshátíð í borg-