Morgunblaðið - 26.10.1988, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 26. OKTÓBER 1988
21
Litháar vilja losna úr járn-
klóm rússneska bjamarins
Daily Telegraph.
ÞÓTT Sovétríkin séu ef til vill ekki lengur „keisaradæmi hins
illa“ í sama mæli og fyrir þrem árum eru þau eftir sem áður
nýlenduveldi. Það sem gerðist um síðustu helgi í Vilnu, höfuð-
borg Sovétlýðveldisins Litháéns, þar sem hundruð þúsunda
manna sungu frelsinu dýrðaróð, hefur þó sannfært fréttarit-
ara Daily Telegraph í Moskvu, Xan Smiley, um það að mögu-
legt sé að hið kommúníska keisaradæmi Rússa neyðist til að
láta af hendi einhver af þeim löndum sem það hefur brotið
undir sig.
Ungir Litháar dansa á torginu fyrir framan kaþólsku dómkirkj-
una f Vilnu aðfaranótt sunnudags. Á Iaugardag leyfði Æðsta ráð
(þing) Litháens að messað yrði f kirkjunni en slfkt hefur ekki
gerst í 40 ár. Er fréttin barst fulltrúum á stofnfundi Sajudis-
hreyfingarinnar risu hinir 3.000 þingfulltrúar og gestir á fætur
og ætlaði fagnaðarlátum aldrei að linna.
Reuter
Sýrlenskir og lfbanskir hermenn
kanna flak bifreiðar sem var
sprengd í loft upp þegar lang-
ferðabifreið ók hjá.
Líbanon:
Bílsprenging
í Bekaa-dal
Beirut. Reuter.
NOKKRIR sýrlenskir hermenn
létust þegar bílsprengja var
sprengd f Bekaa-dal, við þjóðveg-
inn milli Beirut og Damaskus.
Sprengiefninu hafði verið komið
fyrir í bíl af Mercedes-gerð og var
það síðan sprengt þegar lang-
ferðabíll með sýrlenska hermenn
ók framhjá. Létust þá einhveijir
hermannanna og margir slösuðust.
Var allt svæðið girt af og skutu
hermenn upp í loftið til að reka
burt þá, sem komu of nærri. Ekki
er vitað hveijir stóðu að baki
hryðjuverkinu en 1. júlí sl. varð
annar atburður af þessu tagi á þess-
um sömu slóðum og létust þá 11
manns.
Flugslys í Perú:
Meira en 50
komust af
Lima. Perú.
FARÞEGAFLUGVÉL frá Perú
með 65 manns innanborðs fórst
í gær í Andesfjöllum, skömmu
eftir flugtak. Talsmaður flugfé-
lagsins sagði að tekist hefði að
bjarga a.m.k. 53 úr brakinu.
Ekki var vitað hvort einhver
þeirra 11, sem saknað var, komst
af.
Vélin var af gerðinni F-28 Fok-
ker og var á leið frá Juliaca-flug-
velli, skammt freá Titicaca-stöðu-
vatninu, til næststærstu borgar
landsins, Arequipa. Talsmaður flug-
félagsins sagði lfklegustu skýring-
una á slysinu vera þá að hreyfílbil-
un hefði orðið.
Fréttaritarinn telur vart hægt
að ímynda sér að Rússar muni
gefa upp á bátinn öll þau land-
svæði láovétríkjanna sem byggð
eru öðrum þjóðum. Sum þeirra,
eins og t.d. Kazakhstan í Asíu-
hluta Sovétríkjanna, hafa orðið
fyrir óafmáanlegum rússneskum
áhrifum. Verði Gorbatsjov Sov-
étleiðtogi á hinn bóginn neyddur
til að láta eitthvað af hendi koma
Eystrasaltslöndin, sem voru
sjálfstæð á millistríðsárunum,
fyrst upp í hugann.
Flókin og hættuleg stjóm-
málabarátta er hafín þar sem
Kommúnistaflokkur Litháens og
almenningur í landinu reyna að
snúa á hvort annað. Fram til
þessa hafa kommúnistar, nú
undir stjóm nýs leiðtoga, Algird-
as Brazauskas, reynt af öllum
mætti að skáka nýrri, pólitískri
umbótahreyfíngu, Sajudis eða
Þjóðfylkingunni, sem formlega
var stofnuð um helgina. Velti
menn fyrir sér þeim möguleika
að kommúnistar samþykki sum-
ar róttækar kröfur hreyfíngar-
innar, t.d. um fíjálsar kosningar
og þjóðaratkvæði um stöðu Lit-
háens [innan Sovétríkjanna]
læðist að sú hugsun að afleiðing-
in yrði pólitískt sjálfsvíg Braz-
auskas og kommúnistafíokksins.
Flestir virðast telja ofurlítinn
möguleika á því að hinn þrek-
vaxni Brazauskas geti gegnt
svipuðu hlutverki í Litháen og
Alexander Dubcek í Tékkósló-
vakíu fyrir 20 árum þótt hann
sé að ýmsu leyti ólíkur honum.
Grundvallarvandinn er hins veg-
ar sá að yfírgnæfandi meirihluti
Lítháa, sem em rúmar 2,8 af
3,6 milljónum íbúa landsins, hafa
andstyggð á Rússlandi, rússn-
esk-ættuðum kommúnisma og
handbendum hans.
Ástæðumar em augljósar sé
hugað að sögunni. A ámnum
1940 -1948 vom 300.000 Líthá-
ar, tíundi hluti þjóðarinnar, ann-
aðhvort drepinn eða sendur í
útlegð til Síberíu. Meðal þessa
fólks vom nær allir þeir mennta-
menn landsins sem ekki aðhyllt-
ust kommúnisma og fjölmargir
þjónar kaþólsku kirkjunnar en
flestir Litháar em kaþólikkar.
Flestar fjölskyldur í landinu eiga
harma að hefna og enn er fjöldi
þeirra þijátíu þúsunda, sem lifðu
af ofsóknimar, í búsetufjötmm
í Síberíu og kemst ekki heim
vegna strangra vegabréfalaga
er hindra fólk í að flytjast búferl-
um innan ríkjasambandsins.
Hitlers-Þýskaland réð yfír
landinu á stríðsámnum frá 1941
- 1944 og vom þá nær allir gyð-
ingar landsins drepnir. Samt er
ljóst að Litháar telja valdatöku
stalínista í landinu og það sem
Sajudis-félagar nefna óhikað
„rússneska nýlendustofnun" í
Litháen enn verri.
Ætlun Sajudis er að ná smátt
og smátt völdum í sovétunum
(ráðunum) sem eiga, samkvæmt
yfírlýsingum Gorbatsjovs, að fá
stóraukin völd, og ætla samtökin
ekki að ögra valdi kommúnista-
fíokksins eða Kremlveijum svo
mjög að þeir ráðist strax til at-
lögu. Fyrst þarf Sajudis að verða
svo stórt að samtökin verði ekki
kveðin í kútinn án þess að glasn-
ost-stefnan, aukið upplýsinga-
streymi og opinská umræða, bíði
afhroð. Fimmtungur fulltrúa á
ráðstefhu Sajudis um síðustu
helgi vom flokksbundnir komm-
únistar og sumir forystumenn-
imir em kunnir að tengslum við
leyniþjónustuna, KGB. Helstu
leiðtogar Sajudis telja greinilega
að skárra sé að hafa þá innan
samtakanna en utan: þar gætu
þeir valdið enn meiri óskunda.
Meðal þess, sem áhugamenn um
þróunina í Litháen velta helst
fyrir sér, er einmitt hver sé að
reyna að notfæra sér hvem!
Forystumenn samtakanna
ítreká að þeir fari aðeins fram á
„efnahagslegt, félagslegt og
menningarlegt sjálfræði." Marg-
ar sértækar kröfur þeirra ganga
hins vegar í berhögg við við
ýmsar heilagar kýr kommúnis-
mans. í stefnuyfírlýsingu sam-
takanna er t.d. krafíst réttarins
til að stofna einkaskóla og jafn-
framt að einkaeign „á fram-
leiðslutækjum" verði leyfð.
Margt er sérstætt í Litháen
en samt má segja að þar séu
menn vitni að vanda Gorbatsjovs
í hnotskum; hvemig hægt sé að
sundra lygavef sovéskrar sögu
en halda jafnframt fast í þá stað-
hæfíngu að kommúnistastjómin
eigi sér einhvem rétt. Veldi
kommúnista þarf á siðferðislegri
og hugmyndafræðilegri réttlæt-
ingu að halda. Brazauskas hefur
sagt að sagnfræðingar séu nú
að ræða hvort „þjóðaratkvæða-
greiðsla" sem fram fór eftir
hemám Sovétmanna 1940 og
sýndi að 99,19% atkvæðisbærra
vildu sameinast Sovétríkjunum,
hefði verið raunhæf. Séu slíkar
undirstöður áróðursins dregnar
í efa hlýtur fleira að fylgja í kjöl-
farið og á endanum stendur Sov-
étveldið uppi berskjaldað sem
hvert annað siðlaust nýlendu-
veldi. Er Gorbatsjov svo sterkur
að hann geti siðað Rússland og
veitt Eystrasaltslöndunum frelsi?
Blazer S10 Sport TRM
Árgerð 1989 (nýir) m/öilu
Eigum á lager nokkra
Blazer S 10jeppa á
góðu verði.
Aukabúnaður:
Tölvumælaborð,
4,3 lítra vél,
rafmagn íöllu og fl.,
og fl.
Verð 1.850 þús.
miðað við gengið
24.10. ’88.