Morgunblaðið - 26.11.1988, Page 47

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 26. NÓVEMBER 1988
47
Tígulegur Kristþyrnir í botaniska garðinum í Glasgow í októ-
berlok.
Kristþyrnir —
Ilex aquifolium
Eitt af eftirtektarverðu lauf- og
aidinskrúði gróðurríkisins sem.
notað er víða á heimilum um jól
til hátíðabrigða tilheyrir KRIST-
ÞYRNI. Nafnið er bein þýðing á
danska, norska og reyndar sænska
heitinu á trjátegundinni Ilex aqui-
folium. A ensku nefnist tijáteg-
und þessi HOLLY, en á Bretlandi
og eins í Ameríku er það rótgróinn
siður að prýða heimili á jólum með
kristþymi. Og í Ameríku er hann
ræktaður í ríkum mæli í þeim eina
tilgangi að gleðja augu um jól.
Hér á landi eru greinar krist-
þyrnis mjög fágætar á þessari
stórhátíð. Eigi að síður mun hvert
mannsbam kannast við hann, því
svo algeng er mynd gljáandi stór-
þymóttra blaða hans og fagur-
rauðra aldina á jólakortum og alls--
kyns skrautpappír. Ættkvíslinni
Ilex tilheyrir stór hópur sígrænna
eða sumargrænna viðartegunda,
en aðeins örfáar þeirra vaxa á
norðurslóðum. Hinn venjulegi
kristþymir, sem er sígrænn, vex
þó villtur í vesturhluta Evrópu, við
Miðjarðarhaf og á víð og dreif
allar götur austur til írans. Hann
er afar algengur í Englandi, bæði
villtur og ræktaður. Eins er hann
á víð og dreif í Danmörku og að-
eins vottar fyrir honum á blettum
meðfram ströhd Noregs.
Ilex er hið upprunalega heiti
fom-Rómveija á steineikinni, Qu-
ercus iles, sem er sígræn suðræn
tegund, er getur þó þrifist t.d. hér
og þar í Englandi. Nafnið er síðar
fært yfir á kristþymi vegna þess
að lauf hans líktist steineikar-
laufi. Bæði menningar- og sögu-
lega er kristþymirinn athyglisvert
tré. Hann gegndi greinilega ein-
stæðu hlutverki á heimasvæðum
sínum eins og eftirfarandi dæmi
sýna, en þau eru lauslega þýdd
úr danskri bók. Drúídarar, sem
voru uppi fyrir 2000 árum, trúðu
því að sólin yfirgæfí aldrei krist-
þymi, því var litið á hann sem
heilagt tré. Frá fornöld var tréð
kunnugt sem tákn vemdar gegn
ógæfu og ófarnaði. Það var siður
hjá Rómveijum til foma, við hátí-
ðahöldin til heiðurs guðinum Sa-
túmusi, sem nefndust Satumale-
hátíðahöldin, að senda vendi sem
vafðir voru úr sprotum kristþym-
is, með gjöfum til vina, til þess
að láta í ljósi góðar óskir og virð-
ingu. Einnig tíðkaðist sú venja,
sem varðveist hefur fram á þennan
dag, þó í nokkuð breyttri mynd,
að skreyta híbýli manna, kirkjur
og peningshús um jól sem tákn
um velvilja og vemd.
í Kína var Ilex chinensis notað-
ur til skreytinga á inngönguhliðum
og hofum við nýárshátíðahöldin í
febrúar, hér áður fyrr. Hjá ýmsum
kynstofnum indíána í N-Ameríku
gegndi Ilex mikilvægu hlutverki
BLÓM
VIKUNNAR
120
Umsjón:
Ágústa Bjömsdóttir
til vemdar og hjálpar í framhalds-
lífinu og þymar laufsins táknuðu
grimmd stríðsins. í baráttunni
gegn sjúkdómum og í ýmsum
spám hafði kristþymirinn einnig
augljósa þýðingu. I Englandi mun
enn þekkjast gamansamt próf, til
að skera úr um réttmæti framtí-
ðaráforma. Það var fólgið í því
að láta blöð kristþymis, með litlum
kertaljósum, fljóta í vatnskeri.
Blað sem tók að sökkva varaði við
áforminu. Notkun á laufi ýmissa
Ilex-tegunda annarra en krist-
þymis til þess að nota í te er víða
þekkt frá mjög gamalli tíð. í því
skyni mun indíánaþyrnir (I.
paraguaiensis) í S-Ameríku vera
þekktastur og nefnist sá dtykkur
Maté eða Paraguay-te.
Kristþymir verður varla rækt-
aður hér á landi utan dyra, til
þess er ársveðráttan alls ekki
nægilega blíð. Þó finnast þess
dæmi að hann hafi verið ræktaður
hér úti en þá með æmum vetra-
rumbúnaði. Hins vegar væri ekk-
ert því til fyrirstöðu að fást við
ræktun hans í gróðurskála þar
sem fymi leyfir. Sjálf tegundin
verður stórt tré, en það þolir ein-
dæma vel tíða og harða afkvistun
greina. Einnig er til heill fjöldi
mjög lauffagurra afbrigða. En eigi
að reyna við tréð og tryggja
„beijaskraut" gkal bent á, að það
er tvíbýlisplanta með kven- og
karlblóm á sitt hvomm einstakl-
ingi. Það þarf því hvort tveggja
til ef rækta á allt skrautið fyrir
jól, þ.e. bæði lauf og aldin. Trú-
lega fyndist flestum það einum
of plássfrekt.
Óli Valur Hansson.
Munið að næsti fræðslufundur
GÍ verður haldinn mánudaginn 28.
nóvember nk. kl. 20 í Risinu,
Hverfisgötu 105. Prófessor Agnar
Ingólfsson fjallar um íslenskar
plöntur í máli og myndum. Öllu
áhugafólki er heimill aðgangur.
CHRYSLER
SÝNING í DAG
CHRYSLER LE BARON GTS ’89
Einn med öllu. 2,5 lítra vél. Verð kr. 1.095.000,-
PLYMOUTH SUNDANCE RS TURBO ’89
DODGE ARIES LE ’89
4ra dyra, sjálfskiptur með aflstýri. 2,2 lítra vél.
Verð kr. 896.000,-
Sportlegur, hlaðinn aukabúnaði. 2,5 lítra Turbo.
Verð frá kr. 1.040.000,-
JOFUR - ÞEGAR ÞU KAUPIR BIL
JÖFUR HF
NÝBÝLAVEGI 2 • SÍMI 42600
OPIÐ KL. 9-18 VIRKA DAGA,
13-17 LAUGARDAGA