Morgunblaðið - 23.02.1989, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 23. FEBRÚAR 1989
Vasapeningar eða
framfærslulán?
eftirJón
Ólafsson
Það ætlar að reynast námsmönn-
um þrautin þyngri að fá endur-
bætta skerðinguna sem varð á
námslánum í menntamálaráðherra-
tíð Sverris Hermannssonar. Þó að
núverandi menntamálaráðherra
hafi á sínum tíma barist ötullega
gegn þessari skerðingu og ekki einu
sinni tekið orð sín aftur þegar hann
var orðinn ráðherra, virðist samt
við ramman reip að draga og nú
er það stjóm Lánasjóðs íslenskra
námsmanna sem setur hnefann í
borðið.
Þegar Svavar Gestsson varð
menntamálaráðherra vöknuðu vonir
námsmanna um það að sú stað-
reynd yrði loks viðurkennd að á því
tímabili sem námslán voru fryst að
krónutölu, meginhluta ársins 1986,
hafi þau skerst um 20 prósent.
Þótti sumum Svavar vera nokkuð
seinn til efnda, en í nóvember
síðastliðnum skipaði hann þó vinnu-
hóp sem skyldi meðal annars gera
tillögur um það hvemig þessi skerð-
ing yrði endurbætt, án þess að
bæta þyrfti við fjárveitingu lána-
sjóðsins. Það var svo rétt fyrir jólin
að tillögur hópsins lágu fyrir og var
þar gert ráð fyrir því að lánin gætu
hækkað um 7,5 prósent 1. mars
næstkomandi og um 5 prósent 1.
september. Skerðingin yrði svo
bætt að fullu 1. janúar á næsta ári.
Það verður að segjast eins og er
að fulltrúa námsmanna, sem í hópn-
um sátu, er tæplega hægt að ásaka
um þvergirðingshátt er þeir sam-
þykktu þetta, það getur varla talist
meira en viðunandi að fá þessar
endurbætur á svo löngum tíma. En
fulltrúar námsmanna ákváðu að
sættast í bili á þessi málalok, að
minnsta kosti ef ekki tækist að fá
samþykkta aukafjárveitingu til
lánasjóðsins svo bæta mætti upp
alla skerðinguna fyrir upphaf næsta
námsárs. Skemmst er frá því að
segja að tillögur um það voru felld-
ar á Alþingi í lokaafgreiðslu §ár-
laga. Og er það slæmt ekki síst í
ljósi þess að nú er viðurkennt að
mat á framfærslukostnaði þurfi að
hækka um 37 til 53 prósent. Sam-
kvæmt upplýsingum frá Hagstof-
unni eru námslán einstaklings nú
sem svarar 55 prósentum af meðal-
neysluútgjöldum.
Hækkun innan ramma
fjárlaga
Það er tvennt sem átti að mæta
þeirri útgjaldaaukningu sem tillög-
„Við teljum að hlutverk
lánasjóðsins sé að sjá til
þess að menn hafí nóg
fé til að framfleyta sér
þannig’ að þá mánuði
sem þeir eru í skóla á
ári þurfí þeir ekki að
vinna fyrir sér líka.“
ur vinnuhópsins fólu í sér. Annars-
vegar hækkuð lánsheimild sjóðsins
sem skilar 45 milljónum og hinsveg-
ar aukinn frádráttur af námslánum
vegna tekna þannig að 50 prósent
þeirra tekna sem námsmenn hefðu
umfram þriggja mánaða fram-
færslu á ári drægjust frá lánum í
stað 35 prósenta eins og nú er.
Áður hefur frádráttur verið meiri,
en á síðasta ári var hann lækkaður
að frumkvæði meirihluta stjómar
LÍN, í blóra við vilja fulltrúa náms-
manna sem sátu í stjóminni.
En þá er það meirihluti stjómar
LÍN sem rekur upp ramakvein og
telur útilokað að verða við þessu.
Þess ber að geta að auk fulltrúa
námsmanna og ríkisstjómar sat
framkvæmdastjóri lánasjóðsins
fundi hópsins og taldi tillögumar
raunhæfar. Meirihluti stjómar lána-
sjóðsins telur hinsvegar að 50 millj-
ónir króna til viðbótar þurfí til þess
að hægt verði að hækka lánin jafn-
mikið og vinnuhópurinn leggur til.
Sá útreikningur er byggður á því
mati að tekjur námsmanna muni
dragast saman um 15 prósent
næsta sumar og því muni breytt
tekjutillit ekki minnka útlán lána-
sjóðsins um 60—70 milljónir eins
og búast mætti við ef tekjur væru
svipaðar og í fyrra, heldur um 10
milljónir.
Þetta er að sjálfsögðu hin mesta
firra. í fyrsta lagi er engin ástæða
til þess að ætla að tekjur náms-
manna minnki svo mikið. Framboð
á sumarvinnu hefur verið yfirdrifið
slðastliðin ár og getur minnkað tals-
vert án þess að atvinnuleysis taki
að gæta hjá námsfólki. í öðru lagi
tekur meirihlutinn ekkert tillit til
þess að 77,5 milljóna afgangur er
frá síðasta ári af rekstri sjóðsins
sem er auðvitað hneyksli þegar
hugsað er til þess hvað námsiánin
eru lág. Mætti þá biðja um minni
ráðdeild og meira réttlæti. Það mun
vera vilji meirihlutans að nota þenn-
an afgang í það að borga af lánum
sem sjóðurinn hefúr tekið, sem er
sannarlega ekki tímabært eins og
ástandið er um þessar mundir. Það
rétta í málinu er því að lánasjóður-
inn ræður yfir fjármagni sem er
tæpum 30 miiljónum króna meira
en útlánaaukningin sem vinnuhóp-
urinn leggur til jafnvel þótt fallist
sé að öðru leyti á vafasaman út-
reikning meirihlutans.
Lækkaður tekjufrádráttur
er bjarnargreiði
Það er einkennilegt að þegar
búið er að fá ríkisvaldið til að fall-
ast á lágmarksendurbætur hinnar
svokölluðu skerðingar skuli það
vera meirihluti í stjóm lánasjóðsins
sem setur sig upp á móti þeim end-
urbótum og beitir til þess blekking-
um. Skýringin á því kynni að vera
sú að núverandi ríkisstjómarfulltrú-
ar í stjóminni em gamlir draugar
sem urðu eftir þegar síðasta ríkis-
stjóm fór frá völdum. Þeir em sett-
ir til fjögurra ára og því er ekki
hægt að vílga þeim úr stjóminni,
en námsmenn hafa hinsvegar skor-
að á þá að segja af sér og sama
mun menntamálaráðherra hafa
gert. Það fer því ekki hjá því að
mann gmni að hinar fjandsamlegu
viðtökur sem tillögur vinnuhópsins
fá stafi af pólitískri andúð meiri-
hlutans í stjóm LÍN á menntamála-
ráðherra og þeim viðhorfum sem
koma fram i áliti vinnuhópsins.
Þetta sést glögglega á bréfi sem
stjóm LÍN hefur sent menntamála-
ráðherra til að lýsa áliti meirihlut-
ans á tillögum vinnuhÓDSins. Þar
kemur fram sú skoðun að skerðing-
in hafi í raun nú þegar verið bætt
upp. Þetta hafi verið gert með því
að lækka tekjufrádrátt og ýmsum
öðmm breytingum sem orðið hafi
á fyrirkomulagi námslána og séu
námsmönnum í hag. Meirihlutinn
heldur því einnig fram að „núver-
andi framfærsluviðmiðanir séu full-
nægjandi" og telur að „margt
launafólk [væri] ánægt með það
ráðstöfunarfé sem flestum náms-
mönnum er tryggt". En það er um
34 þúsund á mánuði fyrir náms-
menn á íslandi og lægra fyrir flesta
námsmenn í útlöndum.
Sú skoðun að lítill frádráttur
vegna tekna sé námsmönnum ein-
hver greiði, eða réttlátari en að
miða lánsúthlutun að miklu leyti
við tekjur, er fjarstæða sem náms-
menn hafa lengi barist gegn. í bréfí
stjómarmeirihlutans í LIN er því
haldið fram að svona eigi kerfíð að
vera vegna þess að „það sem einum
dugir dugir öðrum ekki". Besta leið-
in til þess að „koma til móts við
misjafnar þarfir námsmanna [sic]
sé sú að gefa þeim kost á að auka
ráðstöfunarfé sitt með eigin vinnu“.
Svo er því haldið fram að hlutverk
lánasjóðsins sé að tryggja svokall-
aða lágmarksframfærslu, og það
sé f rauninni gert nú þegar.
Það er bjargföst skoðun þeirra
fulltrúa námsmanna sem undirrit-
aður hefur samvinnu og samneyti
við, að þessi skilningur á hlutverki
lánasjóðsins sé alrangur og ég full-
yrði að námsmenn eru almennt á
því máli. Við teljum að hlutverk
lánasjóðsins sé að sjá til þess að
menn hafí nóg fé til að framfleyta
sér þannig að þá mánuði sem þeir
eru í skóla á ári þurfí þeir ekki að
vinna fyrir sér líka. Þegar menn
vilja líta framhjá tekjum láta þeir
sig þá staðreynd engu skipta að
Lánasjóður íslenskra námsmanna á
að veita framfærslulán. Ekki ein-
hveija lágmarksupphæð sem öllum
er ljðst að er alltof lág til þess að
hægt sé að framfleyta sér af henni
einni.
Þegar undirritaður hefur heyrt
námsmenn barma sér yfir því að
lánasjóðurinn dragi of mikið af lán-
um þeirra vegna tekna hefur iðu-
lega verið í því grínaktugur tónn.
Ástæðan fyrir því er sú að menn
hafa tilhneigingu til að eyða sumar-
kaupinu á sumrin f stað þess að
leggja fyrir til vetrarins. Ég er ekki
frá því að sú gagmýni að tekjufrá-
dráttur sé of mikill hafi fyrst og
fremst komið frá pirruðu fólki sem
hefði átt að spara um sumarið en
gerði það ekki. Það er við þær að-
stæður sem menn ijúka upp til
handa og fóta og telja sér vera refs-
að fyrir að vinna hörðum höndum.
Og undir þetta taka auðvitað heils-
hugar allir talsmenn þess að náms-
fólk eigi, samvisku sinnar vegna
hreinlega, að vinna tvö- eða þre-
falda vinnu í öllum fríum. Þetta
sjónarmið stafar af þeim misskiln-
ingi að líf námsfólks sé heldur náð-
ugt og það þurfi lítið á sig að leggja.
Sú tilhögun að námslánin séu
framfierslulán en ekki vasapen-
ingar er hið raunverulega baráttu-
mál námsmanna. Sumir virðast
halda að með því að gefa fólki kost
á að vinna sér inn háar fjárhæðir
á sumrin án þess að tekjumar komi
til frádráttar við úthlutun náms-
lána, sé verið að bæta kjör náms-
manna. Við álítum að skynsamlegra
sé að draga tekjur frá námslánum
en þau þess í stað höfð nægilega
há til þess að hægt sé að fram-
fleyta sér af þeim. Því hærri sem
tekjur manns eru þeim mun minni
þörf hefur hann fyrir námslán.
Barátta stjómarmeirihluta í LÍN
fyrir lágu tekjutilliti snýst í raun
um að finna réttlætingu á því að
halda námslánum lágum. Sá spam-
aður sem felst í því að hafa lágt
tekjutillit og lág námslán er á röng-
um forsendum og veldur óréttlátri
skiptingu. Það á að spara með þvl
að skera við nögl lán til þeirra sem
þurfa þeirra sfður. Annars eru lánin
ekki framfærslulán heldur vasapen-
ingar og síst af öllu mundu náms-
menn vilja snúa lánabaráttu upp í
rifrildi um vasapeninga.
Höfundur er formaður Sambands
íslenskra námsmanna erlendis.
smimimm
í TAKT VIÐ TÍMANN
Viltu skara fram úr á hörðum
vinnumarkaði?
Við bjóðum þér upp á hagnýta
kennslu í viðskipta- og tölvu-
greinum, ásamt því helsta sem
gerir þig að hæfum og dugandi
starfskrafti.
Þú getur valið um morgun- eftir-
miðdags- eða kvöld tíma, eftir því
sem þér hentar.
Að námskeiðinu loknu útskrifast
þú sem skrifstofutæknir.
Innritun og allar nánari upp-
lýsingar færðu í símum 68 75 90
og 68 67 90.
Vió urum
við símann til
kl. 22 í kvöld.
1
EHirmenntunarnefnd bílgreina auglýsir
námskeió í medferft hástyrktarstáls
Farið er yfir helstu eiginleika hástyrktarstáls og að hvaða leyti það er frábrugið almennu
stáli, kennd meðferð þess og hvernig unnið er við það, sérstaklega er fjallað um hitameð-
höndlun og suðu.
Kennarar: Þórarinn B. Gunnarsson og Stefán Stefánsson.
Verður haldið í Iðnskólanum í Reykjavík. Hefst 28. febrúar og lýkur 9. mars.
Kennt verður á þriðjudögum og fimmtudögum kl. 18.00 til 22.00 og á laugardögum frá
kl. 9.00 til 14.00.
Þátttökugjald kr. 4.000,- fyrir þá sem greiða í endurmenntunarsjóð.
Þátttaka .tilkynnist í síma 83011.
Heiða Heiðarsdóttir
skrifstofutæknir, útskrifuð í desember
'88.
„Námið hjáTölvufræðslunni kom mér
skemmtilega á óvart. Kennararnir eru
mjög góðir og námið í heild vel skip-
ulagt og skemmtilegt.
Ég lít á þetta sem góða fjárfestingu
sem á eftirað skila sérmargfalt til baka“.
LdSTÖLVUFRÆÐSLAN
Borgartún 28