Morgunblaðið - 28.04.1989, Blaðsíða 12

f
12
MOBGUNBLASK) ,FÖST,UÐAGURi28. APRÍL 1989
ALNÆMI Á ÍSLANDI
Smit hefiir greinzt
hjá 51 Islendingi
í BYRJUN marz hafði Alþjóðaheilbrigðisstofhuninni (WHO) verið til-
kynnt um 142.000 tilfelli sjúklinga, sem haldnir hafa verið alnæmi á
Iokastigi. Sjúkdómstilfellin hafa greinzt í 145 löndum. Talið er að um
það bil 150.000 manns til viðbótar séu haidnir sjúkdómnum á loka-
stigi án þess að það sé staðfest, og að 5-10 mil(jónir manna um allan
heim hafi smitazt af alnæmisveirunni. Samkvæmt tölum frá landlækn-
isembættinu hafði í byrjun apríl síðastliðins alls greinzt 51 íslending-
ur með alnæmissmit. Þar af höfðu 11 fengið sjúkdóminn á lokastigi
og fimm þeirra eru þegar látnir.
Að sögn Guðjóns Magnússonar,
aðstoðarlandlæknis, gerir WHO ráð
fyrir að raunveruleg alnæmistilfelli
í heiminum geti verið 10-30 sinnum
fleiri en þau, sem vitað er um með
vissu. Ef svipað hlutfall gildi um
ísland, megi gera ráð fyrir að 500-
1.500 manns séu smitaðir hér. Hins
vegar beri að taka það með í reikn-
inginn að í okkar litla samfélagi, þar
sem er mjög gott heilbrigðiskerfi,
sé líklegt að hinir sýktu finnist miklu
fyrr en í mörgum öðrum löndum.
Landlæknisembættið telur því
líklegt að fjöldi sýktra hér sé á bil-
inu 200-400 manns. Þessi tala er
þó, að sögn Guðjóns, byggð á viðmið-
unum við önnur lönd, en ekki til
dæmis sjálfstæðum rannsóknum á
kynhegðun Islendinga.
Miðað við önnur Evrópulönd er
tala einstaklinga með alnæmi á loka-
stigi nokkuð há á íslandi, eða 50 á
hveija milljón íbúa. Þessar tölur
verður þó einnig að skoða í ljósi
framangreindra staðreynda; vænt-
anlega er skráning sjúkdómstilfella
betri hér en víða annars staðar. Tii
samanburðar má geta þess að í
Evrópu er Sviss með hæsta hlut-
fallið, eða 106,4 tilfelli á milljón (sjá
töflu). í Bandaríkjunum eru tilfellin
á hveija milljón íbúa um 340, en í
Austur-Evrópulöndum eru skráð til-
felli þijú eða færri á hveija milljón.
Þrír hafa bætzt í hóp alnæmis-
smitaðra íslendinga á þremur fyrstu
mánuðum þessa árs. Þeir, sem hafa
sýkzt, eru yfirleitt fólk á bezta aldri.
Helmingur hópsins sem vitað er að
hefur veiruna í sér, 26 manns, er á
aldrinum 20-29 ára. Fimmtán til
viðbótar eru 30-39 ára. í hópnum
er aðeins ein kona á móti hveijum
fimm körlum, enda hafa hommar
fengið sjúkdóminn í mestum mæli.
„Tveir þriðju þeirra sem hafa
fengið veiruna í sig eru hommar,
og þeir eru áfram aðaláhættuhópur-
inn,“ segir Guðjón Magnússon. „Það
er þó margt sem bendir til þess að
þeir hafi langflestir fyrir þónokkru
gert sér grein fyrir því að kynlífs-
hegðun þeirra getur sett þá í sér-
staka áhættu. Eg segi getur vegna
þess að ef þeir hafa kynnt sér það
hvernig alnæmi smitast, er hægt
fyrir homma eins og alla aðra að
lifa kynlífi án þess að taka áhættu.
Það er kannski ekki lögð nógu mik-
il áherzla á að þótt alnæmi sé mjög
ógnvekjandi sjúkdómur, sem leiðir
til dauða, þá er það jákvæða við
hann að það er hægt að veijast hon-
um.“
I nýjustu tölum landlæknisemb-
Verjusala hef-
ur tvöfaldazt
ÁRANGURINN af auglýs-
ingaherferðum landlæknis-
embættisins vegna alnæmis
hefur meðal annars komið
fram í því að sala á gúmmi-
veijum hefur tvöfaldazt, úr
230.000 veijum á ári í
500.000. Auðveldara er nú
að verða sér úti um smokka
en áður, enda hefur útsölu-
stöðum snarfjölgað. Mark-
miðið að smokkurinn megi
ekki vera neitt feimnismál
hefiir náðst að mati þeirra,
sem staðið hafa að herferð-
inni, en þó skortir enn nokk-
uð á að smokkurínn sé notað-
ur í öllum þeim tilfellum, þar
sem hans er þörf.
Greining alnæmissmitaðra eftir hópum
Hópar einstaklinga Karlar Konur Samtals (°h)
1. Hommar/tvíkynhneigðir 33 33 (64,7)
2. Fíkniefnaneytendur/sprautur 7 1 8 (15,7)
3. Hópur 1 og 2 1 1 (2,0)
4. Gagnkynhneigðir 2 3 5 (9,8)
5. Blóðþegar 4 4 (7,8)
6. Dreyrasjúklingar 0 0 (0,0)
Samtals 43 8 51 (100)

Langflest tilfelli hér
á landi í Reykjavík
Erlendir ferðamannastaðir eru varasamir
LANGFLESTIR, sem hafa reynzt
vera með alnæmi hér á Iandi, eru
búsettir í Reykjavík, en aðeins
örfá tilfelli hafa greinzt úti á
landi. „Alnæmi er stórborgarfyr-
irbrigði alls staðar í heiminum,“
segir Guðjón Magnússon aðstoð-
arlandlæknir. „Það er alls staðar
þar sem fólk úr ýmsum áttum og
af ólíku sauðahúsi safhast saman;
þar sem mikið er um ferðamenn
og laus tengsl milii fólks.“
í Evrópu er alnæmi útbreiddast í
borgum á borð við Kaupmannahöfn,
París, Zurich og Genf. „Það er því
engum tilviljunum háð hvar út-
breiðslan er mest,“ sagði Guðjón.
„Það segir okkur líka að útbreiðsla
alnæmis er að verulegu leyti tengd
lífsstíl fólks.“
Að sögn Guðjóns hafa menn
áhyggjur af því að smit geti haldið
áfram að berast til landsins frá út-
löndum, bæði með hommum, fíkni-
efnaneytendum, sem hafa smitazt
af óhreinum sprautum og nálum, eða
þá með ungu fólki, sem er óvarkárt
í kynlífi. „Við vitum að viða úti í
löndum, til dæmis tæði á Spáni og
Ítalíu, er dreifing alnæmistilfella ólík
þvi sem hér gerist að því leyti að
þar eru langflestir smitaðra fíkni-
efnaneytendur, en ekki hommar.
Þessir fíkniefnaneytendur halda sig
gjaman í stórborgum, en einnig á
sumarleyfisstöðum, sem íslendingar
sækja mikið. Vændi og fíkniefna-
neyzla eru líka víðast nátengd. Það
er því fyllsta ástæða til þess að vekja
athygli þeirra, sem fara á sumarleyf-
isstaði og sólarstrendur, á þessari
hættu."
ættisins kemur fram að fjórir blóð-
þegar eru meðal eyðnismitaðra hér
á landi, allt konur (sjá töflu). Sjúk-
dómurinn greindist í einni þeirra
árið 1986, og var þá talið að hún
hefði smitazt við blóðgjöf árið 1983.
Hinar þijár hafa bætzt í hópinn á
síðastliðnum sex mánuðum. Að sögn
Guðjóns Magnússonar smituðust
þær árið 1984, en þá var ekki enn
farið að skima allt blóð, sem kemur
inn í Blóðbankann, eins og nú er
gert.
Guðjón segir að á þeim tíma hafi
því miður ekkert verið hægt að gera
til þess að koma í veg fýrir þetta
smit. Þetta hafi eðlilega valdið fólki
áhyggjum, en nú telji landlæknis-
embættið að það sé hægt að fullyrða
að með skimun blóðs og þeirri
fræðslu, sem farið hafi fram, eigi
að vera hverfandi líkur á því að fólk
geti smitazt með blóðgjöf hér á landi.
„Það bar á því að fólk væri hrætt
við að gefa blóð fyrst eftir að það
kom upp að alnæmi gæti smitazt
með bíóðgjöfum, sérstaklega í
Bandaríkjunum," sagði Guðjón.
„Það er auðvitað engin smithætta
við að gefa blóð; það eru notuð ein-
nota, sótthreinsuð áhöld.
Algengast er að alnæmi greinist
hjá fólki, sem leitar læknis með ein-
hver óljós sjúkdómseinkenni, og heil-
brigðjsstarfsfólki dettur í hug að
gæti verið með sjúkdóminn. Einnig
hefur alnæmi greinzt í nokkrum
fíkniefnasjúklingum, sem lagðir hafa
verið inn til meðferðar. Að sögn
aðstoðarlandlæknis er lítið um það
að fólk, sem mætir sjálft í eyðni-
próf, reynist vera smitað, en þess
eru þó einnig dæmi. „Þeim, sem leita
sjálfir í mótefnamælingu, hefur
fækkað á ný, en það sýnir sig að
kippir koma í fjölda þeirra sem leita
eftir prófi þegar umræða um alnæmi
er mikil meðal almennings," sagði
Guðjón. ÓÞg
Portúgal
Noregur
Austurriki
Sviþjóö
Bretland
Belgia
V-Þýskaland
ÍSLAND
Spánn
Danmörk
Frakkland
Fjöldi sjúklinga með
alnæmi á lokastigi
í ársbyrjun 1989
(á hverja milljón íbúa)
20
40
60
80
100
Morgunblaðið/KG
Samanburður á tölu alnæmissmitaðra á hveija inilljón íbúa í nokkr-
um Evrópulöndum.
TTrrH T 'TrTrl T l-,,T '"l ' l ' I ■ I < | ' I < | ■ mTrn'’Ti
1,2.3,4,1,2,3,4,1,2,3,4,1,2,3,4,1,2.3,4.1/89
1984 1 985 1 986 1 987 1 988
Ársfjórðungur
Á þessu línuríti má sjá þróunina í fjölda alnæmistilfella, sem greinzt
hafa á Islandi frá 1983. Efsti og dekksti hlutinn sýnir þá, sem eru
með alnæmi á lokastigi. ARC táknar þá, sem eru með ýmis forstigs-
einkenni alnæmis með eða án viðvarandi eitlabólgu, sem yfirleitt
fylgir sjúkdómnum. LAS táknar þá, sem eru með viðvarandi eitla-
stækkanir, en neðsti og ljósasti hlutinn sýnir þá, sem bera veiruna
í sér en eru einkennalausir.
Ranghugmyndir um alnæmi og alnæmissmitaða;
Fremur vantrú en upp-
lýsingaskorti að kenna
Sögur um „hefhd“ smitaðra tilhæfulausar hér á landi
ALLT frá því að alnæmi kom fyrst
til sögunnar hér á landi hafa geng-
ið manna á meðal ýmsar furðusög-
ur um alnæmissmitað fólk, sem á
að hafa reynt að „hefina sín“ á
samfélaginu með óábyrgri hegð-
un. Margir virðast taka þessar
sögur trúanlegar. Ein sú „vinsæl-
asta“ er á þessa leið: Að loknum
skyndikynnum á skemmtistað
rankar ungur maður við sér í rúmi
sinu á sunnudagsmorgni, en ból-
félaginn, sem hafði eytt hjá hon-
um nóttinni, er á bak og burt. Það
fer svo eftir mismunandi útgáfum
af sögunni hvort maðurínn finnur
óskemmtilega orðsendingu á nátt-
borðinu eða hvort hjásvæfan hef-
ur skrifað með varalit á baðspegil-
inn: „Velkominn í eyðniklúbbinn."
„Svona sögur eru á kreiki, og ég
hef heyrt þær í þónokkur ár. Ég hef
hins vegar grun um að þær séu út-
lendrar ættar," sagði Guðjón Magn-
ússon aðspurður um álit sitt á sann-
leiksgildi þvílíkra sagna. „Við höfum
dæmi um það, til dæmis frá hinum
Norðurlöndunum, að fólk, sem hefur
smitazt, vill hefna sín á samfélaginu
og fínnst óréttlátt að það eitt skuli
hafa orðið fyrir smiti. En við höfum
engin dæmi slíks hér á íslandi. Við
höfum dæmi um að fólk, sem er
smitað, hafi átt mjög erfitt og þurft
á aðstoð að halda. Það hefur þá
stundum hneigzt til víndrykkju eða
notkunar annarra vímuefna. í ör-
fáum slíkum tilvikum hefur lögregla
þurft að hafa afskipti af fólki, en
aldrei hefur nein hætta stafað þar
af.“
Guðjón sagði að eyðnismitaðir
væru hópur, sem væri í mjög erfíðri
aðstöðu. Margir væru þeir hommar,
sem enn væri nánast dauðleg synd
í augum margra. Það væri því oft
erfitt fyrir þetta fólk að segja til
dæmis vinnufélögum og ættingjum
að það væri smitað.
„Við höfum reynt að mæta þörf
smitaðra fyrir félagsskap og að geta
tjáð sig og rætt um vandamál sín
með því að stofna stuðningshóp þar
sem smitaðir einstaklingar koma
saman ásamt ættingjum og ýmsum
sjálfboðaliðum. Þetta starf hefur
gengið vel, en vandinn hjá okkur er
auðvitað fámennið. Það þarf tölu-
verðan kjark til þess að koma inn í
svona hóp,“ sagði Guðjón.
„Við lítum fyrst og fremst á aug-
lýsingaherferðir okkar sem leið til
þess að skapa umræðu um alnæmi,
fá fólk til þess að velta sjúkdómnum
fyrir sér, og hvort hann geti á ein-
hvern hátt snert það sjálft," sagði
Guðjón. „Við höfum gengið í gegn
um nokkur stig í þessari umræðu;
fyrst var einkum litið á eyðni sem
sjúkdóm homma, síðan var almennt
talið að hann snerti aðeins þá sem
væru mjög lauslátir, en það er alltaf
að koma betur og betur í ljós að
vandamálið er miklu víðtækara. Þótt
sjálfir lifi menn þannig lífi að þeir
séu í lítilli sem engri smithættu, get-
ur sjúkdómurinn snert þá óbeint með
þeim hætti að bömin þeirra, vinnufél-
agar eða ættingjar smitist. Um leið
er þetta komið inn í þeirra eigið líf
og menn verða að fara að átta sig
á því hvort sjúkdómurinn sé hættu-
legur fyrir þá sjálfa og hvernig eigi
að koma fram við þann smitaða.
Við höfum með fræðslu um al-
næmi reynt að koma fólki í skilning
um að það fylgir engin smithætta
daglegri umgengni við eyðnismitaða.
Það er ekki hættulegt að vinna við
hliðina á manni, sem er smitaður,
það er ekki hættulegt að faðma hann
að sér, það hefur enga smithættu í
för með sér þótt smitaður einstakl-
ingur búi til mat og gefi öðrum að
borða, það er heldur ekki hættulegt
að fara í sundlaug eða nota salerni,
sem einhver smitaður hefur notað.
Þetta eru hlutir, sem eru alveg ör-
uggir, en engu að síður þarf að segja