Morgunblaðið - 28.04.1989, Blaðsíða 32

32
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 28. APRÍL 1989
Hákon Bjarnason
skógræktarstjóri
kennslu og um nokkurra ára skeið
var hann forstöðumaður mæðiveiki-
vama.
Hákon hafði djúpan skilning og
þekkingu á gróðursögu landsins,
og hefur þjóð okkar ekki eignast
ötulli liðsmann í baráttunni gegn
hverskonar ofnýtingu lands. Bæði
í ræðu og riti háði hann þessa bar-
áttu, en hlaut lengst af litlar vin-
sældir fyrir meðal forsvarsmanna
íslenskra bænda. En aldrei lét Há-
kon sveigjast af braut sannfæringar
sinnar, þótt á móti blési. Gat hann
að ævilokum glaðst yfir vaxandi
skilningi þjóðarinnar á gróður-
verndar- og landgræðslumálum.
Áður var þess getið, að Hákon
hafði mikinn áhuga á jarðfræði, en
hann hafði á þessu sviði svo sem á
mörgum öðrum óvenjulegt innsæi.
Honum var ljóst hveija þýðingu
mælingar og rannsóknir öskulaga
gætu haft fyrir jarðvegs- og gróður-
sögu landsins, og hóf hann þær
fyrstur manna. Þegar hann sá fram
á að geta ekki sinnt þessu sem
skyldi, lét hann Sigurði Þórarins-
syni eftir þau gögn, sem hann hafði
aflað á því sviði.
Þá er komið að aðalævistarfi
Hákonar, skógræktinni, sem raunar
er samtvinnað öðru starfí hans.
Hákon gerði sér grein fyrir því, að
vegna einangrunar landsins eftir
að ísöld lauk, væri núverandi gróð-
urfar þess ekki réttur mælikvarði á
gróðurgetu þess, og því gæti inn-
flutningur tegunda frá slóðum, sem
svipað veðurfar hafa, bætt verulega
gróðurfar íslands.
Áhugi hans beindist eðlilega fyrst
og fremst að ýmsum tijátegundum,
sem hér gætu numið land, en einn-
ig að landgræðsluplöntum. Á þess-
um tíma voru fá ár liðin síðan Norð-
maðurinn Oscar Hagem hafði birt
niðurstöður sínar af innflutningi
tijátegunda til Vestur-Noregs. Fet-
aði Hákon í fótspor hans og gerði
eins ýtarlegan samanburð og unnt
var á veðurfari íslands og annarra
landa, sem svipaði til íslands hvað
það snerti. Beindist þá áhuginn
einkum að Alaska og Norður-
Noregi, en líka til háflalla á suðlæg-
ari stöðum, þar sem sumarhiti var
svipaður og á íslandi.
Á þessum tímum, þegar sam-
göngur voru stijálar og bréf lengi
að berast milli landa, tókst Hákoni
að afla sér sambanda víða um heim
til þess að afla fræs, sem hann taldi
geta haft þýðingu fyrir skógrækt
hér á landi. Ber bréfasafn Skóg-
ræktar ríkisins órækt vitni um elju
hans á þessu sviði.
Hann hafði þann fágæta eigin-
leika að geta aflað sér vina og
stuðningsmanna gegnum bréfa-
skriftir einar. Og þeim, sem þetta
ritar, er kunnugt um það, að eftir
að Hákon fór í fræsöfnunarför sína
til Alaska, bast hann þessum mönn-
um_ ævarandi vinarböndum.
Árangur þessa starfs kom fram
í því að til landsins bárust fræsend-
ingar, sem hentuðu veðurfari lands-
ins, en hinsvegar ber að geta þess,
að á stríðsárunum týndust margar
fræsendingar, sem sendar voru
vestan um haf. Síðar fór hann og
ýmsir aðrir til fræsöfnunar til Al-
aska, og komu þá að góðu haldi
þau sambönd, sem Hákon hafði
aflað með bréfaskriftum.
Áður en lengra er haldið skal
þess getið, að margir höfðu flutt inn
tijáplöntur í garða með ágætum
árangri, en það er fyrst með fræinn-
flutningi Hákonar Bjamasonar að
lagður er traustur grundvöllur að
eiginlegri skógrækt í landinu.
Árangur þessa starfs er alltaf að
koma betur og betur í ljós. Af öðr-
um erlendum nytjaplöntum, sem
Hákon flutti hingað til lands, má
nefna alaskalúpínuna, sem hefur
sannað gildi sitt sem fágæt land-
græðsluplanta.
Hákon hafði, áður en hann varð
skógræktarstjóri, verið ráðinn
framkvæipdastjóri Skógræktarfé-
lags íslands, og gegndi því lengst
af meðan hann var skógræktar-
stjóri. Honum var það ljóst, að án
Systir mín,
MATTHILDUR FRIÐRIKSDÓTTIR TINSAND
frá Löndum í Vestmannaeyjum,
lóst þriðjudaginn 25. apríl á heimili sínu í Red Lake, Ontario.
Sigrfður Friðriksdóttir.
_________________________/_______
t
Faðir minn, tengdafaðir og sambýlismaður,
GUÐMUNDUR HANNESSON,
áður tll heimilis að Stekkjarf löt 4,
Garðabæ,
andaðist á Hrafnistu aðfaranótt 27. apríl.
Ásdís Guðmundsdóttir, Þórður Áriliusson.
Sveiney Guðmundsdóttlr.
t
Ástkær móðir okkar, tengdamóðir, amma og langamma,
GUÐRÚN S. BERGMANN,
Sólvallagötu 6,
Keflavfk,
lést á Landspítalanum að morgni 27. apríl.
Guðlaug Bergmann, Valgeir Ó. Helgason,
Rúnar Júlfusson, Marfa Baldursdóttir,
Ólafur E. Júiíusson, Svanlaug Jónsdóttir,
börn og barnabörn.
t
Ástkær móðir okkar,
GUÐBJÖRG BJÖRNSDÓTTIR
frá Efstu-Grund,
Breiðvangi 1,
Hafnarfirði,
lést að morgni 27. apríl 1989.
Kristiana Björg Þorsteinsdóttir,
ElfrrÁsa Guðmundsdóttir.
stuðnings fólksins í landinu yrði
þessum málum ekki þokað fram á
við. Varla verður á neinn hallað
þótt sagt sé, að enginn hafí lagt
þessum samtökum áhugamanna
jafnmikið lið og Hákon Bjamason.
Með honum völdust í Skógræktarfé-
lagið margir afbragðsmenn. Hér
skal aðeins nefna einn þeirra, Valtý
Stefánsson ritstjóra, sem var for-
maður Skógræktarfélags íslands
um langt árabil. Milli hans og Há-
konar var afar náið samstarf, sem
stuðlaði að vexti skógræktar í
landinu.
Aðeins hefur verið drepið á það,
að Hákon Bjamason átti auðvelt
með að afla sér vina, félaga og
stuðningsmanna í baráttunni fyrir
hugsjón sinni, skógræktinni. Hygg
ég, að það sé afar sjaldgæft, að
opinber stofnun, sem ekki telst góð-
gerðastofíiun, hafí notið slíkra
framlaga einstaklinga sem Skóg-
rækt rfkisins naut. Mætti hér nefna
dánar- og minningargjafir fjölda
einstaklinga, bæði snauðra og ríkra,
sem bámst Skógrækt ríkisins á
þessum ámm. Að honum löðuðust
ekki aðeins landar hans, margir
erlendir menn hrifust af ræktunar-
starfí hans í þessu gróðursnauða
landi, og lögðu sitt af mörkum til
skógræktar á íslandi. Hér skulu
þeir ekki nefndir með nafni, en
þakkaður stuðningur við þetta góða
málefíii.
Eftir Hákon liggur mikið af rit-
uðu máli, skýrslum, ritgerðum,
blaðagreinum og erindum. Stfll
hans var skýr og rökfastur, látlaus
og laus við skrúðmælgi, og kom
því hugsunum hans og boðskap
óbrengluðum til lesenda hans, það
fór því aldrei milli mála hvað hann
var að fara eða vildi segja. Hann
var snjall fyrirlesari og útvarpsmað-
ur.
Sem gamall starfsmaður vil ég
þakka fyrir samfylgdina um mörg
ár, Það hefur vonandi komið fram
í þessu máli, að Hákon Bjamason
var í engu meðalmaður. Hann tók
ungur við starfí skógræktarstjóra,
og starf hans var hugsjónastarf.
Hann var óþolinmóður og vildi oft
að hlutimir gerðust á stundinni,
honum lá alltaf á. Hann gerði mikl-
ar kröfur til sjálfs sín og gerði einn-
ig miklar kröfur til samstarfsmanna
sinna. Stundum fannst þeim kröfur
hans ósanngjamar, en á þeim tíma
var ekki um að ræða greiðslur fyr-
ir yfír- og helgarvinnu. En í einu
brást Hákon aldrei, hann var alltaf
góður féiagi, og greiddi götu starfs-
manna sinna eins og honum var
mögulegt, þegar þeir leituðu til
hans.
Um tæprar hálfrar aldar skeið
stóð Guðrún Bjamason við hlið
manns síns og bjó honum, bömun-
um og vinum hans hlýlegt og gott
heimili þar sem gestrisni var í önd-
vegi. Fyrir allt þetta og vináttuna
vil ég þakka, og sendi Guðrúnu og
bömunum, Ingu, Laufeyju, Ágústi,
Björgu og Jóni Hákoni samúðar-
kveðjur okkar hjónanna.
Haukur Ragnarsson
„Með aukinni þekkingu á náttúr-
unni og lögmálum lífsins verður
mönnum æ ljósara, hve mjög ein-
staklingar og þjóðfélög em háð
umhverfi sínu, hversu gróður og
dýralíf, jarðvegur og veðrátta, ræð-
ur allri þróun mannkynsins. Hið
gamla hreystiyrði, að maðurinn sé
herra jarðarinnar, á sér enga staði.
Hitt er sannara, að hann er skilget-
ið barn móður jarðar, og hann hlýt-
ur því að verða að haga sér sam-
kvæmt boði hennar. Að öðrum kosti
verður hann ánauðugur þræll um-
hverfis síns og aðstæðna, leiðir
ógæfu yfir sig en tortímingu yfír
afkvæmi sín.“
Þessi stutti kafli er tekinn úr
blaðagrein, sem Hákon Bjamason,
skógræktarstjóri, ritaði 1952 og
nefndi Gróðurrán eða ræktun. Nú,
þegar Hákon er allur, er við hæfí
að minnast þessara orða, því að í
þeim felst í meginatriðum sú heim-
speki, sem hann hafði að leiðarljósi
og barðist fyrir á löngum starfs-
ferli, að aðrir tileinkuðu sér einnig.
Hákon vann að hugsjónum sínum
um gróskumeira, betra og fegurra
land með þeim krafti og eldmóði,
sem aðeins fáum er gefínn. Hann
setti fram skoðanir sínar, hvort sem
var í ræðu eða riti, á djarflegan og
hispurslausan hátt, og hann fylgdi
þeim skoðunum fast eftir.
Þegar haft er í huga, hve þekk-
ing á náttúrufari landsins var í
rauninni takmörkuð, þegar Hákon
tók við starfí skógræktarsljóra
1935, mætti ætla, að einhveijar af
þeim skoðunum og staðhæfíngum,
sem hann lét frá sér fara, m.a. um
gróður og gróðurskilyrði landsins
og um samspil manns og náttúru,
stæðu á veikum grunni. En það
hefur komið æ betur í ljós, að Há-
kon hafði ótrúlega yfirsýn og hæfi-
leika til að draga réttar ályktanir
út frá þeim gögnum, sem fyrir lágu,
eða hreinlega með því að lesa í
náttúruna. Síðari tíma rannsóknir
hafa rennt stoðum undir Qölmargt
af því, sem hann hafði áður sett
fram.
Enda þótt Hákonar verði fyrst
og fremst minnst í sambandi við
skógrækt, hefur sú almenna um-
ræða, sem hann vakti svo oft upp
á starfsferli sínum um gróður- og
landnýtingu, haft ómetanleg og
varanleg áhrif hér landi.
Á sviði skógræktar lyfti Hákon,
ásamt samstarfsmönnum sínum og
þúsundum sjálfboðaliða víðs vegar
um land, því Grettistaki sem aldrei
mun fymast og mun halda nafni
hans á lofti um alla framtíð. Það
starf hefur ekki síst orðið til þess
að gefa þjóðinni trúna á, að takast
megi að græða landið gróðri að
nýju.
Það var ekki síst fyrir áeggjan
Hákonar, að gróðurkortagerð og
aðrar rannsóknir á gróðurlendum
landsins hófust, og hann styrkti þá
starfsemi alla tíð með ráðum og
dáð. Fyrir það eru hér færðar þakk-
ir.
Blessuð veri minning Hákonar
Bjamasonar.
Ingvi Þorsteinsson
Það mun mál flestra, sem til
þeklqa, að Hákon Bjamason hafí
skilað myndarlegu dagsverki í þágu
Iands og þjóðar. Undirbúningurinn
að Iífsstarfínu var traustur og ítar-
legur. Fyrst hér heima í Mennta-
skólanum í Reykjavík og síðan við
nám í skógrækt og skyldum fræð-
um við landbúnaðarháskólann í
Kaupmannahöfn. Verklegt fram-
haldsnám stundaði hann síðar við
rannsóknarstofnanir, bæði í Svíþjóð
og á Englandi. Allt var þetta mark-
viss undirbúningur að væntaniegu
lífsstarfi, því frá upphafi námsferils
hans var ekki annað séð en að hann
væri staðráðinn í að hasla sér völl
á sviði íslenskra skóg- og landrækt-
armála. Á þessu lék enginn vafí.
Það var engu líkara en að hann
teldi sig beinlínis til þess kallaðan
að gegna hér mikilvægu hlutverki.
Við voram skólabræður og með-
an við stunduðum nám erlendis,
naut ég oft gistivináttu hans í
Kaupmannahöfn, og einnig heim-
sótti hann mig til Kielar í Þýska-
landi.
Mér era þessir samfundir enn i
dag minnisstæðir. Framtíðarfyrir-
ætlanir Hákonar vora honum
óvenju hugstætt umræðuefni, já
jafnvel umfram það sem títt var
hjá námsfélögum mínum. Hann
virtist sjá fyrir sér í hillingum starf
brautryðjandans, sem hratt af stað
byltingu í skógrækt á íslandi. Þetta
híjómaði hjá honum lfkt og stef eða
draumsýnir aldamótaskáldanna,
enda þóttist hann þess fullviss, að
ef vísindalega væri að verki staðið,
væri slík bylting raunsær mögu-
leiki. í þessu sambandi nefndi hann
jarðvegsrannsóknir, vemduð til-
rauna- og gróðursvæði, fræsöfnun
í stóram stfl, tilraunir með nýjar
tijátegundir eða afbrigði. Allt þetta
væra mikilvægir áfangar að settu
marki. Slíkt myndi leiða til bættra
landkosta, sem í framtíðinni myndu
skapa og tryggja nýja atvinnu-
möguleika byggða á íslenskum
nyfjaskógi. Með þessu yrði að tals-
verðu leyti séð fyrir timburþörf
landsins. Margt annað myndi og
fylgja í Iqolfar þessarar byltingar.
Eg; skal fúslega játa, að enn
þykja mér þessar hugleiðingar Há-
konar ákaflega athyglisverðar þeg-
ar þess er gætt, að þær era fram-
settar fyrir nálega fímmtíu árum
og við aðstæður, sem vora gjörólík-
ar því sem nú era til staðar. Auk
þess segja þær sína sögu um mann-
inn sjálfan og bjartsýni hans.
Það er ekki ætlun mín með línum
þessum að rekja hveijar af þessum
framtíðarhugmyndum Hákons hafa
náð fram að ganga. Til þess verða
sjálfsagt aðrir. Eg minnist þess
heldur ekki, að við höfum síðar
rætt þessi mál á líkan hátt og áð-
ur, eftir að við komum heim frá
námi. í starfi mínu í Moskvu var
ég þó tvisvar minntur á þessar
gömlu viðræður okkar, þó óbeint
væri. Fyrra skiptið var er sendiráð-
ið leitaði eftir fýrirgreiðslu sovéskra
sjómvalda við afgreiðsiu á tijáfræi
M afskekktum hluta ríkisins, en
Hákon stóð að útvegun þess. Síðara
tilfellið tengdist komu bandarísku
forsetahjónanna (Nixon) til Moskvu
1974. í móttöku í Kreml vora starf-
andi sendiherrar þar í borg kynntir
fyrir þeim hjónum. Við það tæki-
færi lét Pat forsetafrú þess getið,
að sér hefði verið sagt, að á íslandi
færa nú Mm tilraunir með gróður-
setningu skóga með fræ frá Banda-
ríkjunum. Mér datt í hug við bæði
þessi tækifæri, að víða leitaði Há-
kon fanga, minnugur gamalla
framtíðardrauma.
Svo vildi til, að daginn eftir and-
lát Hákonar var á dagskrá ríkissjón-
varpsins heimildarmynd um land-
vemd, gróðursetningu o.fl. Löngum
bárast M Hákoni, í ræðu og riti,
hvatningarorð til landsmanna um
árvekni á þessu sviði. Er gott til
þess að vita, að enn er slík rödd
við lýði.
Ég votta fjölskyldu Hákonar og
ættingjum samúð okkar hjóna.
Oddur Guðjónsson
„Hugsjónir rætast þá mun aftur
morgna."
Þessi orð úr aldamótakvæði
Hannesar Hafstein komu mér fyrst
í hug við andlát Hákonar Bjama-
sonar. Ein af hugsjónum skáldsins
vora nýir skógar og það varð ævi-
starf Hákonar Bjamasonar að láta
þá hugsjón rætast. Þá hugsjón, sem
hann eygði þegar í æsku og helg-
aði starfskrafta sína og athafnir á
langri og starfssamri ævi og sá
hana rætast.
Hákon hlaut óvanalega dýrmæt-
an ættararf í vöggugjöf. Þar sam-
einuðust eldhugi, hugkvæmni og
dirfska Jóns Ólafssonar, móðurafa
hans, við rökvísi, eljusemi og skap-
festu Ágústar H. Bjamasonar, föð-
ur hans. En M þeim báðum var
trúin á landið og hin brennandi
hugsjón að skila því fijórra og feg-
urra til eftirkomendanna.
Margs er að minnast M langri
samfylgd að leiðarlokum.
Kynni okkar Hákonar hófust vet-
urinn 1926—27, sem var fyrsti
námsvetur hans í Landbúnaðar-
háskólanum í Kaupmannahöfn, en
námsbrautir okkar, skógfræðin og
grasafræðin, vora mjög samhliða.
Minnisstætt er mér kvöld eitt M
þeim vetri, er Hákon kom til mín
og var mikið niðri fyrir. Hann
kvaðst hafa gert sér ljóst, að eigin-
leg skógrækt yrði ekki rekin á ís-
landi, nema með því að afia er-
lendra tijátegunda M skógarsvæð-
um með svipuðu loftslagi og hér.
Hefði hann fengið augastað á Al-
aska í því efni og sýndi hann mér
töflur um veðurfar á stöðum þaðan,
þar sem yxu stórvaxnir skógar, en
veðurfar er þar mjög líkt og á til-
teknum stöðum á Islandi. Ég efað-
ist í fyrstu. En Hákon skorti hvorki
rök né eldmóð til að sigrast á efa-
gimi minni og úrtölum. Það var
áliðið kvölds er við skildum, en öll-
um efa var sópað brott úr huga
mér um framtíðarstefnu íslenskrar
skógræktar.
En því rek ég þetta atvik, að það
sýnir, að þegar í upphafi námsferlis
síns hafði Hákon gert sér Ijóst hvað
gera skyldi og varið dijúgum tíma
til að kanna málið til hlítar, sam-
hliða erfíðu námi.
Hákon varð skógræktarstjóri ís-
lands árið 1935, en næstu þijú árin
á undan hafði hann verið fram-
kvæmdastjóri Skógræktarfélags ís-
lands, allt frá því hann koma frá
námi. Með komu Hákonar að skóg-
ræktinni verða aldahvörf í sögu
íslenskrar skógræktar, enda þótt
unnið hefði verið að þeim málum
síðan skömmu eftir aldamótin. Allt