Morgunblaðið - 28.04.1989, Blaðsíða 15

Að vísu var gengi krónunnar
lækkað á sl. ári, í febrúar um 10%,
í mai um 6%, og loks um 3% í septem-
ber en það nægði ekki til að mæta
þeim afurðaverðslækkunum sem
urðu á árinu, lækkun á gengi doll-
ars svo og auknum tilkostnaði innan-
lands.
Sú ríkisstjóm sem tók við völdum
í september á sl. ári beitti sér fyrir,
auk framangreindrar 3% gengis-
lækkunar, að Verðjöfnunarsjóði yrði
gert að taka 750 milljóna króna er-
lent lán til að verðbæta framleiðslu
frystihúsanna frá 1. júní 1988 með
5% verðbótum. Lán þetta er talið
geta verðbætt framleiðsluna út júní
á þessu ári.
Fulltrúar frystingarinnar í stjóm
Verðjöfnunarsjóðs samþykktu um-
rædda lántöku á grundvelli yfírlýs-
ingar sjávarútvegsráðherra þess efn-
is að framleiðendum yrði ekki gert
að endurgreiða lánið. Þrátt fyrir
áskoranir hefur ríkisstjómin ekki
tekið af öll tvímæli í þessum efnum
með lagabreytingu þar að lútandi.
Og víst er að fulltrúi SH i Verðjöfn-
unarsjóði mun ekki taka þátt f af-
greiðslu sem þessari nema óyggjandi
trygging liggi fyrir því að ríkisstjóm-
in muni standa við heit sín, enda er
fjarstæðukennt að ríkisstjóm nánast
neyði framleiðslufyrirtækin til að
taka lán til að fjármagna taprekstur.
Atvinnutryggingasjóður —
gálgafrestur
Þá beitti ríkisstjómin sér fyrir
stofnun Atvinnutiyggingasjóðs út-
flutningsgreina. Stofnfé hans var
ákveðið einn miHjarður króna. Hlut-
verk sjóðsins var að veita lán til
endurskipulagningar, hagræðingar
og framleiðsluaukningar hjá útflutn-
ingsfyrirtækjum. Auk þess var
sjóðnum heimilt að skuldbreyta allt
að 5.000 milljónum króna af lausa-
skuldum fyrirtækjanna, en eins og
að líkum lætur hefur það síðast-
nefnda verið meginverkefni sjóðsins.
Ekki vom allir á eitt sáttir með
stofnun Atvinnutiyggingasjóðs.
Ekki þar fyrir að allir geta verið
sammála um þörfina fyrir skuld-
breytingu vegna gífurlegra vanskila-
skulda sem safnast hafa upp hjá
fiskvinnslufyrirtækjum vegna lang-
varandi hallareksturs, en mönnum
fínnst, og það réttilega, að ríkis-
stjómin hefði átt að beita sér fyrir
almennum aðgerðum er bættu
rekstrarskilyrðin til muna í stað þess
að byija á því að lána fyrirtækjunum
til áframhaldandi hallareksturs.
Staðreyndin er einfaldlega sú að
lánafyrirgreiðsla Atvinnutrygginga-
sjóðs til illa staddra fískvinnslufyrir-
tækja er þeim aðeins gálgafrestur
fylgi ekki almennar aðgerðir sem
búi greininni lífvænleg rekstrarskil-
yrði. Smiðshöggið rak ríkisstjómin
síðan á efnahagsaðgerðir sínar með
stofnun svonefrids Hlutabréfasjóðs.
Þegar ljóst var að allmörg fyrirtæki
vom ekki lánshæf í Atvinnutrygg-
ingasjóði vegna þess að þau upp-
fylltu ekki þær kröfur sem sjóðurinn
gerði til fjárhagsstöðu þeirra greip
ríkisstjómin til þess ráðs að stofna
Hlutabréfasjóð er breyta skyldi hluta
skulda viðkomandi fyrirtækja í
hlutabréf. Slík ráðstöfím er stórt
skref afturábak og leiðir aðeins til
aukinnar ríkisvæðingar í atvinnulíf-
inu.
Hvað er framundan?
En hver er þá staðan nú?
í byijun janúar sl. var gengi
krónunnar lækkað um 3%. Auk
þess var Seðlabankanum veitt
heimild til 2,25% gengissigs. Um
miðjan febrúar náðist samkomulag
í Verðlagsráði um 9% fískverðs-
hækkun er gilda skyldi til loka
maí. Til að greiða fyrir því sam-
komulagi ákvað ríkisstjómin að
auka endurgreiðslu á uppsöfriuðum
söluskatti til frystingar um 100
milljónir króna og jafngildir það 1%
af tekjum fiystingarinnar til maí-
loka. Ennfremur sá ríkisstjómin til
þess að fyrrgreind heimild Seðla-
bankans yrði nýtt þegar í stað. Auk
þess gáfu ráðherrar sjávarútvegs
og utanríkismála aðilum fyrirheit
um að beita sér fyrir því að komið
yrði á fót fiskmiðlun til að freista
þess að einhverri stjóm yrði komið
á útflutning á ísuðum físki í gám-
um.
Að því er varðar útlit og horfur
MORGUNBLAUIÐ FÖSTUDAGUR, 28. APRÍL 1989
15
í rekstri frystihúsanna á komandi
sumri vil ég segja þetta.
Þegar verðuppbót úr Verðjöfnun-
arsjóði auk einnar prósentu endur-
greiðslu söluskatts iýkur í lok maí
eða í júní minnka tekjur frystingar
um 6% og bætist það ofan á þann
halla sem fyrir er og talinn er vera
nú skv. mati Þjóðhagsstofnunar um
2%. Það er ennfremur mat Þjóð-
hagsstofriunar að ef kjarasamning-
ur sá sem flármálaráðherra gerði
nú nýverið við ríkisstarfsmenn
gengur yfír hinn almenna vinnu-
markað þá muni útgjöld frystingar
aukast um 2h og hallinn á frystingu
þannig vera kominn í fyrir lok
samningstímans. í þessu dæmi er
ekki gert ráð fyrir fískverðshækk-
un, en núgildandi fískverð gildir til
maíloka.
Það ætti því að vera hveijum
manni ljóst að útlitið er því miður
allt annað en bjart hvað varðar af-
komuhorfur í frystingu í náinni
framtíð. Sama máli gegnir reyndar
um aðrar greinar sjávarútvegs, s.s.
útgerð og salfiskverkun.
Að vísu hefur heyrst að innan
ríkisstjómarinnar sé jafnvel verið
að spá verulegum verðhækkunum
á erlendum mörkuðum síðar á þessu
ári og sætir slíkt furðu á sama tíma
og flestir sem gerst til þekkja telja
að fátt bendi til að slíkt muni ger-
ast. Enda má segja að almennt er
markaðsverð á frystum físki hátt
og frekari verðhækkanir myndu
fljótt leiða til minnkandi neyslu og
birgðasöfnunar.
Ábyrgðarleysi
Árið 1988 er án efa eitt hið erfið-
asta sem íslenskur hraðfiystiiðnaður
hefur þurft að búa við hvað afkomu
snertir, enda sjálfsagt aldrei staðið
jafn veikum fótum til að mæta lé-
legri rekstrarafkomu og nú vegna
langvarandi hallareksturs sem staðið
hefur yfír allar götur frá því í októ-
ber 1987. Ekki er heldur lengur um
það deilt, að eigið fé velflestra fisk-
vinnslufyrirtækja er nú uppurið. Það
skyldi í sjálfu sér engan undra þótt
málum sé nú svo komið eins og
búið hefur verið að rekstri útflutn-
ingsatvinnugreinanna.
Samkvæmt rekstraryfirliti, sem
unnið hefur verið upp úr ársreikning-
um 12 fískvinnslufyrirtækja fyrir
árið 1988, kemur i ljós að frystideild-
ir þessara fyrirtækja voru reknar
að meðaltali með 7,5% halla þrátt
fyrir verðuppbætur úr Verðjöfnunar-
sjóði sem námu um 5% af tekjum
húsanna frá 1. júní 1988. Þessi
umræddu fyrirtæki eru úr öllum
landshlutum og framleiddu rúman
helming af útflutningi SH árið 1988
miðað við verðmæti og gefur þetta
úrtak því glögga mynd af öllum
frystihúsum innan SH. Þetta kemur
heim og saman við ummæli löggiltra
endurskoðenda, er að undanfömu
hafa unnið að reikningsskilum fyrir-
tækja í þessari grein. Fullyrða þeir
að staða fyrirtækjanna sé sú versta
sem þeir hafí séð og fjöldi þeirra í
reynd gjaldþrota.
Þessi staðreynd er þeim mun al-
variegri fyrir þá sök að forsvars-
menn fiskvinnslunnar hafa stöðugt
haldið stjómvöldum upplýstum um
stöðu mála en án árangurs. Sumir
æðstu ráðamenn þjóðarinnar hafa
jafnvel kosið þá leið sem þeir hafa
talið þjóna best ákveðnum pólitísk-
um markmiðum sínum og kenna um
skipulagsleysi, ofQárfestingu og
óstjóm í fyrirtækjunum. Með þeim
hætti reyna þeir að koma sér undan
því að taka á málum með þeim óþæg-
indum sem því fylgir.
Alltaf verður hægt að fínna dæmi
um að betur megi gera í einhveijum
fyrirtækjum í sjávarútvegi og gegnir
reyndar sama máli um alla atvinnu-
starfsemi. En þegar vel rekin og
stöndug fyrirtæki eru rekin með
stórfelldu tapi í allan þennan tíma
þarf ekki lengur vitnanna við og em
slíkar fullyrðingar um heila atvinnu-
grein því alveg út í hött.
Reyndar er það hreint ábyrgðar-
leysi að láta undirstöðuatvinnuveg
þjóðarinnar sökkva svo djúpt sem
nú er raunin. Og þeim mun lengur
sem ekki verða þar verulegar breyt-
ingar á, því erfiðara verður að reisa
fiskvinnslufyrirtækin úr öskustónni.
Það varðar einmitt allt þjóðfélagið
og lífsafkomu heilu byggðarlaganna
hringinn í kringum landið að þannig
sé búið að útflutningsatvinnuvegun-
um að fyrirtækin geti skilað eðlileg-
um hagnaði og verið þannig undir-
staða bættra lífskjara.
Ekki er óeðlilegt að menn velti
því fyrir sér hvort hugsanlegt sé að
vísvitandi sé verið að framkalla
breytt eignarhald á fyrirtælqum í
þessari atvinnugrein. Allir vita að
útgerð og fiskvinnsla em gmndvall-
aratvinnugreinar á íslandi. Rekstur
þeirra verður að halda áfram því
annars er hætt við að hjól atvinnu-
lífsins stöðvist en það eykur enn
frekar á erfiðleika fyrirtækjanna.
Með því að láta eigið fé fyrirtækj-
anna brenna upp með þeim hætti
sem fyrr er lýst er raunvemlega
verið að hrekja þá aðila frá fyrir-
tækjunum sem hafa byggt þau upp
frá gmnni og afhenda reksturinn
nýjum eignaraðilum, s.s. sjóðum og
lánastofnunum. Koma verður í veg
fyrir slíka óheillaþróun því hún leið-
ir ekki til annars en þjóðnýtingar á
atvinnutækjunum og lakari lífskjara.
Mikill munur er á afkomu
Þrátt fyrir margvíslega erfiðleika
í rekstri frystihúsanna á sl. ári er
þó sem betur fer ekki allt á verri
veginn. Úttekt á afkomu 29 frysti-
húsa er sjávarútvegsráðherra fól
löggiltum endurskoðendum að gera
á sl. hausti sýndi svo ekki verður
um villst, að mikill munur var á af-
komu frystihúsanna, SH-húsunum í
hag, en af þessum húsum vom 16
innan vébanda SH. Framleiðsla um-
ræddra 29 húsa er það hátt hlutfall
af heildarframleiðslunni að úttektin
hlýtur að gefa marktæka niðurstöðu.
í stuttu máli var niðurstaðan sú
að hagnaður SH-húsanna fyrir af-
skriftir og íjármagnskostnað var
6,8% af tekjum, en eftir afskriftir
og fjármagnskostnað reyndist tapið
vera 8,9%. Hjá þeim frystihúsum
sem ekki vom innan vébanda SH
var hagnaður fyrir afskriftir og Ijár-
magnskostnað 1,3% af telqum, en
eftir afskriftir og Qármagnskostnað
reyndist tap þeirra vera 14,5%. Mun-
urinn sem hér um ræðir kemur fyrst
og fremst fram í rekstrarafkomu
húsanna fyrir afskriftir og vexti og
er munurinn 5,5% af telq'um SH-
húsunum í hag.
Við nánari athugun kom í ljós að
Sölumiðstöðin seldi á því tímabili
sem úttektin tók til allar botnfísk-
afurðir sínar sem máli skipta að
undanskilinni grálúðu á hærra verði
heldur en fiystihúsin utan SH. Einn-
ig kom í ljós við samanburð á fob-
og cif-verði að Sölumiðstöðin greiðir
töluvert lægra gjald_ fyrir vátrygg-
ingar og flutninga. Án þess að rétt
sé að draga of miklar áiyktanir af
þessum niðurstöðum á þessu stigi
er vonandi að þetta sé árangur þeirr-
ar viðleitni sem unnið hefur verið
að á vegum Sölumiðstöðvarinnar
heima og erlendis.
Útflutningsverðlaun
Mér er sérstök ánægja að ljúka
skýrslu minni með þvi að minnast
þess ánægjulega viðburðar á sumar-
daginn fyrsta er Sölumiðstöð hrað-
frystihúsanna ásamt dótturfyrir-
tækjunum erlendis hlaut Útflutn-
ingsverðlaun forseta íslands í fyrsta
skipti sem þau eru veitt.
Verðlaunin eru veitt fyrir mark-
vert framlag til eflingar útflutnings-
verslun íslendinga og kveða úthlut-
unarreglur á um, að verðlaunin skuli
veitt fyrirtækjum eða einstaklingum,
íslenskum eða erlendum, fyrir ár-
angursríkt starf í útfíutningi
íslenskrar vöru eða þjónustu til ann-
arra landa.
Úthlutunamefndin byggði niður-
stöður sínar m.a. á þvi brautryðj-
endastarfí sem unnið hefur verið í
framleiðslu og sölu tilbúinna frystra
sjávarrétta á erlendum markaði. Þar
ber einna hæst rétti sem dótturfyrir-
tæki SH í Bretlandi framleiðir fyrir
Japansmarkað og einnig fryst físk-
flök i neytendaumbúðum, sem full-
unnin eru á íslandi og seld m.a. til
Bandaríkjanna, Vestur-Þýskaiands
og Frakklands. Þá var einnig sér-
staklega tilgreindur markverður
árangur sem náðst hefur á Japans-
markaði.
Þetta er mikil viðurkenning til
handa Sölumiðstöðinni, dótturfyrir-
tækjum hennar, frystihúsunum og
öllu starfsfólki þessara fyrirtælqa.
Eg vil láta í ljósi von um að þessi
viðurkenning megi verða Sölumið-
stöð hraðfrystihúsanna, dótturfyrir-
tækjum hennar svo og félagsmönn-
um hvatning til að ná enn betri
árangri.
Gísli _ Konráðsson, framkvæmda-
stjóri Útgerðarfélags Akureyringa
hf., lætur innan skamms af störfum
eftir áratuga farsælt starf. Hann
hefur átt sæti i stjóm Sölumiðstöðv-
ar hraðfiystihúsanna frá árinu 1962
og í stjóm Coldwater síðan 1977.
Þá hefur Gísli jafnframt átt sæti í
stjóm Umbúðamiðstöðvarinnar hf.
frá 1974 og gegnt þar stjómarfor-
mennsku sl. 5 ár. Óhætt er að full-
yrða að Gísli hefur verið einn af
traustustu félagsmönnum SH og
ætíð borið hagsmuni samtakanna
fyrir bijósti. Hvarvetna hefur hann
komið fram af einstakri prúð-
mennsku og flutt mál sitt af rök-
festu. Hinum stærri málum hefur
fáum verið ráðið innan samtakanna
á undanfömum ámm án þess að
áður væri leitað álits hjá Gísla og
sýnir það glöggt hið mikla traust
sem hann hefur notið. Ég vil nota
þetta tækifæri og þakka Gísla fyrir
öll þau mikilhæfu störf sem hann
hefur innt af höndum fyrir samtök
okkar og íslenskan sjávarútveg.
Þá hefur Knútur Karlsson sem
setið hefur í varastjóm samtakanna
frá árinu 1973 látið af starfi sem
framkvæmdastjóri Kaldbaks hf. í
Grenivík. Hann hefur ennfremur átt
sæti í stjóm Icelandic Freezing
Plants Limited í Grimsby síðan 1985.
Knútur hefur ávallt verið góður og
traustur félagsmaður og lagt gott
til allra mála. Honum em þökkuð
vel unnin störf í þágu samtakanna.
söluhillunum.
Nuddsokkabuxur, sem örva,
blóðrásina við hverja hreyfingu.
Falleg glansáferð.
Styrkt tá, stærðir A,B,Q.
Silfurlitt egg og hólkur.

ToP
SheSÍ
Samkvæmissokkabuxur.
Líta út og eru viðkomu eins
og silki. Einnig fáanlegar
stífar að ofan.
Stærðir A,B,Q.
Glært egg - grár hólkur.
Hnésokkar.
Með breiðu stroffi, sem
hindrar ekki blóðrásina.
Hvítt egg - brúnn hólkur.
Einnig þykkir hnésokkar
í litum.
Glær egg - hólkar lýsa litum.
Þunnar og fallegar á fæti,
falla þétt að maga og mjöðmum,
styrkt tá, stærðir A,B,Q.
Blátt egg og hólkur.
EinKaumboð: #/#*„■>»«
íslensk ÍÍÍH
Axneríska