Morgunblaðið - 28.04.1989, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 28. APRÍL 1989
JMroguiifyfafrife
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
MatthíasJohannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 900 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 80 kr. eintakið.
Staða sjávarútvegs
Um stjóm fískveiða við ísland:
Mótbárurnar gegn
gjaldi fyrir veiðileyfi
Iræðu þeirri, sem Jón Ingv-
arsson, stjómarformaður Sölu-
miðstöðvar hraðfrystihúsanna,
flutti á aðalfundi samtakanna,
sem hófst í gær, lýsti hann þeirri
skoðun, að sl. ár hefði verið eitt
hið erfíðasta, sem hraðfrystiiðnað-
urinn hefði þurft að búa við varð-
andi afkomu. Eigið fé velflestra
fískvinnslufyrirtækja væri uppur-
ið. Löggiltir endurskoðendur, sem
að undanfömu hefðu unnið að
reikningsskilum fyrirtækja í þess-
ari grein, fullyrtu, að staða fyrir-
tækjanna væri sú versta, sem
þeir hefðu séð og „fyöldi þeirra í
reynd gjaldþrota".
Enginn dregur í efa, að þetta
er í meginatriðum rétt lýsing á
stöðu fyrirtækja í sjávarútvegi.
Menn greinir hins vegar á um
það, hvemig bregðast eigi við
þessum vanda. Sumir em þeirrar
skoðunar, að vemleg gengislækk-
un sé óumflýjanleg til þess að
koma rekstri sjávarútvegsfyrir-
tækja á réttan kjöl og þá megi
verðhækkunaráhrif slíkrar geng-
isbreytingar hvorki koma fram í
hækkuðu kaupgjaldi né hækkaðri
lánskjaravísitölu. Aðrir telja, að
halda eigi við fastgengisstefnu og
stuðla þannig að því, að beztu
fyrirtækin í sjávarútvegi standi
upp úr en hin verstu leggi upp
laupana.
Hver sem skoðun manna kann
að vera á þessu er eftirtektarvert,
að á því ári, sem stjórnarformaður
SH lýsir með þessum hætti, em
tvö í hópi stærstu sjávarútvegs-
fyrirtækja landsmanna, Útgerðar-
félag Akureyringa og Síldar-
vinnslan á Neskaupstað, rekin
með hagnaði. Hann er að vísu
ekki mikill og þyrfti að vera
margfalt meiri, en hagnaður er
það samt. Útgerðarfélag Akur-
eyringa skilaði 5,8 milljóna króna
hagnaði á síðasta ári. Þrír af tog-
umm fyrirtækisins vom reknir
með hagnaði en aðrir þrír með
tapi. Hins vegar varð 76 milljóna
króna gróði á fiskvinnslu og þar
af varð 55 milljóna króna gróði á
rekstri hraðfrystihússins. Eigið fé
þessa fyrirtækis var rúmlega hálf-
ur milljarður um sl. áramót.
Sfldarvinnslan á Neskaupstað
skilaði 11 milljóna króna hagnaði
á sl. ári, þrátt fyrir, að eiginflár-
staða fyrirtækisins hafí verið nei-
kvæð um 30 milljónir og fjár-
magnskostnaður hafí numið um
200 milljónum króna. Fram-
kvæmdastjóri fyrirtækisins gefur
m.a. þá skýringu á þessari af-
komu, að loðnuveiðar hafí gengið
vel og að fyrirtækið hafí farið
gætilega í fjárfestingar.
Hér em tvö dæmi um sjávarút-
vegsfyrirtæki, annað með sterka
eiginfjárstöðu, hitt með neikvæða
eiginfjárstöðu, sem bæði em rekin
með gróða, í einhverju versta ár-
ferði, sem yfír sjávarútveginn hef-
ur gengið að mati stjórnarfor-
manns SH. Það virðist full ástæða
til að menn skoði mjög rækilega
rekstur þessara tveggja fyrir-
tækja og kanni, hvort einhvem
þann lærdóm er hægt að draga
af rekstri þeirra, sem komið geti
öðmm fyrirtækjum í þessari at-
vinnugrein að góðum notum.
Erfiðleikar
Sambands-
ins
að fer ekki á milli mála, að
Samband ísl. samvinnufélaga
og raunar samvinnuhreyfíngin í
heild eiga við svo mikla rekstrar-
erfíðleika að etja, að áhyggjum
hlýtur að valda, og ekki einungis
hjá félagsmönnum samvinnufé-
laganna, svo mikill þáttur er
rekstur samvinnumanna í at-
vinnulífi okkar.
í viðskiptablaði Morgunblaðsins
í gær birtist viðtal við Guðjón B.
Ólafsson, forsljóra SÍS, þar sem
hann ræðir vandamál Sambands-
ins og dótturfyrirtækja þess. í
viðtali þessu segir hann m.a.:
„Hreint út sagt held ég, að þurfi
að kippa vísitölubindingu á öllum
hlutum úr sambandi... Við skul-
um aðeins hugleiða neikvæða
raunvexti. Hvort er raunhæfara
til lengri tíma að hafa neikvæða
raunvexti eða að þurrka upp eigið
fé í atvinnurekstri? Þetta er sam-
hangandi. Um leið og sagt er, að
það beri að tryggja jákvæða raun-
vexti, þá verður að hugleiða af
hveiju er að taka. Ef ekki auknum
útflutningstekjum, ef ekki minnk-
uðum launum, þá af eigin fé at-
vinnurekstursins, ekki satt?“
Þessi sjónarmið forstjóra Sam-
bands ísl. samvinnufélaga stand-
ast ekki. Ef hann er með þessum
orðum að gefa til kynna, að
rekstrarvandamál samvinnu-
hreyfíngarinnar verði ekki leyst
nema með neikvæðum raunvöxt-
um, felst i því uppgjöf. Það er
ekkert vit í nokkrum atvinnu-
rekstri, sem lifir ekki nema með
neikvæðum raunvöxtum. í annan
stað er fráleitt að líta svo á, að
jákvæðir raunvextir jafngildi því,
að eigið fé fyrirtækjanna verði
þurrkað upp. Atvinnurekstur, sem
byggður er upp með heilbrigðum
hætti, getur auðvitað greitt já-
kvæða raunvexti af lánsfé. Hitt
er svo annað mál, að vandi
íslenzkra fyrirtækja er m.a. fólg-
inn í því, að þau eru að of litlu
leyti rekin fyrir eigið fé og að of
miklu leyti fyrir lánsfé. Það
vandamál á sér langa sögu og á
.,bvL.bgrf
eftir Gylfa Þ.
Gíslason
I.
Mótbárurnar, sem bomar hafa
verið fram gegn gjaidi fyrir veiði-
leyfí, eru fyrst og fremst fems kon-
ar.
í fyrsta lagi er því haldið fram,
að með heimtu gjalds fyrir veiði-
leyfí væm útvegsmenn og sjómenn
sviptir hefðbundnum rétti til þess
að stunda atvinnuveg sinn. í öðra
lagi er talið, að með þessu móti
yrði sjávarútvegurinn skattlagður
umfram aðra atvinnuvegi. í þriðja
lagi er sagt, að með þessu móti
yrðu sérstakar byrðar lagðar á
dreifbýli og efnt til varhugaverðrar
byggðaröskunar. Og í fíórða lagi
er sagt, að gjald fyrir veiðileyfi
tíðkist hvergi.
n.
Þeir útvegsmenn og sjómenn,
sem nú stunda sjávarútveg eða
hafa gert það á undanfömum áram,
eiga ekki að hafa neinn einkarétt
á því að gera það áfram. í því
væri fólgið misrétti gagnvart öðram
þegnum þjóðfélagsins. Kvótakerfið,
eins og það er nú framkvæmt, felur
í sér misrétti. Það veitir þeim, sem
bjuggu við vissar aðstæður á vissum
tíma, fyrst og fremst þær, að eiga
þá skip, réttindi umfram aðra, sem
áhuga hafa á að stunda útgerð. Það
er því einmitt núverandi kerfi, sem
skapar óviðunandi misrétti milli
þegnanna, einkum og sér í lagi,
þegar það er haft í huga, að um
er að ræða hagnýtingu á sameigin-
legri eign allrar þjóðarinnar.
Engin ákvæði í stjómskipun
nokkurs ríkis, sem ég þekki, veita
vissum stéttum eða einstaklingum
einkarétt til þess að stunda þá at-
vinnu, sem þeir eða forfeður þeirra
hafa stundað. Bóndasonur á ekki
rétt á því að stunda áfram búskap,
þótt forfeður hans hafí búið á erfða-
jörð hans öldum saman. Þjóðfélags-
aðstæður geta gert það nauðsyn-
legt, að búskap sé hætt á jörðinni.
Ef svo er, vaknar spuming um,
hvort samfélagið eigi að aðstoða
unga manninn til þess að leita sér
annarrar atvinnu. Enginn iðnaðar-
maður á rétt á því að stunda óbreytt
þau störf, sem hann lærði á náms-
áram sínum, né með þeim tækjum,
sem þá tíðkuðust. Sé ekki lengur
þörf fyrir þau störf, verður hann
að breyta til. Með sama hætti eiga
þeir útvegsmenn, sem áttu skip á
einhveiju ári eða árabili, engan
einkarétt á því að halda áfram veið-
um. Allir eiga rétt á því að hagnýta
sameiginlegar auðlindir þjóðarinn-
ar. Geti sú hagnýting ekki verið
fijáls og ótakmörkuð, eins og al-
mennt samkomulag er nú orðið um,
að ekki megi eiga sér stað varðandi
hagnýtingu fiskistofnanna, eiga
sams konar takmörkunarreglur að
gilda um alla, sem hug hafa á út-
gerð, og allir þegnar landsins að
fá sinn hluta af arði eða rentu þess-
arar auðlindar. Hvoragt á sér stað
undir núverandi kerfí. Aðili, sem
áhuga hefur á áð stunda útgerð, á
nú ekki kost á leyfí frá sjávarút-
vegsráðuneytinu, hafí hann ekki átt
skip. Hann getur ekki einu sinni
keypt slíkt leyfí, nema hann eigi
skip eða hafí átt skip. Og þeir, sem
ekki stunda útgerð, fá enga hlut-
deild í þeirri rentu, sem fiskistofn-
amir auðvita skila af sér, af því
að þeir, sem veiðileyfín fá, hljóta
rentuna ókeypis.
Því er oft haldið fram, að væri
tekið að innheimta gjald fyrir veiði-
leyfí, væri gert upp á milli t.d. út-
vegsmanna og bænda. Hinir síðar-
nefndu greiði ekkert gjald fyrir
hagnýtingu jarðanna, sem séu ein
af náttúraauðlindum landsins. En
það er grandvallarmisskilningur, að
bændur greiði ekki gjald, jarðrentu,
fyrir hagnýtingu bújarða sinna.
Bóndi, sem stundar búskap á jörð
sinni, hefur annaðhvort keypt hana
eða erft af einhveijum, sem keypti
hana á sínum tíma. Það fjármagn,
sem bundið er í kaupverði jarðarinn-
ar, verður auðvitað að skila af sér
arði, sem í aðalatriðum svarar til
þess, sem fjármagnið gæti skilað
af sér við aðra notkun. Sé jörðin
góð bújörð, hefur kaupverð hennar
væntanlega verið hærra en lélegrar
bújarðar. Arðurinn verður þá að
vera þeim mun hærri, sem því svar-
ar. Mismunurinn á rót sína að rekja
til umframgæða jarðarinnar. Hér
er einmitt fólgin sönnunin fyrir
því, að góð bújörð skilar af sér
meiri arði, hærri jarðrentu, en lé-
legri bújörð. Einhvem tíma hefur
það komið fram í hærra kaupverði.
Það hefur m.ö.o. verið greitt fyrir
verðgildi auðlindarinnar, Iandgæð-
in.
Það sem villir mönnum sýn í
þessu efni er annars vegar hversu
langt er síðan í fyrsta sinn var
greitt verð fyrir bújörð, og hins
vegar, hversu langt er síðan lang-
flestar jarðir urðu einkaeign. En
fyrir þjóðjarðir er auðvitað greitt
afgjald, misjafnlega hátt eftir því,
hversu góð bújörð þjóðjörðin er,
þótt slíkt afgjald sé hér af söguleg-
um ástæðum óveralegt.
Það er langt síðan land var fyrst
keypt á íslandi. En sú var tíðin, við
upphaf landnáms, að ekkert verð
þurfti að greiða fyrir jarðnæði. Hins
vegar vora því takmörk sett, hversu
mikið land menn máttu helga sér.
En fljótlega komust allar jarðir í
einkaeign. Og eftir það gat enginn
hafíð búskap án þess að kaupa sér
jörð, sem síðan varð að skila ábú-
andanum arði, jarðrentu, af kaup-
verðinu.
Þeir, sem stunduðu útgerð á ár-
unum 1981-1983, era að engu leyti
sambærilegir landnámsmönnunum.
Þeir komu til sögu löngu eftir að
fiskimiðin vora fullnumin og era
mun fleiri en nauðsynlegt er til
þess að fullnýta miðin. Ætti að
hafa hliðsjón af landnámi, yrði að
rekja útvegssöguna til baka til þess
tíma, þegar ætla má, að miðin hafí
skilað hámarksafrakstri. En það
átti sér stað fyrir mörgum áratug-
um. Úthlutun veiðiheimilda á
grandvelli slíks sögulegs „land-
námsréttar" væri gersamlega
óframkvæmanleg.
Aðstaðan í sjávarútvegi er ger-
ólík þeirri, sem átt hefur sér stað
og á sér stað í landbúnaði. Jarð-
næði varð takmarkað á íslandi fyr-
ir meir en þúsund áram. Á hinn
bóginn varð ekki skortur á fiski í
sjónum fyrr en á fyrstu áratugum
þessarar aldar. Þangað til var eng-
um verðmætum stefnt í hættu, þótt
allir, sem vildu veiða fisk, veiddu
eins og þá lysti. Þótt fiskveiðar
hafi að skaðlausu mátt vera fijálsar
og ókeypis í næstum þúsund ár eða
þangað til í byijun þessarar aldar,
færir það útvegsmönnum og sjó-
mönnum nútímans engan rétt um-
fram aðra þegna þjóðfélagsins.
Ríkisvaldið hefur neyðst til þess að
setja reglur, sem takmarka rétt
manna til þess að sækja sjó. Þá er
rétturinn orðinn verðmætur. Og þá
verða þeir, sem fá hann, að greiða
fyrir hann. Magntakmörkunin er
„Þeir útvegsmenn og
sjómenn, sem nú stunda
sjávarútveg eða hafa
gert það á undanföm-
um ámm, eiga ekki að
hafa neinn einkarétt á
því að gera það áfiram.
I því væri fólgið mis-
rétti gagnvart öðmm
þegnum þjóðfélagsins.
Kvótakerfið, eins og
það er nú fi*amkvæmt,
felur í sér misrétti.“
nauðsypleg til þess að vemda stofn-
ana. Greiðsla gjaldsins er nauðsyn-
leg til þess að tryggja hagkvæma
útgerð og til þess að skila þjóðar-
heildinni rentunni af fiskistofnun-
um.
í raun og vera hefði átt að byija
að greiða fyrir veiðiréttindi, þegar
í ljós kom, að sóknin var orðin
meiri en svaraði til hagkvæmustu
sóknar. En fískihagfræðingar hafa
sýnt fram á, að slík sókn er minni
en svarar til hámarks varanlegrar
sóknar frá fiskifræðilegu sjónar-
miði. Þetta hefur líklega átt sér
stað á íslandsmiðum á fyrstu ára-
tugum aldarinnar. En þá var þekk-
ing manna á fiskihagfræði enn svo
takmörkuð, að menn gerðu sér
þetta ekki ljóst. Þess vegna vora
fijálsar fiskveiðar enn stundaðar í
áratugi, til mikils tjóns fyrir þjóðar-
búskapinn, eins og auðvelt er að
sýna fram á. Það var fyrst, þegar
fiskifræðingar höfðu fært rök fyrir
því, að magntakmarkanir væra
nauðsynlegar, og þær vora fram-
kvæmdar, að fiskihagfræðingar
tóku að rökstyðja hagkvæmni og
réttlæti þess að láta gjald fyrir hin
takmörkuðu veiðileyfi fylgja í
stjórnkerfinu.
En aðstæður í landbúnaði og
sjávarútvegi era einnig gerólíkar
að því leyti, að allar jarðir gátu á
sínum tíma auðveldlega orðið eign
einhvers. Það var auðvelt að greina
eina jörð frá annarri. Nú era jarðir
aðallega í einkaeign og skila eig-
anda sínum rentu. Sumar jarðir era
i eign ríkisins. Þá greiðir ábúandi
samfélaginu afgjald, rentu. En
fiskistofnar eða fiskimið geta ekki
orðið einkaeign. Það er ekki hægt
að einangra einn fískistofn frá öðr-
um né ein fiskimið frá öðrum. Eign-
arréttarreglur geta skilað eigendum
jarða þeirri jarðrentu, sem þeir eiga
rétt á, og gera það. En þær eiga
ekki við í sjávarútvegi. Hins vegar
er fiskur ekki aðeins veiddur í sjó,
heldur einnig í ám og vötnum. Þar
getur orðið um eignarrétt að ræða.
Laxveiðiár era í einkaeign. Engum
dettur í hug, að afnot þeirra eigi
að vera frjáls og ókeypis. Gjald er
auðvitað greitt fyrir veiðileyfí í lax-
veiðiám. Eigandinn innheimtir það
að sjálfsögðu. En eigandi fískimið-
anna í sjónum, þjóðarheildin, fær
ekkert greitt fyrir lögvemdaðan
eignarrétt sinn að þeim.
III.
Næstalgengasta mótbáran gegn
innheimtu gjalds fyrir veiðileyfí er
sú, að með því sé verið að leggja
sérstakan skatt á sjávarútveginn.
Þessi mótbára hefur sótt sér nokk-
um styrk í þá staðreynd, að ýmsir,
sem gera sér þess skýra grein, að
ókeypis hagnýting sjávarútvegsins
á auðlindum hafsins færir honum
óréttmæta aðstöðu, sem nauðsyn-
legt er að hann greiði fyrir, hafa
nefnt gjaldið auðlindaskatt.
En orðið „auðlindaskattur" er
rangnefni í þessu sambandi. Hér
er alls ekki um „skatt“ að ræða í
sama skilningi og þegar rætt er
t.d. um „eignarskatt“, sem öllum
er ætlað að greiða. Eignaskatturinn
er gjald, sem lagt er á eignir, sem
fara umfram visst mark, allar nán-
ar skilgreindar eignir. Gjald fyrir
afnot af fiskistofnunum er afgjald
fyrir hagnýtingu verðmætrar sam-
eignar, algerlega hliðstætt því
gjaldi, sem allir, er hagnýta eignir
annarra, verða að greiða fyrir þau
afnot. Er það skattur á bónda, að
hann verður að greiða afgjald fyrir
jörðina, sem hann býr á? Er það
skattur á húsbyggjanda, að hann
verður að greiða eiganda skógar
gjald fyrir timbrið, sem hann notar
úr skóginum hans? Er það skattur
á frystihús, að þau verða að greiða
fyrir fiskinn, sem þau frysta? Er
það skattur á neytanda, að hann
verður að endurgreiða bakaranum
mjölið, sem fór í brauðið? Era for-
eldrar að leggja skatt á ungling,
sem byijar að vinna utan heimilis,
ef þeir láta hann greiða eitthvað til
heimilisins, þótt þeir hafi ekki gert
það áður? Ég álít, að notkun orðs-
ins auðlindaskattur hafi verið og
sé mjög óheppileg og torveldi við-
leitni til þess að vinna því skilning,
að gjald fyrir veiðileyfi er allt ann-
ars eðlis en innheimta skatts.
Notkun auðlindaskattshugtaks-
ins hefur stundum verið skýrð eða
réttlætt með því að benda á, að í
raun og vera sé og hafí löngum
verið innheimtur nokkurs konar
skattur af sjávarútvegi á þann hátt,
að gengi krónunnar hafi verið hald-
ið lágu í skjóli þess, að afkoma
útgerðarinnar hafi verið góð, þ.e.
gengið verið miðað við það, að hag-
ur sjávarútvegs stæði í járnum.
Þannig hafí arður af sjávarútvegi
verið færður til neytenda í mynd
ódýrrar erlendrar vöra og þjónustu.
Þegar því hefur verið haldið fram,
að útgerðin skili þjóðarheildinni
ekki arði eða rentu af fiskistofnun-
um, hefur því verið svarað þannig,
að það hafí hún einmitt gert og
geri með því að stuðla að ódýrari
innflutningi á vöra og þjónustu en
ella hefði átt sér stað.
Talsvert er til í þessum sjónar-
miðum. Það er ómótmælanleg stað-
reynd, að allar götur frá því að
farið var að skrá íslenzku krónuna
sem sjálfstæða gjaldeyriseiningu
um miðjan þriðja áratuginn, hefur
skráningin fyrst og fremst verið
miðuð við það, að sjávarútvegurinn
bæri sig og rétt það. Hitt er svo
annað mál, hvort þessi skipan sé
og hafi verið skynsamleg. Það á
ekki hvað sízt við, þegar sjávarút-
vegur er ekki lengur jafnyfírgnæf-
andi þáttur í þjóðarbúskap íslend-
inga og átti sér stað á fyrstu ára-
tugum aldarinnar. Nú aflar þjóðin
aðeins rúmlega helmings af gjald-
eyristekjum sínum með útflutningi
sjávarafurða. Útflutningur iðnaðar-
vöra og ýmiss konar þjónustu hefur
stórvaxið á undanförnum áratug-
um. Þegar svo er komið er auðvitað
fráleitt að haga gengisskráningu
fyrst og fremst með hliðsjón af af-
komu sjávarútvegsins. Geri hún
kleift að skrá gengið hátt, þ.e. gengi
erlends gjaldeyris lágt, er með því
lögð byrði á aðrar útflutningsgrein-
ar, innlendan iðnað og þjónustu-
greinar, sem keppa við erlendar
vörar og þjónustu, samtímis því sem
neytendum og notendum erlendrar
vöra og þjónustu er ívilnað. Það er
því nauðsynlegt að hverfa algjör-
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 28. APRÍL 1989
lega. frá slíkum sjónarmiðum við
gengisskráningu. Hana á að miða
við, að heildaijafnvægi í þjóðarbú-
skapnum náist, að helztu útflutn-
ingsgreinar sé hægt að reka með
góðri afkomu og að sæmilegt jafn-
vægi sé í utanríkisviðskiptum þjóð-
arinnar, þegar yfir nokkum tíma
er litið. Arðinum eða rentunni af
fiskistofnunum á ekki að skila til
þjóðarheildarinnar í handahófs-
kenndri verðlækkun á erlendum
neyzluvöram, hráefnum og þjón-
ustu, heldur á grandvelli markviss
mats á því, hvað líklegt sé, að rent-
an nemi miklu og hvemig hag-
kvæmast og réttlátast sé að dreifa
henni til þjóðarheildarinnar.
Enn er rétt að vekja athygli á,
að það era engin rök fyrir því, að
útgerð geti ekki greitt fyrir veiði-
leyfi, að hún sé talin rekin með
heildartapi. Sé svo, er ein veiga-
mesta ástæðan eflaust sú, að flotinn
er alltof stór og þá um leið alltof
dýr í rekstri. Afkoma útgerðarfyrir-
tækjanna er og 'mjög misjöfn, og
þrátt fyrir neikvætt meðaltal getur
útkoma margra verið mjög góð,
þannig að kaup þeirra skipa á veiði-
leyfum myndi einmitt stuðla að
minnkun flotans og hagkvæmum
rekstri hans í heild. Engu að síður
má vera, að á einhveijum tíma sé
afkoma sjávarútvegsins óeðlilega
léleg. Það ber þá einfaldlega vitni
um, að gengið er skráð of hátt,
erlendur gjaldeyrir keyptur og seld-
ur fyrir of fáar íslenzkar krónur.
En slíkt bitnar þá ekki aðeins á
útgerðinni, heldur einnig á öðram
útflutnings- og samkeppnisgrein-
um. Gengislækkun er þá nauðsyn-
leg og skynsamleg. Og þá á auðvit-
að að miða hana við þarfír útflutn-
ings- og samkeppnisgreina í heild.
Afkomu útgerðarinnar á þá að
reikna eins og allra annarra út-
flutnings- og samkeppnisgreina,
þ.e. gera ráð fyrir því, að hún
greiði fyrir öll aðföng sín, að með-
töldum arði eða rentu af fiskistofn-
unum, rétt eins og t.d. fískiðnaður-
inn verður að reikna með kaupverði
fisks sem kostnaðarlið hjá sér. Út-
gerðin á ekki og má ekki vera eina
atvinnugreinin, sem ekki reiknar
sem kostnað öll þau verðmæti, sem
hún hagnýtir. Fiskistofnamir eiga
ekki og mega ekki vera eina auð-
lindin, sem ekkert kosti að hagnýta
og engum arði skili til eiganda.
í þessu sambandi er að síðustu
rétt að vekja athygli á, að sagt
hefur verið, að enn sé ekki tíma-
bært að taka upp innheimtu gjalds
fyrir veiðileyfí, þótt það verði
eflaust gert síðar, þar eð slíkt sé í
sjálfu sér skynsamlegur þáttur í
heilbrigðri fiskveiðistjórn. En nú
veiti staða útgerðarinnar ekki til-
efni til þess. Hér er eflaust átt við,
að há gengisskráning gleypi rent-
una af fiskistofnunum eins og nú
standa sakir.
Það er rétt, að undanfarið hefur
gengisskráning krónunnar verið
sjávarútveginum í heild óhagstæð.
Og innheimta gjalds fyrir veiðileyfi
verður að fara fram samhliða skyn-
samlegri skráningu á gengi krón-
unnar. Varðandi ástandið undan-
farið og nú um þessar mundir verð-
ur samt að hafa í huga, að afkomu-
tölurnar, sem birtar hafa verið, era
meðaltalstölur, og að afkoma ein-
stakra útgerðarfyrirtækja er mjög
misjöfn. Um það bera órækt vitni
þau viðskipti, sem átt hafa sér stað
og eiga sér stað með veiðileyfi, en
miðað við það verð, sem greitt er
í þeim viðskiptum, nemur þjóð-
hagslegt verðmæti heildarkvótanna
mörgum milljörðum króna á ári,
eins og rætt hefur verið í fyrri
grein. Og á það verður að leggja
sérstaka áherzlu, að léleg afkoma
útgerðarinnar á ekki einvörðungu
rót sína að rekja til rangrar gengis-
skráningar, heldur einnig til hins,
að flotinn er allt of stór. Megin-
spumingin varðandi bætta afkomu
útgerðarinnar er ekki eingöngu
tengd gengisskráningunni, heldur
einnig því, hvemig hægt sé að koma
til leiðar minnkun flotans með skjm-
samlegum hætti. En innheimta
gjalds fyrir veiðileyfí er einmitt
hagkvæmasta leiðin til þess að flýta
fyrir minnkun flotans.
Ennfremur verður að segja að
mjög hæpið sé að bíða með ákvarð-
anir um, hvort innheimta eigi gjald
fyrir veiðileyfí eða ekki, vegna tíma-
bundinna afkomuerfiðleika útgerð-
arinnar. Meðan gengið er rangt
skráð er auðvitað sjálfsagt að inn-
heimta ekki fullt gjald fyrir veiði-
leyfin. En að fresta allri gjaldtöku
eða jafnvel einungis lögfestingu
heimildar til gjaldtöku er bæði
óskynsamlegt og ranglátt. Meðan
ekkert er kveðið á um gjaldtöku eða
heimild til hennar í lögum, er
líklegt, að útgerðarmenn líti svo á,
að sá hagnaður, sem smám saman
myndast i útgerðinni vegna rent-
unnar af fiskistofnunum, eigi að
vera endanleg eign þeirra, sem
fengið hafa veiðileyfí. Bent hefur
verið á, að hann mætti auðvitað
skattleggja eftir venjulegum leið-
um. En engu að síður má telja ör-
uggt, að þessi hagnaður yrði al-
mennt talinn ranglega fenginn,
enda væri hann það. Þess vegna
væri heppilegra að boða innheimtu
gjalds fyrir veiðileyfi, enda þótt hún
yrði ekki hafm strax.
IV.
Þriðja atriðið, sem mótbárar
gegn veiðileyfagjaldi hafa lotið að,
er að þá muni hagsmunum lands-
byggðarinnar vera stefnt í voða.
Innheimta gjalds af veiðileyfum
muni hafa það í för með sér, að
útgerð muni flytjast af landsbyggð-
inni til suðvesturhorns landsins.
í þessu sambandi er í fyrsta lagi
rétt að benda á, að ýmsir málsvarar
útgerðar hafa talið, að nægilegt
væri að endurbæta fiskveiðistjórn-
23
ina með því að lengja veralega gild-
istíma veiðileyfanna og hafa við-
skipti með þau sem frjálsust. En
þessar tvær ráðstafanir gætu, engu
síður en innheimta gjalds fyrir veiði-
leyfi, leitt til þess, að útgerð flyttist
að meira eða minna leyti frá þeim
stöðum, sem hún er nú stunduð á.
Ef það er talið óæskilegt — og svo
er í sumum tilvikum, en engan veg-
inn öllum — er um að ræða verk-
efni fyrir stjórnvöld, það verkefni
að koma í veg fyrir óæskilega
byggðaröskun. Það ætti þá að gera
með beinum og hagkvæmum hætti,
en ekki með því að halda veiðileyf-
um og þar með útgerð á stöðum,
þar sem hún er ekki hagkvæm.
Þótt innheimta gjalds fyrir veiði-
leyfí yrði tekin upp, hefur ríkisvald-
ið það algerlega í hendi sér að hafa
áhrif á hvar byggð í landinu helzt,
eykst eða minnkar. Stefna stjórn-
valda í þeim efnum hefur verið langt
frá því að vera hagkvæm eða skyn-
söm á undanfömum áratugum. Inn-
heimta gjalds fyrir veiðileyfí gæti
einmitt orðið til þess að leiðrétta
ýmis mistök, sem gerð hafa verið.
En aðalatriðið er þó, að eftir sem
áður hafa stjórnvöld framvindu
byggðamála algerlega í sínum
höndum.
Það sjónarmið hefur heyrzt, að
ef tekin væri upp sala veiðileyfa,
myndu íjármagnseigendur á höfuð-
borgarsvæðinu safna til sín leyfum
og hefla útgerð. Um þetta er það
að segja í fyrsta lagi, að í skjóli
núverandi kerfis er ekkert því til
fyrirstöðu, að slíkt gerist. Engin
almenn ástæða er til þess að halda,
að nýir eigendur skipa gerðu þau
út á óhagkvæmari hátt en fyrri eig-
endur. Utgerð verður alltaf í hönd-
um þeirra, sem eiga eitthvert Qár-
magn. Og fjármagnseigendur á
höfuðborgarsvæðinu era eflaust
ekkert lélegri útgerðarmenn en aðr-
ir íjármagnseigendur. Ef stjómvöld
vilja ekki, að þeir geri út frá þeim
stöðum, sem þeir ætla sér, er þeim
í lófa lagið, eins og getið var að
framan, að hafa áhrif á það. Þótt
tekið yrði að innheimta gjald fyrir
veiðileyfi, yrði stjóm á byggðamál-
um eftir sem áður í höndum ríkis-
valdsins, sem annaðhvort fylgdi
hagkvæmri og réttlátri byggða-
stefnu eða óhagkvæmri og rang-
látri.
V.
Fjórða og síðasta röksemdin
gegn innheimtu gjalds fyrir veiði-
leyfi er sú, að slíkt tíðkist hvergi
nokkurs staðar. Jafnvel þótt sú full-
yrðing væri rétt, hefði hún enga
þýðingu í þessu sambandi. Era Is-
lendingar búnir að gleyma því, að
ein höfuðröksemd andstæðinga
okkar í landhelgismálinu gegn út-
færslunni í 12, 50 og 200 mflur var
jafnan, að slíkt þekktist ekki í ná-
lægum löndum? Sem betur fer héldu
íslendingar fast við stefnu sína og
urðu öðram þjóðum til fyrirmyndar.
En þar á ofan er það alrangt,
að innheimta gjalds fyrir veiðileyfi
sé óþekkt annars staðar. Langt er
síðan Kanadamenn tóku að inn-
heimta gjald fyrir laxveiðileyfí í
Kyrrahafi. Af opinberri hálfu er í
Ástralíu innheimt gjald til að standa
straum af kvótakerfínu þar. Á Nýja
Sjálandi hefur tiltölulega nýlega
verið sett víðtæk löggjöf, þar sem
veiðileyfí, sem úthlutað er sem eign,
era skattlögð, með breytilegum
skatti frá ári til árs, og jafngildir
það að sjálfsögðu opinberri sölu á
veiðileyfunum. Og síðast en ekki
sizt má minnast fiskveiðistefnu
Evrópubandalagsins, sem m.a.
byggist á mögulegum kaupum á
fiskveiðiréttindum af öðram þjóð-
um. Og skammt er síðan fregnir
vora um það í blöðum hér, að íslenzk
útgerðarfyrirtæki hygðust kaupa
leyfi til loðnuveiða af landsstjórn-
inni á Grænlandi.
Því fer þess vegna víðs fjarri, að
lagaákvæði hér á landi um inn-
heimtu gjalds fyrir veiðileyfi yrðu
einstakt nýmæli í fískveiðimálum
heimsins.
Höfvndur er fyrrverandí mennta-
málaráðherra ogprófessor við
Háskóla tslands.