Morgunblaðið - 06.05.1989, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 6. MAÍ 1989
Mikilvægasta
bandalag mann-
kynssögunnar
eftir EyjólfKonráð
Jónsson
í umræðum á Alþingi nýlega um
utanríkismál nefndi ég Atlantshafs-
bandalagið mikilvægasta bandalag
íslandssögunnar. Það þótti höfuð-
aðdáanda heimskommúnismans á
íslandi og talsmanni Alþýðubanda-
lagsins í utanríkismálum Hjörleifi
Guttormssyni skrýtin nafngift. Eg
fór að hugsa málið og varð honum
sammála. ísland á ekki NATO og
NATO á ekki ísland. Atlantshafs-
bandalagið er þess vegna ekkert
merkilegra fyrír Islendinga en aðrar
þær þjóðir sem áttu nógu þróttmikla,
raunsæja og framsýna leiðtoga til
að taka ákvörðun um að stofna sam-
tök og treysta samstöðuna. Þess
vegna mætti kalla NATO mikilvæg-
asta bandalag vestrænna lýðræðis-
þjóða fýrr og síðár.
En sagan er ekki öll sögð með
þessu. Við hér í frelsinu gerum okk-
ur auðvitað langflest grein fyrir því
sem Atlantshafsbandalagið áorkaði
strax í upphafi, samtökin stöðvuðu
framrás sovétheija og undirokun
einnar þjóðarinnar af annarri. Að
vísu var bandalagið stofnað nokkrum
árum of seint og ekki er hægt að
ásaka neinn fyrir að átta sig ekki á
því þegar dýrkeyptur sigur var unn-
inn á djöfiilóðum andstæðingi að
annar enn verri var á fullri ferð til
heimsyfirráða, heimskommúnisminn
var ekkert pukuryrði. Samt vildu
menn ekki trúa fyrr en í lengstu lög.
Menn trúðu varla Khrústsjov og
menn trúa varla Gorbatsjov þótt allir
viti að það sem verst hefur verið
sagt um heimskommana er satt og
líklega meira til. Um þetta fá und-
irokuðu þjóðimar nú fullvissu. Samt
er því miður engin trygging i augsýn
fyrir því að einhver Stalín sé ekki á
næsta leiti.
Hveijir skyldu nú eiga mest undir
því að glæpaöflin nái ekki á ný undir-
tökunum í Moskvu. Ætli það sé ekki
alþýðan í ráðstjómarríkjunum. Og
það kynni þó aldrei að vera að megin-
þorri hennar viti að það var NATO
sem um síðir kom í veg fyrir valda-
töku „heimskommúnismans" með
aðstoð fimmtu herdeildar í öllum
löndum heims. Líklega hugsar marg-
ur maðurinn til þess austur þar að
aldrei hefði orðið von um frelsi ef
Eyjólfur Konráð Jónsson
„Hverjir skyldu nú eiga
mest undir þvi að
glæpaöflin nái ekki á
ný uiidirtökunum í
Moskvu. Ætli það sé
ekki alþýðan í ráð-
stjórnarríkjunum. “
áform Kremlveija hefðu tekist. Hitt
vita menn með vissu að hörmungar
allrar heimsbyggðarinnar hefðu orðið
skelfilegar ef rauði herinn hefði flætt
yfir Evrópu alla búinn fullkomnustu
vopnum framleiddum í Bandaríkjun-
um og þegnum að gjöf til að veijast
með þeim heijum Hitlers.
Kannski segir nú einhver: Allt eru
þetta bara orð, ágiskanir, t.d. þeir
sem nú tala um friðlýst ísland hvað
svo sem það nú þýðir annað en að
við bregðumst sameiginlegum hags-
munum eigin þjóðar og allra þeirra
um víða veröld sem vona og biðja
að óöld einræðisafla sé að baki. Við
sem frá upphafi höfum barist fyrir
virkri aðild að NATO þurfum ekki
að hafa um það mörg orð. Hina bjóð-
um við velkomna til liðveislu.
Höfundur er alþingismaður Sjálf-
stæðisBokks fyrir Reykja víkur-
kjördæmi.
tondMináfl
Umsjónarmaður Gísli Jónsson 485. þáttur
Arngrímur Sigurðsson í
Reykjavík skrifar mér um sitt-
hvað sem honum þykir miður
fara í meðferð móðurmálsins um
þessar mundir.
Fyrsti hluti bréfs hans fjallar
um greinarmerkjasetningu, en
það viðfangsefni hef ég frá upp-
hafi sniðgengið viljandi í þessum
þáttum. Eg er heldur á móti því
að setja jámharðar reglur um
kommusetningu til dæmis, í
smáatriðum. Mér þykir rétt að
menn hafi þar nokkurt valfrelsi.
Fyrst og fremst eiga kommur
að vera greinarmerki, til að-
greiningar og skýrleiksauka við
lestur í hljóði og til hljóðhvíldar,
og þar með skýrleiksauka fyrir
áheyrendur, þegar lesið er upp-
hátt. Ég hef í þáttum þessum
farið aðra slóð en nú um sinn
mun til ætlast við skólakennslu
í þessu efni.
Amgrímur Sigurðsson kemur
því næst að því sem hann kallar
„óskaplegt smáorðadrit". Nefnir
hann einkum til orðin þá og að
sem „em að verða hreinasta
plága“. Þetta er satt og rétt.
Oft em þessi smáorð eins konar
hikorð eða biðorð. Menn mala
áfram og segja kannski bæði
að og þá, meðan þeir em að
koma sér að því hvað næst skuli
segja. Dæmi gæti verið: Meðan
við fáum ekki meira hráefni, að
þá emm við, o.s.frv. (Nóg hafa
menn þó fyrir af hikorðum og
hortittum, svo sem hérna,
altsvo, nú og sko). En að og
þá, sem títt má heyra nú, em
að einhveiju leyti í líkingu við
hik- og biðhljóð í ensku, sem
Rafn Kjartansson segir mér að
helst mætti stafsetja „er“.
Þá minnir Amgrímur á hversu
oft menn setja að á eftir sem,
þegar eða ef, þar sem það er
óþarft og til lýta. Dæmi: Maður-
inn, sem (að) kom í gær, var
farinn, þegar (að) ég kom. Hann
kemur aftur, ef (að) hann getur.
Hins vegar þykir rétt að segja
og skrifa því að, þó að, svo að
og til þess að, þegar tengja
skal orsakar-, viðurkenning-
ar-, afleiðingar- og tilgangs-
setningar. Dæmi 1) Ég hætti,
því að ég gat þetta ekki. 2) Ég
ét þetta, þó að vont sé. 3) Veðr-
ið var vont, svo að ekki var
hundi út sigandi. 4) Hann sagð-
ist fara, til þess að enginn gæti
vænt sig um hugleysi.
Að lokum minntist Arngrímur
Sigurðsson á orðasambandið að
„vera búinn að“ í merkingunni
að hafa lokið, og skal nú svolít-
ið um það fjallað. Upphaflega
merkti að vera búinn að vera
reiðubúinn til einhvers, eða bú-
inn undir það. í Gylfaginningu
Snorra (47. kafla) segir:
„En að morgni, þegar dagaði,
stendur Þórr upp og þeir félag-
ar, klæða sig og eru búnir braut
að ganga.“ Þeir vom sem sé
reiðubúnir til brottfarar.
Liðin tíð sagna, t.d. núliðin
tíð, var (og er) mynduð með
hjálparsögninni að hafa. Þessi
tíð hefur samsvarað í latínu
perfectum, en sú tíð táknaði
að verknaði væri lokið. Dæmi:
Dixi = ég hef lokið máli mínu
(lokið við að tala). í núliðinni tíð
í máli feðra vorra verður
snemma vart óskýrleika um
hvort verknaði sé lokið eða ekki.
„Ég hef unnið“ merkír auðvitað
að ég hef stundað einhveija
vinnu, en ekki er þess skilmerki-
lega getið hvort athöfnum sé
lokið. „Ég hef lesið bókina“ gef-
ur þó til kynna að öll bókin hafi
verið lesin, en vissara þætti nú
að taka af öll tvímæli og segja:
„Ég er búinn að lesa bókina.“
Því er erfitt að losna við orða-
sambandið að „vera búinn að“,
ef menn vilja láta ótvírætt í ljósi,
að lokið sé verknaði.
★
Dósóþeus er oft haft sem
dæmi um framandi mannanöfn
á landi hér, einkum fyrir vestan.
Það er líka stundum skrifað með
th og borið fram með t. Þetta
nafn er ættað úr grísku og lítt
breytt. Dosítheos hét patríarki
á 17. öld, og löngu fyrr er sagt
að trúflokkur í Samaríu hafi trú-
að á mann með þessu nafni og
talið hann vera Messías (1. öld).
Enn var Dosítheos (lat. Dosi-
theus) kunnur málfræðingur um
400 e. Kr.
Nafnið mun þýða guðsgjöf.
Það breyttist hjá Vestfirðingum
í Dósóþeus eða Dósótheus,
þegar fram liðu stundir.
Arið 1801 var einn Dósíþeus
á landi hér, Helgason, 32 ára á
Kirkjubóli í Kirkjubólssókn í ísa-
fjarðarsýslu. í Manntalinu 1845
eru þeir þrír, allir í ísafjarðar-
sýslu. Tíu árum seinna hefur
fækkað í tvo, en aftur fjölgað í
þijá 1910, og eru þeir allir fædd-
ir í ísafjarðarsýslu.
Enginn var skírður þessu
nafni árin 1921-50. í þjóðskrá
1982 er einn Dósóþeus (Tímó-
theusson, fæddur 1910). Enginn
var skírður þessu nafni í fæðing-
arárgöngunum 1982 og 1985.
★
„Við eigum að yrkja tún og
akra þar sem nú eru móar og
mýrar; við eigum að brúa allar
torfærur; við eigum að klæða
hlíðarnar skógi; og við eigum
að standa þverir gegn því, að
útlendingar fái eignarráð yfir
nokkrum skika.“ Þessi ásetning-
ur er nú, sem betur fer, á hvers
mann vörum.
En við eigum líka að hafa
allan hug á því, að vernda
íslenzka tungu, móðurarf þjóð-
arinnar.
Og þar er hættan miklu meiri.
Þó að landið fari í órækt, getur
komandi kynslóð ræktað það
aftur; þó að útlendingar klófesti
jarðeignir, má kaupa þær aftur.
En ef móðurmálið fer í órækt,
ef það visnar á vörum þjóðarinn-
ar, þá á það engrar viðreisnar
von — lítið til Færeyja og Nor-
egs.“
(Guðmundur Björnsson land-
læknir í Skírni 1908).
★
Hlymrekur handan kvað:
Hann Stebbi, sem tróð strý á ströndu,
stóð stöðugt og sífellt í vöndu.
Ef hann træði ekki strý,
þá stæði ’ann í því
að fiska, og fengi ekki bröndu.
P.s. Snjallt þótti mér að heyra
í sjónvarpsfréttum að kínverskir
stúdentar hefðu gert námsfall,
væru í námsfalli. Góð tilbreyting
og ber ekki vott um málfátækt.
KARLAKORINN FOSTBRÆÐUR
Tónlist
Jón Asgeirsson
Fóstbræður eru nú að ljúka 73.
starfsári sínu og halda nú þessa
dagana sína árlegu vortónleika í
Langholtskirkju. A efnisskránni er
nýtt verk eftir Gunnar Reyni
Sveinsson, við ísland, farsælda
frón, kvæði Jónasar Hallgrímsson-
ar. Þá er það annað nýjast, radd-
setning söngstjórans á rússnesku
ballöðunni um Stenka Rasin, en
Eyvindur Erlendsson þýddi ljóðið
úr rússnesku.
Ástarvísur er verk sem Jón Leifs
lauk við 22. maí 1948, þá staddur
á Holmenkollen og er þetta rúm-
lega fjörtíu ára verk nú flutt í
fyrsta sinn. Önnur viðfangsefni
voru eftir Karl Ó. Runólfsson,
nokkrar raddsetningar á þjóðlögum
ýmis8a landa, þ.á.m. ágæt radd-
setning Ríkarðs Amar Pálssonar á
Sofðu unga ástin mín, Maístjaman,
eftir undirritaðan og slðast lög eft-
ir Brahms og Schubert, en eftir
þann síðastnefnda, var það Die
Allmacht í kórútfærslu eftir Fr.
Liszt.
Einsöngvarar með kómum voru
Jóhanna Linnet, í Die Allmacht og
Viðar Gunnarsson í Stenka Rasin.
Jóhanna er efnileg söngkona og
söng sinn hluta af laginu ágæt-
lega, en lagið sjálft er frá hendi
höfundar, alfarið hugsað fyrir ein-
söng með píanóundirleik.'Ekki er
alveg víst að raddsetningin eftir
Fr. Liszt auki nokkru við mikilleik
þessa sérkennilega lags I hinu
mikla söngsafni Schuberts. Viðar
hefur hreint ótrúlega volduga rödd
sem blátt áfram sagt blómstraði í
raddsetningu Ragnars á Stenka
Rasin. Viðar þarf að fá tækifæri
til að gera út um það hvers hann
er megnugur og þar er óperan trú-
lega besti vettvangurinn.
Það má segja bæði um ágæta
raddsetningu Ragnars og verk
Gunnars Reynis að kaflaskil og
skyndileg tóntegundaskipti slíti
sundur form beggja.í verki Gunn-
ars má heyra margt ágætlega gert,
þó endurtekning texta, eins og
nútímatónskáid hafa tekið upp eft-
ír barokkmeisturunum, orkí
tvímælis og sú aðferð að láta tón-
listina skipta kvæðinu í fjórtán
„lagþætti", slítur í sundur þá hugs-
un er býr að baki ljóðsins. Form
þess er mjög skýrt og þar standa
þrjár fyrstu vísurnar sem inngang-
ur. Fjórða og fimmta er um land-
nám og 6., 7. og 8. Alþingi á þjóð-
veldisöld. Níunda og tíunda vísa
er hugleiðing skáldsins, eins konar
millispil en kvæðinu lýkur á saman-
burði á því sem var og er, og síðasta
vísan dapurleg yfirlýsing, hversu
illa sé komið fyrir okkur Islending-
um, ungum sem gömlum. Trúlega
á Gunnar eftir að vinna meira úr
þessu verki, t.d. með því að tengja
kaflana saman með hljóðfæratón-
list.
Hljómurinn í kórnum er fallegur
og samstæður sem kom ágætlega
fram í lögum Karls Ó. Runólfsson-
ar, Gesturinn og Förmannaflokkar
þeysa, negrasálminum, My Lord,
enska þjóðlaginu Annie Laurie,
sem þó „stóð“ ekki sem best. Auk
Ragnars Bjömssonar, stjómaði
Gylfi Gunnarsson tveimur lögum
en undirleikari var Lára Rafns-
dóttir og stóðu þau sig bæði með
prýði. Fjórir strengjaleikarar og
einn flautuleikari, allt ungir tónlist-
arnemar, tóku þátt í flutningi á
verki Jóns Leifs, Ástarvísum. Verk
þetta er sérkennilegt en ekki gætt
þeim galdri sem mörg önnur verk
Jóns og t.d. er hlutverk hljóðfæ-
ranna mjög óverulegt og spuming
hvort ekki mætti allt eins flytja það
án undirleiks.
KVEÐJUTONLEIKAR
Orgelleikari og tónlistarfólk Bú-
staðasóknar stóð fyrir tónleikum
sl. fimmtudag, uppstigningardag,
til heiðurs frú Ebbu Sigurðardóttur
og séra Ólafi Skúlasyni, sem senn
mun taka við embætti biskups yfír
íslensku þjóðkirkjunni, eftir langan
og farsælan starfsdag sem prestur
í Bústaðakirkju og einnig sem pró-
fastur og vígslubiskup. Stjómandi
tónleikanna var Guðni Þ. Guð-
mundsson orgelleikari en til liðs
við sig fékk hann Ingibjörgu Mar-
teinsdóttur er söng einsöng í kant-
ötu nr. 199, eftir J.S. Bach, ellefu
lúðurþeytara, og páku- og orgel-
leikara er fluttu Fest-Klange eftir
Hartmann og kórinn, ásamt
strengjasveit og fjórum einsöngv-
urum, er flutti Missa brevis í G-
dúr, eftir Mozart.
Tónleikamir hófust á Fest-
Klánge og lék lúðraflokkurinn
nokkuð of sterkt, svo að orgelið
náði ekki að halda sínu. Þarna
vantaði stærra og hljómmeira orgel
en nú er í kirkjunni. Kantatan nr.
199 eftir J.S. Bach er falleg
tónsmíð og söng Ingibjörg Mar-
teinsdóttir þetta erfíða verk mjög
vel. Daði Kolbeinsson lék einleik á
óbó en strengjaleikaramir, sem
flestir voru nemendur gerðu sitt
besta undir stjórn Guðna Þ. Guð-
mundssonar er einnig lék með á
orgel.
Síðasta verkið Missa brevis, eftir
Mozart (Mozart samdi níu verk
með þessu nafni) var vel flutt af
kór kirkjunnar en einsöngsstrófur
sungu Ingibjörg Marteinsdóttir,
Stefanía Valgeirsdóttir, Einar Öm
Einarsson og Eiríkur Hreinn
Helgason. Kórinn og einsöngvar-
amir skiluðu sínu mjög vel og f
heild var þokki yfir þessu fallega
verki Mozarts.
Eins og fyrr sagði voru tónleik-
amir haldnir til heiðurs prests-
hjónunum Ebbu Sigurðardóttur og
séra Ólafi Skúlasyni og í lok tón-
leikanna, þökkuðu þau hjónin lista-
fólkinu en sérstaklega þó orgelleik-
ara kirkjunnar, Guðna Þ. Guð-
mundssyni, fyrir ánægjulega tón-
leika.