Morgunblaðið - 20.05.1989, Qupperneq 10

10
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 20. MAI 1989
Eg er ósköp sátt-
ur við niðurstöðu
Hæstaréttar
- segir framkvæmdastj óri Frosta í Súðavík
„ÉG ER ósköp sáttur við þessa niðurstöðu Hæstaréttar og vonast til
að menn taka höndum saman um uppbyggingu fyrirtækisins," sagði
Ingimar Halldórsson, íramkvæmdastjóri Frosta hf. í Súðavik, í samtali
við Morgunblaðið. Hæstiréttur heftir sýknað Frosta hf. og Tog hf. í
Súðavík af þeim kröftun Súðavíkurhrepps að ógilt verði sú ákvörðun
stjórnar Frosta 1. maí 1987 að se(ja Togi 41,42% af hlutafé Frosta, svo
og að samningur um kaupin yrði ógiltur. Súðavíkurhreppur á 42,57%
af hlutafé Frosta. Hálfdán Kristjánsson, sem situr i stjóm Frosta fyrir
hönd Súðavíkurhrepps, sagðist harma niðurstöðu Hæstaréttar en við
henni væri ekkert að gera.
Fjölskipaður héraðsdómur sýknaði
fyrir rúmu ári forsvarsmennn Frosta
og Togs af kröfum Súðavíkurhrepps
og þann dórn staðfesti Hæstiréttur á
þriðjudag. Í niðurstöðum Hæstarétt-
ar segir meðal annars að ekki hafi
verið sýnt fram á að það brjóti í
bága við hagsmuni Frosta að tveir
stjómarmenn Togs hafi jafnframt
verið stjómarmenn í Frosta þegar til
dæmis sé litið til aðdraganda hluta-
bréfasölunnar og þess yfirlýsta til-
gangs að halda hlutafénu innan
byggðarlagsins.
Hálfdán Kristjánsson sagði að
menn tækju nú höndum saman um
uppbyggingu Frosta. „Það var hrika-
leg óánægja út af þessu máli í
Súðavík og geysilegur hiti er í mönn-
um ennþá," sagði Hálfdán.
Sigríður Hrönn Elíasdóttir, oddviti
Súðavíkurhrepps og starfandi sveit-
arstjóri í Súðavík, sagðist ekki vilja
segja neitt um málið fyrr en eftir
hreppsnefndarfund í Súðavík næst-
komandi laugardag.
Ingimar Halldórsson sagði að Tog
hf., og þeir einstaklingar sem eiga
Tog, ættu meira en helming af hlut-
afé Frosta. Ingimar sagði að Tog
ætti 41,42% af hlutafé Frosta og
Súðavíkurhreppur 42,57%. Hann
sagði að fyrrverandi stjóm Frosta
hefði boðið íbúum Súðavíkur og
starfsmönnum fyrirtækisins að
kaupa hlut í því. „Okkar skilningur
var sá að salan hefði farið fram um
leið og menn skrifuðu undir," sagði
Ingimar.
Hann sagði að Auðunn Karlsson,
Jónatan Ingi Ásgeirsson og Steinn
Ingi Kjartansson, fyrrverandi sveit-
arstjóri í Súðavík, hefðu átt sæti í
stjóm Frosta þegar hún ákvað sölu
hlutafjárins. Auðunn og Jónatan Ingi
eiga enn sæti í stjóm Frosta en
Hálfdán Kristjánsson situr nú í
stjóminni fyrir hönd Súðavíkur-
hrepps, eins og áður er getið.
Ingimar staðfesti að hluthafar í
Togi væm, auk hans sjálfs, Auðunn
Karlsson, stjómarformaður Frosta,
Jónatan Ingi Ásgeirsson, stjómar-
maður í Frosta hf. og stjómarfor-
maður Álftfirðings hf., sem á Bessa
ÍS og Haffara ÍS, Jóhann R. Símon-
arson, stjómarformaður Togs hf. og
skipstjóri á Bessa ÍS, og Barði Ingi-
bjartsson stýrimaður á Bessa.
Listasafin Así:
Sýning á myndverkum
Gunnþórunnar Sveinsdóttur
SÝNING á myndverkum eftir
Gunnþórunni Sveinsdóttur frá
Mælifellsá í Skagafirði verður
opnuð í dag, laugardag, í Lista-
safni ASÍ. Við opnunina flytur
söngfélagið Drangey tónlistar-
dagskrá.
I fréttatilkynningu frá Listasafni
ASÍ segir; Gunnþómnn Sveinsdóttir
var fædd 2. febrúar 1885 í Borgarey
í Seyluhreppi, Skagafirði. Fjölskyld-
an flutti að Mælifellsá í Lýtings-
staðahreppi er Gunnþómnn var níu
ára og þar ólst hún upp.
Á 70. aldursári ritaði hún sjálfs-
ævisögu sína, Gleym-mér-ei. Ævi-
söguritun var eins konar fjölskyldu-
hefð. Faðir hennar, Sveinn Gunnars-
son á Mælifellsá, ritaði sína sögu
1921 og kallaði Veraldarsögu og
sjálfsævisaga Herselú, systur Gunn-
þómnnar, mun vera flestum þekkt.
I ellinni hafði Gunnþómnn góðan
tíma til að sinna listagyðjunum og
mála og yrkja. Hún hafði stungið
mörgum málverkum og ljóðum eftir
sig að vinum og kunningjum, er hún
lést 18. nóvember 1970.
______________________fepgíMiiiáD
Umsjónarmaður Gísli Jónsson 487. þáttur
Kjartan Ragnars (eldri) í
Reykjavík skrifar mér svo:
„Heill og sæll.
Orfá orð um framburð ís-
lendinga á erlendum heitum.
Ég nefni t.d. Georg Bush,
Bandaríkjaforseta; hann er
ævinlega nefndur „Sjors“ í út-
varpi hér; annar höfðingi heitir
Jónathan og jafnan nefndur
„Djonnaþan“. Þessi tvö nöfn
eru nefnd hér af handahófi, en
af nógu er að taka.
Þar sem þessi nöfn eru einn-
ig notuð hér á landi, virðist
eðlilegt að bera þau fram sam-
kvæmt íslenskum reglum, þó
að átt sé við erlenda menn, —
þ.e. Georg (ekki Sjors) og Jón-
atan (ekki Djonnaþan). Engil-
saxar nefndu t.d. Ríkarð Beck
ávallt með erlendum fram-
burði, — og þótti vítalaust.
Þá má geta þess að nafn
Margrétar Danadrottningar,
svo og nöfnu hennar, járnfrúar-
innar bresku, er í útvarpi hér
einatt beygt skv. íslenskum
reglum; virðist við hæfi að sami
háttur sé á hafður um nöfn
eins og Georg og Jónatan.
Enn er þess að geta að í
umferð hér á landi er einhvers
konar glundur sem nefnist
„dæet pepsí“, væntalega ritað
„diet“ og því rétt að bera það
fram eftir íslensku hljóðkerfí. —
Þá er hér á markaðstorgum
hljómtæki nokkurt sem nefnt
er „pæónír"; mér skilst orðið
sé ritað „pioneer" á ensku, en
það er alþjóðlegt orð sem ætti
að bera fram að íslenskum
hætti, ef menn þurfa endilega
að sletta þessum erlendu orð-
um. — Læt þetta nægja, en
áþekk dæmi eru fjölmörg.
Bestu kveðjur."
★
Ég þakka Kjartani þetta
bréf, því að hér er hreyft erfiðu
og áhugaverðu vandamáli. Mér
finnst þetta svo mikill vandi,
að ég held hann verði aldrei
leystur í eitt skipti fyrir öll.
Ég vil geta þess strax, að
ég felli mig vel við niðurstöðu
Kjartans í síðari hluta bréfs
hans. Ef við erum að burðast
með erlend heiti á einhveijum
hlutum, eigum við að ganga
eins langt og gengt er í þá átt
að rita eftir íslenskum hætti,
enda skrifum við t.d. kók, en
ekki „coke“ upp á ensku. Ef
við viljum ekki sætta okkur við
evrókort og Evrópa, þá skul-
um við gera svo vel að skrifa
Júrókort" og „Júrópa“. Það
gengur ekki að skrifa evró
(euro) og lesa það ,júró“. Það
dugar ekki að skrifa eubos (eu-
bos) og lesa “júboss“. Ekki
sæmir heldur að skrifa Hi C
og lesa „hæsí“. Við eigum ann-
aðhvort að breyta rithættinum
eða framburðinum. íslenskur
ritháttur verður að samsvara
íslenskum framburði, ekki út-
lendum.
Málið vandast mun meira,
þegar kemur að erlendum
staða- og mannanöfnum. Ég
sleppi staðanöfnum að mestu í
þetta sinn, enda margrætt um
þau hér í þættinum áður. En
vandinn er ærinn, og fyrr en
varir verðum við sjálfum okkur
ósamkvæm. Sami fréttamaður
segir t.d. Brimarhöfíi, en hins
vegar Kúxhafen.
Meðferð okkar á nöfnum
útlendra manna fer auðvitað
mjög eftir því, hvort þau nöfn
eru líka notuð hér á landi (eins
og Kjartan segir) og þá í hvaða
gerð, því að sama nafnið hefur
tekið á sig breytilegar myndir
frá landi til lands. Stundum
sýnist mér ekki sama hvort
mennimir eru uppi nú eða
löngu liðnir. Stöldrum aðeins
við nafnið Jón (Jóhann, Jó-
hannes o.s.frv.) Okkur er tamt
af mannkynssögunni að tala
um Jóhann landlausa, á ensku
John Lackland. En höldum
áfram með Jón. Væri ekki of
langt gengið, ef Ivan grimmi
breyttist í Jón grimma? Ivan
er rússneska gerðin af Jóni.
Færam við ekki yfir mörkin,
ef við breyttum Sean (írska
gerðin) Connery í Jón Connery?
Eða Benito Mussolini og Adolf
Hitler hétu hjá okkur Benedikt
og Auðólfur? Það er enginn
vandi með Jósef(p) Stalín. Og
stórfrúmar, sem Kjartan
nefndi, verða, held ég, að heita
Margrét hjá okkur og nafnið
að taka íslenskri beygingu. En
vandinn er í hveiju skoti.
Við spumingunni um
Georgé (Georg) Bush og Jón-
atan (Jonathan) skæraliðafor-
ingja SWAPO get ég ekkert
einhlítt svar fundið, og meður
því að Áslákur austan var
staddur í bænum, vék ég þessu
vandamáli undir hann. Hann
kvað:
Fyrst sveið ég heilmikinn hrúts-
haus handa Georgi Búss.
en hljóp svo í búð
eftir hæsí og snúð,
því að hitt fannst mér of mikið stúss.
Lítið var á þeim kveðskap
að græða eins og fyrri daginn.
En föram í þessu efni eins fast
eftir lögum tungu okkar og
fært þykir. Við getum að vísu
skotið yfír markið, og það jafn-
vel sjálfír Fjölnismenn. f fyrsta
árgangi hins margfræga tíma-
rits er grein sem ber yfírskrift-
ina: Frá Hæni. Þar segir að
Hinrik Hænir (Heinrich Heine)
heiti maður og sé hann borinn
og bamfæddur suðrá Þýska-
landi, þar sem heiti Þusslaþorp
(Diisseldorf) þrem vetram fyrir
aldamótin.
Og samt fínnst okkur víst í
lagi að segja Jóhanna af Örk
fyrir Jeanne d’Arc.
★
Mikill ofvöxtur hefur
hlaupið í orðasambandið:
Þegar upp var staðið. Þetta
mun komið frá því, er menn
sátu á fundi. En heldur þótti
mér skrýtið að heyra í sjón-
varpsfréttum: „Þegar upp var
staðið lágu 60 ... í valnurn."
Og nú er það spumingin: Hveij-
ir stóðu upp?
P.s. Orðið timpali (með
rödduðu m-i og fráblásnu p-i
var í minni sveit notað, í blöndu
af virðingarleysis- og glettnist-
ón, um stráka. Getið þið sagt
mér eitthvað um þetta blessað
orð, upprana þess, útbreiðslu
og merkingu?
Líf á landsbyggðinni
eftir Jóhönnu A.
Steingrímsdóttur
Það hefur ekki farið'fram hjá
okkur héma á landsbyggðinni
fremur en öðrum landsmönnum
að bjórinn er kominn, bjór með
greini, hvemig sem á því stendur
að þegar talað er um þennan gest
er greini alltaf bætt aftan við þó
að ekki sé, nema í fáum tilfellum,
sjáanlegt að þess sé þörf.
Ég nefndi bjórinn gest og vissu-
lega er hann nýr gestur hjá okkar
þjóð og það meira að segja gestur
sem boðið hefur verið heim af
æðsta ráði þjóðarinnar, sjálfu Al-
þingi.
Margir óttast að bjórinn auki
vandræði hvað snertir áfengis-
notkun unglinga, en aftur eru
aðrir sem halda að kannske sé
fólgin í bjómum einhver hollusta
þar sem heilbrigðismálaráðherra
greiddi honum atkvæði sitt á Al-
þingi.
Betri meðmæli getur þessi
gestur varia fengið en stuðning
æðsta manns í heilbrigðismálum,
enda biðu margir spenntir eftir
því að sjá hann leggja atkvæði
sitt á vogarskálina.
Undrun margra vekur að sjá
þau viðbrögð Alþingis að allt í
einu verði þjóðin að gæta vark-
ámi í umgengni við gestinn bjór.
Talað er um í þingsölum að nú
verði að og hafi verið unnið for-
vamarstarf vegna væntanlegrar
bjórdrykkju unglinga og bama.
Aðvaranir dynja í blöðum, út-
varpi og sjónvarpi vegna þess að
bjór er áfengi, það er eins og
engum hafi dottið það í hug fyrr.
Satt að segja fannst mér broslegt
að sjá það rakið í þinginu hvað
búið sé að gera til að veijast bjór,
veijast því sem búið er að biðja
um.
Þó viss viðbrögð ráðamanna
veki aðhlátur er bjórinn í mínum
huga ekkert gamanmál heldur
fúiasta alvara sem eftir er að sjá
hvort íslendingar eru menn til að
standa frammi fyrir með óskerta
sjálfsvirðingu.
Hvað með foreldra og forráða-
menn bama og unglinga, hafa
þeir það uppeldislega vald að geta
haldið bömum sínum frá bjór-
þambi? Nóg um þetta broslega
„Satt að segja fannst
mér broslegt að sjá það
rakið í þinginu hvað
búið sé að gera til að
verjast bjór, verjast því
sem búið er að biðja
um.“
og sorglega mál.
Héma á landsbyggðinni hafa
menn áhyggjur af íslenskunni,
móðurmálinu okkar, við þykjumst
sjá þess mörg merki að þar þurfi
eitthvað róttækt að gera ef við
eigum ekki að hverfa í þjóðahafíð
eins og lítil bára sem brotnar við
sand.
Það gladdi mig að heyra og sjá
í sjónvarpi framtakssama kennara
í Kópavogi ræða um íslenskuna,
þeir ætla sýnilega að spyma við
fótum og reyna að gera eitthvað
raunhæft til vamar málinu.
Landsbyggðarfólk er flest sam-
mála um að besta vömin fyrir
íslenskuna væri að koma ljóðum
aftur í tísku, ég segi tísku því svo
er vald þess fyrirbæris sem nefnt
er tíska mikið að það stjómar að
miklum hluta af lífí okkar og
menningu.
Tíska er mannasetningar og
fjölmiðlar ganga til liðs við hana
nær undantekningarlaust, eða
jafnvel skapa hana, og fjölmiðlar
hafa geigvænlegt vald til að skapa
smekk manna.
Fjölmiðlar geta hafið einstakl-
inga til vegs og virðingar, fíöl-
miðlar geta eyðilagt heilar stéttir
og atvinnuvegi og fíölmiðlar hafa
hampað því sem kallað er órímuð
ljóð svo hömlulaust að næstum
því er búið að ganga af rímuðum
ljóðum dauðum. Þeir sem enn
leika sér að þessu gamla og þjóð-
lega ljóðformi læðast með veggj-
um.
Rímuð ljóð, vönduð að gerð
eftir föstum hefðum voru eftirlæti
þjóðarinnar og það er meira að
segja ekki svo langt sfðan. Böm
sem enn eru ekki orðin háð tísku
og fjölmiðlum hafa mjög gaman
af að heyra og læra þulur og
vísur, ef einhver þorir og nennir
að kenna þeim slíkt.
Upphafning órímaðra ljóða er
eitt óþarfasta verk gagnvart
íslenskri tungu sem unnið hefur
verið.
Órímuð ljóð geta auðvitað verið
ánægjulegur lestur, en það læra
þau fáir eða engir, þau liggja
ekki á tungu sem ógleymanlegur
orðaforði og hugmyndabanki.
Órímuð ljóð geta átt sinn bás,
eða sæti í íslenskum bókmenntum
þó að þau breiði ekki svo úr sér
að þau útrými eldra og þjóðlegra
formi, fórmi sem hefur svo mikið
gildi að það er ef til vill eitt þess
megnugt að halda við íslenskri
tungu. Það er auðvelt að læra
rímuð ljóð, þaj minnir hver hend-
ingin á þá næstu og þeir sem
yrkja leita orða til ríms, þannig
verður þetta ljóðform fjölbreytt
og fijótt fyrir tunguna.
Ég hefí annars aldrei fellt mig
við að kalla órímuðu ljóðin ljóð,
þessi skáldskapur er aðeins
skyndimyndir í formi stuttrar
sögu, eða leiftursýna og ég segi
aftur, þau geta verið góð bara að
þau lifi án þess að drepa. Það sem
eldra er og líklegra til að styðja
að fjölbreyttri og góðri málnotk-
un.
Við héma á landsbyggðinni
teljum að besta sókn og vöm til
að halda íslensku máli hreinu og
lifandi sé að koma rímuðum ljóð-
um og bamaþulum í tísku.
Ég sendi kennurum í Kópavogi
þakkir fyrir framtakssemi þeirra
með raunhæfar aðgerðir, þeir
glöddu mig og fleiri með áhuga
sínum og tilraunum til úrbóta.