Morgunblaðið - 20.05.1989, Síða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 20. MAÍ 1989
Verðmætí i~ækju- og hörpudisk-
afurða námu 4.630 milljónum
Var 9,5% af sjávarvöruframleiðslunni 1988
eftir Lárus Jónsson
Þessar greinar eru því enn þrátt
fyrir verulegan andbyr á síðastliðn-
um tveim árum í flokki mikilvæg-
ustu útflutningsgreina þjóðarinnar.
í því sambandi má geta þess að á
síðastliðnu ári nam framleiðsla allra
loðnuafurða um 4.000 millj. króna.
Verð á frosinni rækju og hörpu-
diski hækkaði gífurlega á árinu
1986. Síðan hefur verð fallið á þess-
um afurðum. Verðfallið varð
sneggra og fyrr á hörpudiski og
hefur lækkað um nær helming frá
árinu 1986 en verð á frystri skel-
flettri rækju er nú um 40% lægra
en þegar það var hæst 1986.
Þegar þessi verðlækkun varð á
hörpudiski tókst ekki að halda uppi
verðjöfnun á þeirri afurð nema
skamman tíma vegna fjárskorts.
Þetta varð til þess að verð á hörpu-
diski upp úr sjó lækkaði og veiðarn-
ar drógust saman bæði árin 1987
og 1988.
í rækjudeild Verðjöfnunarsjóðs
sjávarútvegsins voru miklar inni-
stæður, þegar verð á frystri skel-
flettri rækju tók að lækka á mörk-
uðunum 1987. Þrátt fyrir allmiklar
greiðslur úr deildinni til verðjöfnun-
ar síðan, eru innistæður þar um
þessar mundir um 400 millj. króna.
Verð á ferskri rækju hefur hækkað
jafnvel meira en almennt fískverð.
Sókn í rækjuna hefur því haldist.
Metveiði var á úthafsrækju á árinu
1987 en skyndilega minnkaði veiðin
vegna aflatregðu á árinu 1988 um
10.000 tonn eða tæp 30%.
Fyrrgreindar samverkandi
ástæður urðu til mikils samdráttar
í framleiðslu rækju- og hörpudisk-
afurða, en samt sem áður eru þess-
ar greinar jafn ríkur þáttur í sjávar-
vöruframleiðslunni og getið er hér
að framan.
Mikill hlutur rækju- og
hörpudiskafurða
Verðmæti framleiðslu rækju- og
hörpudiskafurða varð mest bæði í
krónutölu og hlutfallslega á árinu
1986. Þar kom fyrst og fremst til
hátt verð og einnig mikil veiði og
vinnsla. Þetta verðmæti nam um
7.100 millj. króna á árinu 1986 á
verðlagi í byrjun yfírstandandi árs.
Árið 1987 nam þetta verðmæti um
6.300 mill. króna og á síðasta ári
um 5.000 millj. króna á því verðlagi.
Sjá má hversu mikinn þátt rækju-
og hörpudiskafurðir eiga í verð-
mæti sjávarvöruframleiðslunnar í
heild frá 1982, að hlutdeild var um
14% á árinu 1986 en er enn um
9,5% á árinu 1988 þrátt fyrir erfið-
leikana.
Á þessari mynd má sjá að hlutur
þessara greina hefur vaxið ótrúlega
á undanförnum árum. Engum blöð-
um er um það að fletta að margir
gera sér ekki grein fyrir þeirri stað-
reynd og að enn eru þessar greinar
svo mikilvægar þjóðarbúinu, sem
raun ber vitni, þótt óneitanlega
hafi blásið þar meira á móti en í
sjávarútveginum almennt síðustu
tvö árin.
Veiðar og markaður
fyrir hörpudisk
Veiðar á hörpudiski hafa dregist
saman á undanförnum árum. Sam-
drátturinn hefur orðið mestur utan
Breiðafjarðarsvæðisins.
Þessi samdráttur veiðanna og
verðlækkunin hefur óhjákvæmilega
rýrt útflutningsverðmæti hörpu-
disks frá því að vera um 550 milij.
króna árið 1987 í um 250 millj.
króna á síðastliðnu ári. (Verðlag í
jan. 1989.)
Markaður fyrir hörpudisk, eins
og hann er unninn hér á landi, er
fyrst og fremst í Bandaríkjunum. Á
árinu 1987 var heildarframboð á
hörpudiski um 65 milljónir enskra
punda (lbs) á Bandaríkjamarkaði.
Þar af framleiddu Bandaríkjamenn
sjálfír 25 milljónir punda en inn-
flutningur nam í heild um 40 millj-
ónum punda. Langmest var flutt inn
frá Kanada eða 15 milljónir punda
og frá Panama 6 milljónir. Frá ís-
landi voru flutt inn það ár rúmlega
3 milljónir punda eða um 4,6% af
heildarframboði á markaðnum.
Menn hafa reynt fyrir sér að
selja hörpudisk í Austurlöndum
fjær, t.d. á Taiwan. Reynslan verð-
ur að skera úr um hvort þær tilraun-
ir takast.
Aðrir sérmarkaðir fyrir hörpu-
disk, eins og í Frakklandi, byggjast
á því að bjóða vöðvann úr hörpu-
disknum ásamt hrognum. Það er á
hinn bóginn dýrt að vinna hörpu-
diskinn á þann veg. Þó þarf auðvit-
að að kanna hvort þar eru markaðs-
möguleikar.
Rækjuveiðarnar 1988 -
Aflasamdráttur olli sem
nam milljarði minna
afurðaverðmæti en 1987
Á árinu 1988 var í fyrsta sinn
sett reglugerð um úthafsveiðar
rækju. Þá var stefnt að 36.000
tonna heildarafla. Það var gert á
grundvelli ört vaxandi afla undan-
farin ár.
Rithöfundasamband íslands:
Stefan Hörður Grímsson
kjörinn heiðursfélagi
ÖLL forysta Rithöfiindasam-
bands íslands var endurkjörin á
aðalfundi sambandsins í lok april.
Einar Kárason verður því for-
maður þess áfram. Jafnframt var
Stefán Hörður Grímsson, ljóð-
skáld, kjörinn nýr heiðursfélagi.
Á fundinum var 6 látinna félags-
manna minnzt og innganga 19
nýrra félaga samþykkt og eru fé-
lagsmenn nú 309. Á fundinum var
farið yfir starfsemi Rithöfundasam-
bandsins og gengið frá samningum.
Einnig var rætt um ýmis önnur
mál, og komu fram á fundinum
áhyggjur félagsmanna vegna „til-
hneiginga til ritskoðunar, sem gert
hafa vart við sig hjá valdhöfum
þessa lands á undanförnum árum“
og var eftirfarandi ályktun sam-
þykkt samlhjóða af því tilefni:
„Aðalfundur Rithöfundasam-
bandsins haldinn 29. apríl 1989
tekur undir kröfur um að 108. grein
hegningarlaganna, sem kveður á
um sérstök viðurlög og fangelsis-
dóma vegna gagnrýni á störf opin-
berra starfsmanna, verði breytt eða
hún felld niður, enda telur fiindur-
inn hana ekki samrýmast lýðræð-
iskröfum um tjáningar- og rit-
frelsi."
Stjóm Rithöfundasambandsins
skipa nú Einar Kárason, formaður,
Steinunn Sigurðardóttir, varaform-
aður, Ar.drés Indriðason, Vilborg
Dagbjartsdóttir og Þórarinn Eld-
jám. Varamenn eru Sigurjón Birgir
Sigurðsson og Vigdís Grímsdóttir.
Verðmæti rækju og hörpudiskafurða í hlutfalli við
sjávarvöruframleiðsluna í heild.
Útflutningur é rækju i tonnum frá Islandi 1980 til 1988
14000x
19B0 1981 1982 19B3 19B4 19B5 19B8 19S7 19BB
FRAMLEIÐSLA FROSINNAR SKELFLETTRAR RÆKJ0 - KALDSJÁVARREKJU -
Á NORÐURLÖNDUM.
ÁR FÆREYJAR ÍSLAND DANMÖRK GRÆNLAND NOREGUR ALLS
1985 0 6500 1000 6000 20000 33.000
1986 1200 8000 1000 7300 13500 32.000
1987 2000 8000 2000 8300 10500 31.800
1988 •> 6000 ? •> 12234 31.000?
1989 SPÁ 1200 5700 2500 7500 11.000 28.900
ATH: í SPÁNNI 1989 ERD 2000 TONN SEM ÁÆTLAÐ ER AÐ NORÐMENN
OG DANIR PILLI AF RÚSSNESKRI RÆKJU.
Framan af árinu 1988 var veiðin
svipuð og fyrra ár, en þegar kom
fram á aðalvertíðina, þ.e.a.s sumar-
mánuðina, dróst veiðin verulega
saman og varð heildarveiði úthafs-
rækju skv. bráðabirgðatölum Fiski-
félagsins um 25.000 tonn.
Fiskifræðingar töldu orsök
minnkandi veiði fyrst og fremst
minnkandi veiði á sóknareiningu og
hvöttu til varúðar í nýtingu rækju-
stofnanna. Þeir lögðu til að veiðin
yrði dregin saman og yrði miðað
að því að veiða eins 23.000 tonn á
yfírstandandi ári. Út frá þessu var
gengið við úthlutun sjávarútvegs-
ráðuneytisins á veiðiheimildum í ár.
Þessi aflatregða í fyrra varð til
þess að verðmæti rækjuafurða dróst
saman um rúmlega einn milljarð
króna milli áranna 1987 og 1988
metið á verðlagi í upphafi þessa
árs. þ.e.a.s. minnkaði úr 5.765 í
4.728 millj. kr. (Verðlag í jan.
1989). Vegna minni veiðikvóta út-
hafsrækju en á árinu 1988 er ljóst
að enn dregur úr verðmæti rækjuaf-
urða á yfirstandandi ári nema eitt-
hvað óvænt gerist svo sem stór-
hækkun á markaðsverði.
Rækjumarkaðirnir
Langmikilvægastu markaðir
okkar Islendinga eru í Evrópu fyrir
frysta skelfletta rækju en í Japan
fyrir rælq'u í skel. í Bandaríkjunum
fæst ekki samkeppnishæft verð fyr-
ir þessa vöru a.m.k. síðustu ár þeg-
ar gengi Bandaríkjadollars hefur
verið óhagstætt, en þangað berst
mikið magn frá þriðjaheimslöndum.
Mest af því er hlýsjávarrækja, sem
selst á miklu lægra verði en kald-
sjávarrækjan. í Efnahagsbanda-
lagslöndunum eykst neysla rækju
jafnt og þétt. Talið er að á síðustu
sex árum hafí neyslan á mann auk-
ist úr 0,40 kg á mann í 0,50 kg.
Rúmlega helmingur þeirrar
rækju, sem flutt er inn til Efnahags-
bandalagslandanna er kaldsjávar-
rækja, sem veidd er í Norður-Atl-
antshafi. Langmest er framboðið
frá Norðurlöndum af skelflettri
kaldsjávarrækju og ættu áhrif sölu-
aðila þaðan að vera leiðandi þar á
markaðinum. Þetta framboð hefur
verið að minnka síðustu árin sbr.
töflu nr. 1 og búist við að sú þróun
haldi áfram i ár, þ.e.a.s. verði tæp
29.000 tonn í stað 33.000 tonna
árið 1985.
Mikil aukning útflutnings á
óskelflettri rækju
Rækja er sú fisktegund, sem er
langmikilvægast í alþjóða viðskipt-
um með sjávarafurðir. Hún er seld
á margvíslegan máta, fersk eða
fryst í heilu lagi, skelflett og fryst
og einnig niðursoðin eða pækluð.
Fram á síðustu ár hefur íslensk
rækja fyrst og fremst verið seld
skelflett og fryst eða niðursoðin. í
kjölfar þess að frystiskipum hefur
fjölgað, sem frysta rækjuna um
borð hefur aukist að rækjan sé seld
í skelinni, einkum á markaði í Jap-
Lárus Jónsson
an. Mjög gott verð fæst fyrir þá
vöru og því er hér um hagstæða
þróun að ræða að öðru leyti en því
að rækjuverksmiðjur fá minna hrá-
efni til vinnslu vegna þessa. Það
bætist við vanda of margra verk-
smiðja í landi, þegar veiðar dragast
saman að auki.
Aukin markaðshlutdeild
hlýsjávarrækju
Fyrir nokkrum árum var kald-
sjávarrækjan að vinna sér aukinn
markað í Evrópulöndum. Þegar
verð á kaldsjávarrækju hækkaði svo
mjög á árinu 1986, fór hlýsjávar-
rækja frá Indlandshafi og veiði-
svæðum nálægt miðbaug aftur að
vinna sér aukna markaðshlutdeild
og er þetta talin ástæða fyrir deyfð
á markaðnum fyrir rækju frá Norð-
urlöndum.
Hlýsjávarrækja er bragðminni og
litlaus en boðin á miklu lægra verði
en kaldsjávarrækjan, sem teljast
verður lúxusvara í samanburði við
hina fyrmefndu fyrir þá sem þekkja
til. Verðmunurinn hefur oft verið
tvöfaldur, þ.e. kaldsjávarrækjan
verið boðin á tvöfalt hærra verði
eða jafnvel meira en hlýsjávarrækj-
an.
Auk þess er stóraukið framboð
á heimsmarkaðnum af ræktaðri
rækju, sem oftast er frá svipuðum
slóðum og hlýsjávarrækjan. Þótt
þessi vara hafi enn ekki haft mikil
áhrif á Evrópumarkaðinn eru allir
seljendur þessarar vöru sammála
um að aukið framboð ræktaðrar
rækju sé þróun, sem verði að taka
tillit til næstu árin.
Samvinna Norðurlanda um
átak í kaldsjávarrækju?
Þessi nýju viðhorf um sókn hlý-
sjávarrækju og jafnvel síðar rækt-
aðrar rækju á Evrópumarkaði hafa
valdið áhyggjum á Norðurlöndun-
um. Kaldsjávarrækja er framleidd
fyrst og fremst í Noregi, íslandi,
Grænlandi, Færeyjum og Dan-
mörku, auk Kanada og Rússlands.
Framboð frá þessum löndum hefur
minnkað ár frá ári. Þetta hefur staf-
að mest af aflabresti hjá Norðmönn-
um. Samt sem áður hefur verð
sveiflast til og lækkað eftir að bú-
ast hefði mátt við jafnvægi upp úr
miðju ári 1987.
Hugmyndir hafa komið fram um
samstarf Norðurlanda í því efni að
kynna kaupendum á Evrópumark-
aði kosti kaldsjávarrækju fram yfír
aðrar tegundir. Þetta yrði fyrst og
fremst í formi þess að koma sér
saman um merki sem greindi kald-
sjávarrækju frá öðrum rækjuteg-
undum og því fylgt eftir með aug-
lýsingum um gæði kaldsjávarrækju
sem lúxusvöru.
Þessar hugmyndir hafa verið
ræddar á vegum Norðurlandaráðs
og í hópi sjávarútvegsráðherra frá
Norðurlöndum, sem hittust á fundi
hér í Reykjavík fyrir nokkru.
Grænlendingar munu hafa lagt
fram tillögu á þessum fundi um að
Norðurlandaþjóðir tækju upp sam-
vinnu á þessu sviði. Hér hefur verið
hreyft athyglisverðu máli um raun-
hæft samstarf Norðurlandaþjóða í
markaðsmálum, sem íslendingar
hljóta að fylgjast vel með á næst-
unni.
Höfundur er framkvæmdastjóri
Félags rækju- og hörpudisks-
framleiðenda.