Morgunblaðið - 27.07.1989, Blaðsíða 37

MORGUNi5LAI)IБ i’íMMTtJDUR 27. JÚLÍ 198'9
halda lífi sjúklings, sem samkvæmt
hefðbundnum forsendum væri
iöngu látinn, þá þjónar það engu
siðferðilegu markmiði hvað sjálfan
hann varðar. Þá væri nær að hverfa
aftur til gömlu viðmiðananna og
nota nútíma tækni í læknavísindum
í undantekningartilvikum.
Ýmsir hafa hvatt til þess að aft-
ur verði horfið að gömlu skilgrein-
ingunni á dauða, m.a. þýsk-
ameríski heimspekingurinn Hans
Jonas og próf. Erik Olav Backlund
sem ég hlustaði á í Harðangri í
Noregi í október 1988. Hann sagði
að líkaminn deyi smátt og smátt
og það væri óskhyggja að tala um
látinn mann með lifandi líkama eða
lifandi og látna sjúklinga. Dauður
væri sá maður sem hægt væri að
grafa.
Þeir gefa báðir í skyn að ástæðan
fyrir því að menn sögðu skilið við
gömlu skilgreininguna sé ósk lækna
að geta ráðið yfir líffærum hinna
heiladauðu. Þess eru dæmi, eins og
með 17 ára skólastúlku frá Long
Island. Hún var úrskurðuð látin af
lækni og dánarvottorðið undirritað
af foreldrum hennar, en einum tíma
síðar voru augu hennar og nýru
notuð til ígræðslu. Þetta sýnir að
forsendur heiladauða er hægt að
nota til að ná markmiðum sem
snerta viðkomandi sjúkling á engan
hátt. Þá er sjúklingurinn í raun
gerður að hlut og það er siðlaust
að hlutgera manninn, því það gerir
allar siðferðilegar viðmiðanir merk-
ingarlausar. Það er mikið grund-
vallaratriði að viðkomandi hafi
sjálfur samþykkt að gefa líffæri
komi til þess á lífsleiðinni.
Líffæragjöf
En nú vaknar spurningin hvort
það sé ekki skylda að hjálpa þeim
sem þurfa ósködduð líffæri. Sú
spurning leitar á hugann þegar
íslensku hjarta- og lungnaþegarnir
eru hafðir í huga. Geta íslendingar
alfarið verið þiggjendur í þessum
efnum? Það er ekki réttmætt að
ráðskast með fólk, enda þótt það
sé erfitt að hafna beiðni um ósködd-
uð líffæri. Við erum minnt á orð
Jesú: „Enginn á meiri kærleik en
þann að Ieggja líf sitt í sölurnar
fyrir vini sína.“ (Jóh. 15.13) En það
þarf að ganga frá lagasetningu um
rétt manna til að gefa líffæri og
ekki réttlætanlegt að taka ákvörðun
fyrir þá. Þarna er oftast um að
ræða sjúklinga sem lent hafa í
umferðarslysum og það dregur eng-
an veginn úr því siðferðilega mark-
miði að vinna í auknum mæli gegn
umferðarslysum sem kosta allt of
miklar fórnir.
Sjálfsvíg og líknardráp
Fólk tekur sér stundum þann
rétt að svipta sig lífi og virkt líknar-
dráp er ekkert annað en hjálp til
sjálfsvígs. Sjálfsvígi er hafnað á
siðferðilegum forsendum. Þeir sem
sviptu sig lífi áður fyrr voru grafn-
ir utan garðs. Það var skoðað sem
synd gegn Guði að svipta sig lífi
og tortíma því lífi sem hann hafði
skapað og gefið. Nú dæmum við
ekki þann sem sviptir sig lífi, en
eftir sem áður er nauðsynlegt að
vinna að fyrirbyggjandi ráðstöfun-
um og koma sjúklingum sem fyrst
til hjálpar. Sá sem sviptir sig lífi
veldur sínum nánustu miklum sárs-
auka.
Bandaríski siðfræðingurinn Jos-
eph Fletcher hefur verið ákafur
talsmaður líknardraps, líkt og ýms-
ir Hollendingar. í bókinni Siðferði
og læknavísindi (Morals and Medic-
ine) segir hann: „Val og ábyrgð er
kjarni siðfræðinnar og án þessara
þátta er ekki um að ræða siðferði-
lega afstöðu.“ Val og ábyrgð er
forsenda fyrir siðferðilegri afstöðu
mannsins. Fletcher leggur allt upp
úr siðfræði staða og stunda sem
byggist á sjálfsákvörðunum án siða-
reglna. Hann heldur því fram að
það sé yfirborðslegt að viðurkenna
óvirkar aðgerðir þegar um er að
ræða líknardauða, þ.e. að hætta
meðferð sjúklings, en hafna virkum
aðgerðum til líknardráps. Fletcher
er talsmaður bæði óvirks og virks
líknardráps, svo framarlega sem
vissum öryggisskilyrðum sé fylgt.
Hann hefur einnig bent á þann
tvískinnung sem fólginn er í því að
leggja áherslu á að viðhalda lífi við
lok þess, en ekki við upphaf þess.
í þeim efnum á hann við fóstureyð-
ingar.
Það er ljóst að hættan á gjör-
ræði eru ein veigamestu rökin gegn
virku líknardrápi. Menn eru ekki
frjálsir ef þeir eru háðir ákvörðun-
um annarra. Samkvæmt kristnum
viðhorfum er lífið gjöf sem maður
deilir með öðrum, en ráðstafar ekki
alfarið fyrir sjálfan sig. Samt sem
áður heyrir það til forréttinda krist-
ins manns að mega taka ákvörðun
um líf sitt.
Um 87% bandarískra lækna eru
fylgjandi óvirku líknardrápi, en fáir
læknar eru fylgjandi virku líknar-
drápi. Ef virkt líknardráp væri leyft,
hver tæki þá ákvaraðanir? Sjúkling-
urinn getur verið ófær um það. Ef
honum finnst hann vera til byrði
getur það valdið honum áhyggjum
og haft áhrif á ákvörðun hans.
Ástand hans getur valdið sektar-
kennd yfir því að vera til og fyrir
öðrum.
Sjálfsákvörðunarréttur
sjúklingatil meðferðar
Læknar verða oft að taka ákvarð-
anir fyrir sjúklinga og gera það
jafnvel þegar hægt er að spyija
sjúklinginn. Þá er hætt við forræð-
ishyggju, þegar læknirinn kemur
fram með föðurlegu valdi í krafti
þekkingar sinnar. Læknirinn hefur
þekkingu til að bera sem sjúklingur-
inn hefur ekki og hann getur freist-
ast til að beita henni án þess að
láta sjúklinginn vita um meðferð-
ina. Áuk þess eru læknar skuid-
bundnir læknaheitinu sem í nútíma-
búningi er Genfaryfirlýsing heims-
samtaka lækna frá 1948, en hún
var endurbætt 1968. Þar segir að
„heilbrigði sjúklings eigi að vera
fyrsta hugsun læknis“. Þess vegna
getur læknir hugsanlega tekið
ákvörðun um hvað sé sjúklingnum
fyrir bestu, enda þótt sjúklingurinn
kunni að hafa aðrar óskir.
En hvað um rétt sjúklinga til að
hafna meðferð? Sjúklingar hafa
hafnað meðferð, t.d. hafna vottar
Jehova blóðgjöf. Gegn því er erfitt
að standa og sem betur fer er nú
hægt að nota annað en blóð. En
ég dreg í efa rétt foreldra til þess
að taka ákvörðun fyrir bam sitt í
þessu sambandi, þar sem ganga
má út frá löngun barnsins til lífs.
Lífslíkur
Sjúklingar vilja í langflestum til-
vikum fá að vita um lífslíkur sínar,
enda þótt það sé einstaklingsbundið
og ekkert algilt í þeim efnum. Eg
er á því að í langflestum tilvikum
sé rétt að sjúklingur viti um lífslíkur
sínar. Ef sjúklingurinn er dauðvona,
er hægt að gera honum grein fyrir
því án þess að ræna hann voninni
fyrir fullt og ailt. Elisabeth Kúbler-
Rossliefur einmitt sagt að sjúkling-
ar haldi í vonina. Vonin gengur sem
rauður þráður í gegnum öll reynslu-
spor sjúklingsins en þau eru afneit-
un og einangrun, reiði, samningar,
þunglyndi og jafnaðargeð, enda
þótt röðin geti verið önnur. Hrein-
skilni í þessum efnum getur létt af
spennu sem verður eins og veggur
milli ástvina og um leið gert sjúkl-
ingnum kleift að undirbúa sig fyrir
dauðann.
Lokaorö
Ég hef nú reynt að fjalla um
hvað sé satt og rétt í þessum við-
kvæmu málum. Stundum er ekki
hægt að finna nein afdráttarlaus
svör út frá siðferðilegum viðmiðun-
um. En sagt hefur verið að óttinn
við dauðann sé í rauninni ekkert
annað en óttinn við lífíð. Það er
staðreynd að við lifum við menningu
sem afneitar dauðanum. Menn
horfa um leið fram hjá því að dauð-
inn leiðir okkur til Krists, á vit eilífð-
arinnar, eða eins og próf. Páll
Skúlason, orðaði það nýverið:
„Eilífðin er það hvernig og hvort
sem hún kemur okkur fyrir sjónir
á þessum tímum tómhyggjunnar."
Hitt er jafn víst að þeir sem bjóða
lífið velkomið munu einnig geta
tekið dauðanum.
Höfundur er sóknarprestur í
Kctlavík.
37
BRIDS
Arnór Ragnarsson Sumarbrids Góð mæting var í Sumrbrids sl. þriðju-
dag. «54 pör mættu til leiks og var spilað í
4 riðlum. Úrslit urðu (efstu pör); A-riðill Ólafía Jónsdóttir — Ingunn Hoffmann 268
Láms Hermannsson Óskar Karlsson 250
Aida Hansen — Nanna Ágústsdóttir 244
Aldís Schram — Júlíana Isebarn 229
Jón Stefánsson — Ragnar Þorvaldsson 228
Guðlaugur Sveinsson — Sveinn Sigurgeirsson 224
B-riðiIl Hjördís Eyþórsdóttir — Anton R. Gunnarsson 197
Guðrún Jóhannesdóttir — Jón Hersir Elíasson 178
Kristín Guðbjörnsdóttir —. Björn Arnórsson 176
Ásthildur Sigurgísladóttir — Lárus Arnórsson 175
Eiður Guðjohnsen — Gunnar Bragi Kjartansson 174
Gunnar Þórðarson — Valtýr Pálsson 173
C-riðill Magnús Sigurjónsson — Eyþór Hauksson 186
Gestur Jónsson — Sigfús Öm Árnason 174
Dröfn Guðmundsdóttir — Ásgeir P. Ásbjörnsson 166
Friðgerður Benediktsdóttir — Friðgerður Friðgeirsdóttir 166
Alfreð Kristjánsson — Gunnar Valgeirsson 164
Bernódus Kristinsson — Úlfar Örn Friðriksson 162
D-riðill Guðjón Bragason — Jón Steinar Ingólfsson 134
Guðmundur Páll Amarson — Sverrir Ármannsson 122
Jón Viðar Jónmundsson — Sigurleifur Guðjónsson 122
Ármann J. Lámsson — Helgi Víborg 118
Og staða efstu manna hefur lftið breyst;
Þórður Bjömsson 321, Murat Serdar
302, Láms Hermannsson 220, Óskar Karls-
son 220, Anton R. Gunnarsson 191, Jakob
Kristinsson 169, Gylfi Baldursson 156,
Hjördís Eyþórsdóttir 151 og Lovísa Eyþórs-
dóttir 150.
Microsoft
Works
Fjögur forrit i einu
Microsoft Works sameinar fjórar algengustu tegundir
tölvuninnslu í eitt auðlært forrit: Ritvinnslu, gagnasafn-
svinnslu, töflureikning og símasamskipti.
Með þessum fjórum vinnsluþáttum getur þú unnið alls
konar hversdagsleg verk:
Samið bréf.
Snarað út orðsendingum.
Haldið skrá um starfs- eða
viðskiptamenn.
Gert yfirlit og áætlanir um
fjárhag.
Spáð í framtíðarstöðu út frá
gefnum forsendum.
Unnið reikningsyfirlit.
Utbúið merkimiða, t.d. á
umslög.
Tekiö saman og ritað skýrslur.
Útbúið dreifibréf.
Prentað á eyðublöð.
Sýnt upplýsingar myndrænt.
Raðað og leitað að gögnum.
Unnið úrdrætti eða samtölur.
Sent og sótt skjöl til annarra
notenda.
Tengst og sótt upplýsingar
í gagnabanka.
Vinnsluþættir í Microsoft Works eru samhæfðir þann-
ig, að þeir vinna saman snuðrulaust. Þér bjóðast ná-
kvæmlega þeir möguleikar, sem þú þarft til að vinna
verkin vel - án þess að hlutirnir séu gerðir óþarflega
flóknir. Reyndar er svo auðvelt að nota Microsoft
Works, að segja má að allir geti það! Hvort sem þú
hefur notað tölvu áður eða ert rétt að byrja, þá er
Microsoft Works hannað til að tryggja þér árangur.
Verð aðeins kr. 17.900
Fæst hjá öllum helstu tölvu- og hugbúnaðarsölum.
Microsoft Works vinnur með vinnandi fólki.

Hér færóu
„ obbolítinn kafnrjóma
út í kaffið þitt