Morgunblaðið - 05.08.1989, Qupperneq 26

26
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 5. AGUST 1989
-f
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 5. AGUST 1989
27
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
ÁgústlngiJónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 1000 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 90 kr. eintakið.
Kaupmátturinn
o g verzlunin
Verzlunin gegnir vissu lykil-
hlutverki í þjóðarbúskap
okkar. í fyrsta lagi erum við
háðari milliríkjaverzlun en flest-
ir aðrir: flytjum út hærra hlut-
fall þjóðarframleiðslu og inn
stærri hlut lífsnauðsynja. Við-
skiptakjör við umheiminn hafa
ríkuleg áhrif á lífskjör okkar. í
annan stað er verzlunin starfs-
vettvangur langleiðina í fímmt-
án þúsund einstaklinga hér á
landi.
Þröstur Olafsson, fram-
kvæmdastjóri KRON, segir í við-
tali við tímaritið Þjóðlíf, að
verzlunin sem atvinnugrein eigi
við engu minni erfíðleika að
stríða en sjávarútvegurinn — og
að „þar séu miklu fleiri atvinnu-
tækifæri í húfi en í öðrum at-
vinnugreinum“. Orðrétt segir
framkvæmdastjóri KRON:
„Maður spyr sig að því hvort
hægt sé fyrir alvöru verzlunar-
starfsemi að lifa við þá álagn-
ingu og þau rekstrarskilyrði sem
nú eru.“
Magnús Finnsson, fram-
kvæmdastjóri kaupmannasam-
takanna, segir sömu sögu í
blaðaviðtali:
„Eg veit ekki um nokkra
matvöruverzlun sem rekin er
með einhveijum hagnaði. Þar
er illt í efni.“
Þessar staðhæfíngar for-
svarsmanna einka- og sam-
vinnuverzlunar vekja ýmsar
spurningar í hugum fólks, eink-
um í ljósi þeirrar staðreyndar,
að vöruverð, og þá fyrst og
fremst matvöruverð, er umtals-
vert hærra hér á landi en í
grannríkjum.
Ein er meginskýring þess, hve
vöruverð er hátt hér, þótt hún
skýri ekki alfarið mun á vöru-
verði hér og erlendis. Hvergi á
byggðu bóli eru ríkissjóðstekjur
sóttar að stærri hluta í verð
vöru og þjónustu en hér. Rekstr-
arlegt umhverfi verzlunar, sem
annarra atvinnugreina, mótast
síðan af ríkjandi stjómarstefnu
hveiju sinni. í því efni er flest
á sömu haftabókina lært í land-
stjórninni.
Fjölmiðlar hafa undanfarið
fjallað um verulegan samdrátt í
verzlun, sem rætur á í minna
atvinnuframboði og minni kaup-
mætti launa en til skamms tíma
var raunin. Formaður kaup-
mannasamtakanna spáir
„áframhaldandi samdrætti í
sölu, a.m.k. fram á mitt næsta
ár . . . Við sjáum m.a. þann
mikla fjölda fyrirtækja, sem
hafa leiðst út í gjaldþrot, og
þeim fer varla fækkandi. Það
má búast við verulegri grisjun."
Það er því ekki bjart atvinnu-
útlit hjá verzlunarfólki þegar
fríhelgi þess gengur í garð að
þessu sinni, fremur en ýmsum
öðrum starfsstéttum í landinu.
Atvinnusamdrátturinn og kaup-
máttarrýrnunin hafa bitnað hart
á verzluninni með þeim afleið-
ingum að þar hafa fjölmörg störf
lagzt af.
Fleiri o g fleiri landsmenn gera
sér nú grein fyrir því að stefna
ríkisstjómarinnar í efnahags- og
ríkisfjármálum hefur gjörsam-
lega gengið sér til húðar. Hún
hefur í engu skilað þeim ár-
angri, sem fyrirheit stjómarsátt-
málans stóðu til: verðlag rís,
halli ríkissjóðs og skuldir sam-
félagsins vaxa, skattar stór-
hækka, fyrirtækjadauði er svo
að segja daglegt brauð, atvinna
dregst saman, kaupmáttur rým-
ar og það bryddar á landflótta.
Orð eins stjórnarþingmannsins
á dögunum, „þetta gengur ekki
lengur", vóru löngu tímabær.
En öll él birtir upp um síðir;
einnig él pólitískra mistaka.
Þegar kompásskekkjan í stjórn-
arráðinu hefur verið rétt af get-
um við átt samleið með öðmm
vestrænum þjóðum á hagvaxt-
arleið til betri tíðar. í þeirri von
óskum við verzlunarfólki
ánægjulegrar — og slysalausrar
— verzlunarmannahelgi.
Háttvísi og
tillitssemi
Nú fer í hönd mesta um-
ferðarhelgi ársins. Þá er
ástæða til að minna fólk á að
fylgja umferðarreglum í
hvívetna og sýna háttvísi og til-
litssemi á vegum úti.
Það er sorgleg staðreynd að
tveir einstaklingar deyja að
meðaltali á mánuði í umferðar-
slysum hér á landi, auk þess sem
fjöldi fólks hlýtur meiri og minni
meiðsl, sumir ævilöng örkuml,
að ekki sé talað um eignatjón í
skemmdum ökutækjum. Alltof
oft má rekja orsakir slysanna
til þess að ökuþórar sýna ekki
nægilega tillitssemi í umferð-
inni.
Akið ekki hraðar en reglur
og aðstæður segja til um. Akið
ekki fram úr nema kringum-
stæður leyfi. Notið bæði belti
og ljós. Hleypið aldrei stút að
stýri. Sýnið öðrum sömu háttvísi
og þið væntið af þeim.
Framkvæmdastjóri Fiskveiðasjóðs um Patreksfiarðarmálið:
Krafa Byggðastofiiunar um
uppgreiðslu lána óskiljanleg
Lán sjóðsins til skipanna nærri 50 milljónuni
„FARI svo ólíklega að við kaupum þessi skip á uppboði fyrir þá upp-
hæð sem okkar krafa á 1. veðrétti stendur fyrir, þá koma engir pen-
ingar í hlut annarra kröfuhafa. Hins vegar eru meiri líkur á að
Byggðastoftiun eða einhver þriðji aðili kaupi skipin, sem tryggði
greiðslu þeirra hlutfallslega lágu lána sem af okkar hálfu hvíla á
skipunum. Því er mér þessi samþykkt Byggðastofhunar óskiljanleg,“
sagði Már Elísson, framkvæmdastjóri Fiskveiðasjóðs í samtali við
Morgunblaðið, um ákvörðun Byggðastofnunar að krefjast þess að lán
stofiiunarinnar sem hvíla á tveimur skipum Hraðfrystihúss Patreks-
fjarðar, tæpar 110 milljónir, skyldu greidd upp ef til sölu skipanna
frá Patreksfírði kæmi, eða þau yrðu seld á uppboði.
Samkvæmt upplýsingum Morg- I 50 milljónir króna að núvirði. Lán
unblaðsins munu lán Fiskveiðisjóðs sjóðsins munu skiptast þannig, að
sem hvíla á skipunum vera rúmar | um 43 miUjönir króna hvíla á togar-
anum Sigurey, tryggð á 1. og 4.
veðrétti, en vátryggingaverðmæti
hans er um 183 milljónir króna, og
um 6 milljónir króna á togskipinu
Þrym, tryggð á 1. veðrétti. Vá-
tryggingaverðmæti Þryms er um
190 milljónir. Lán þessi munu vera
nokkum veginn í skilum. Þá munu
lán sjóðsins til fiskvinnsluhúss
Hraðfrystihússins, sem tryggð eru
með 1. til 4. veðrétti í því, nema
um 84 milljónum króna á núvirði,
sem mun vera um 60% af mats-
verði. Þar á eftir kemur lán Byggð-
arstofnunar til hússins að upphæð
um 70 milljónir. Einnig hefur dótt-
urfyrirtæki Sambandsins, Reginn,
lánað háar upphæðir til reksturs
Hraðfrystihússins, en ekki hafa
fengist staðfestar tölur í því sam-
bandi. Sigurður Markússon stjóm-
armaður í Reginn vildi þó vitna til
ummæla Guðjóns B. Ólafssonar for-
stjóra á þá leið að tap Sambandsins
og samvinnufyrirtækja vegna gjald-
þrota á Patreksfirði kæmi til með
að skipta milljónatugum. Heimildir
Morgunblaðsins telja tap Sam-
bandsins vegna gjaldþrots Hrað-
frystihússins þó ekki verða minna
en um 100 milljónir.
Upphæð þessara lána Fiskveiði-
sjóðs er ekki meiri en svo, að talið
er ólíklegt að sjóðnum verði slegin
skipin. Sjóðurinn kemur líklega til
með að bjóða í skipin upp að sinni
eign ef til kemur, og fari svo ólík-
lega að hann fengi þau á því verði
fá þeir sem á eftir sjóðnum koma
í kröfuröðinni ekkert í sinn hlut.
Sama er að segja um fiskvinnsluhú-
sið, þar er Fiskveiðisjóður á 1. til
4. veðrétti, og telja margir líklegt
að honum verði slegið húsið. Fari
svo munu aðrir veðréttareigendur í
því ekki hljóta neitt upp í kröfur
sínar.
Már Elísson sagði að Fiskveiði-
sjóður teldi lán sín til skipanna það
vel tryggð að lítil sem engin hætta
væri á að sjóðurinn tapaði á þeim.
Að sögn sýslumanns Barða-
strandarsýslu, sem hefur gjald-
þrotabeiðni fyrirtækisins til með-
ferðar, er unnið af kappi í málinu.
Togarinn Sigurey mun að líkindum
selja á Faxamarkaði á næstunni,
og sagðist sýslumaður vera að vinna
að því að skipið mætti komast aftur
til veiða sem fýrst.
Höfiim ekki hug á að
hætta mjólkurvinnslu
- segir mj ólkurbússtj óri Mj ólkur-
samlags Borgfirðinga um
tillögur afiirðastöðvanefiidar
Stjórnvöld geta ekki ákveðið að loka mjólkurbúum eða öðrum fyrir-
tækjum. Það er aðeins tvennt, sem getur lokað samlaginu, annars
vegar gjaldþrot og hins vegar getur eigandi búsins, sem í þessu til-
felli er Kaupfélag Borgfirðinga, ákveðið að loka. Eins og er höfum
við engan hug á að hætta mjólkurvinnslu og komum því til með að
beijast gegn því,“ sagði Indriði Albertsson, mjólkurbústjóri í Borgar-
nesi, i samtali við Morgunblaðið þegar hann var inntur álits á niður-
stöðum afúrðastöðvaneftidar um úreldingu sjö mjólkurbúa á landinu.
Að mati Indriða þyrfti að endur-
skoða tillögurnar frá grunni þar
sem skýrsla nefndarinnar sé byggð
á afkomu mjólkurbúanna árið 1986.
Forsendumar væru orðnar allt aðr-
ar nú, að minnsta kosti hvað Mjólk-
ursamlag Borgfirðinga snerti. Um
þriðjungur húsnæðis mjólkurbúsins
hefur verið tekinn undir framleiðslu
aukagreina. Þar fer nú fram fram-
leiðsla á vodka, pizzu og grautum.
Þessar aukagreinar eru alfarið látn-
ar greiða kostnað við eigin fram-
leiðslu auk þess sem um helmingur
starfsliðs mjólkursamlagsins starf-
aði nú við aukagreinamar.
„Við viljum frekar reyna að hag-
ræða hjá okkur heldur en loka. Ef
menn vilja ekki viðurkenna þetta
sem hagræðingu, þá veit ég ekki
hvað hagræðing er,“ sagði Indriði.
Starfsemi Mjólkursamlags Borg-
firðinga flutti í nýtt hús árið 1981
og segir Indriði að þetta sé fyrsta
árið síðan þá sem afkoma geti tal-
ist sæmileg. Því þætti mönnum
hart í ári að loka núna, loksins
þegar hlutirnir væm famir að
ganga.
I tillögunum er gert ráð fýrir
úreldingu sjö af sautján búum á
landinu sem era mjólkurbúin á
Djúpavogi, Þórshöfn, Neskaupstað,
Hvammstanga, Patreksfirði,
Húsavík og Borgamesi. Þá yrðu
stofnuð tvö hlutafélög um rekstur
alls mjólkuriðnaðar í landinu sem
meðal annars yrði ætlað að sjá um
úreldingu búanna. Talið er að heild-
arsparnaður gæti numið rúmum
200 millj. kr. og talið er að úrelding
sjö mjólkurbúa muni kosta um 400
millj. kr. Tillögurnar gera ráð fyrir
að síðar yrðu mjólkurbúin á Sauðár-
króki, Vopnafirði og á Höfn í
Homafirði lögð niður. Eftir þessar
breytingar stæðu eftir sjö bú, sem
era: Mjólkurbú Flóamanna, Mjólk-
ursamsalan í Reykjavík, og mjólk-
urbúin á Egilsstöðum, Akureyri,
Blönduósi, Búðardal og ísafirði.
Aðeins tveir aðilar sitja í afurða-
stöðvanefnd, sömu aðilar og unnu
svokallaða sláturhúsaskýrslu.
Nefndina sitja Margeir Daníelsson
forstjóri Lífeyrissjóðs SÍS og Egill
Bjamason búnaðarráðunautur á
Sauðárkróki. Þeir vora skipaðir í
ráðherratíð Jóns Helgasonar árið
1987 í framhaldi af útkomu slátur-
húsaskýrslunnar, en í henni var
gert ráð fyrir fækkun sláturhúsa
úr 49 í 18.
„Við höfum ákveðnar hugmyndir
um hvernig fækkun mjólkurbúanna
skuli háttað, en ég vil ekki gefa
neinar yfirlýsingar um það nú.
Breytingamar munu allar fá sinn
aðlögunartíma ef menn fallast á að
vit sé í þessum tillögum," sagði
Margeir í samtali við Morgunblaðið.
„Vinna nefndarinnar hefur hinsveg-
ar farið fram á mjög vísindalegan
hátt. Arðsemisúttektin var gerð
með aðstoð reiknilíkans, þar sem
öllum kostnaði hverrar vörategund-
ar er skipt í fastan og breytilegan
kostnað. Síðan reiknaði líkanið út
hagkvæmustu afurðasamsetning-
una hjá hveiju búi fyrir sig og hvaða
búum er hagkvæmt að halda áfram
í rekstri.“
Margeir segir að ekki sé gert ráð
fyrir að ríkissjóður fíármagni úreld-
inguna að neinu leiti, heldur verði
gripið til verðmiðlunarsjóðs mjólk-
uriðnaðarins. Til sjóðsins renna nú
5,5% af verði hvers mjólkurlítra,
og hefur það gjald verið notað til
að jafna rekstrarlegan aðstöðumun
mjólkurbúanna. Með úreldingunni
telja menn að þetta álag þurfi að
hækka, en sú framkvæmd er í hönd-
um landbúnaðarráðherra hveiju
sinni. Þannig myndi úreldingin
koma niður á neytendum í hækkuðu
mjólkurverði.
Margeir segir að búið sé að kynna
landbúnaðarráðherra helstu niður-
stöður nefndarinnar. Helstu hags-
munaaðilum mjólkuriðnaðar yrði
kynnt skýrslan síðar í mánuðinum
þegar endanlegri vinnu við hana
lyki, en verkið hefur tekið nefndina
tvö ár.
Skúli tekur við viðurkenningu frá Berklee-skólanum fyrir góða
frammistöðu I námi og tónleikahaldi.
Islenskur tón-
listarmaður sigr-
ar á jasshátíð
BASSALEIKARINN Skúli Sverrisson, sem dvalist heftir í Bandaríkjun-
um við nám og störf, sigraði nýverið 5 einni stærstu jasstónlistar-
keppni heims, Musicfest USA, sem haldin er af bandaríska jassblaðinu
Down Beat. Skúli sigraði í kepnninni fyrir rafinagnaða tónlist með
dúói sínu og þýska gítarleikarans Christians Rovers, sem kallast
Yours Roughly.
Skúli Sverrisson hefur verið bú-
settur í Boston síðan haustið 1986
Stórfiskar í Þverá og
gögurra stafa tala...
Þverá og Kjarrá hafa skriðið yfir
1000 laxa múrinn og í gær höfðu
árnar, eða áin réttara sagt, gefið
um 1070 laxa og hafði neðra svæð-
ið, Þverá, gefið heldur meira en
helminginn, en efra svæðið, Kjarrá,
hefur aftur á móti verið í sókn. Lax
er um allt þetta víðfeðma svæði,
frá neðstu stöðum til efstu staða.
Vænir laxar hafa verið að veiðast
að undanförnu, 22 punda lax kom
á land í fyrradag og fyrir fáeinum
dögum dró Þorsteinn Pálsson for-
maður Sjálfstæðisflokksins 21
punds fisk úr Steinahyl. Þar með
hafa að minnsta kosti 7 laxar veiðst
sem hafa vegið á bilinu 20 til 22
pund í sumar. Og þó nokkrir 17
og 18 punda laxar. Veiði lýkur í
ánni í lok mánaðar. |
Laxá í Mývatnssv.:Meira eh
allt síðasta sumar.
„Það hefur þegar veiðst meira
af urriða heldur en allt síðasta sum-
ar. 2442 fiskar hafa verið skráðir
og eitthvað smotterí er enn óskráð,
en síðasta sumar veiddust í heild
2355 fiskar. Það er mýflugnaskot
núna og fiskurinn kýldur út af lirfu.
Veiðin er því nokkuð dræm sem
stendur, en ætti að batna þegar
mýið gengur niður því nóg er af
fiski 0g margt af honum vænn,“
sagði Hólmfríður Jónsdóttir, veiði-
vörður á Arnarvatni um veiðina á
efra svæði urriðasvæðanna í Laxá.
Hólmfríður sagði enn fremur, að
meðalþunginn í sumar hefði verið
með mesta móti, 2,5 til 3 pund og
að undanförnu hefðu neðstu svæðin -
verið líflegust, Hofstaðir, Brettings-
staðir og Hamar. Stærstu fiskarnir
í sumar vógu 7 pund, þrír talsins,
en tveir risar hafa sést, 10 til 12
punda fiskar, annar undir Björgum
og hinn í Brotaflóa og er sá síðar-
nefndi með flugu í kjaftinum eftir
harða glímu við veiðimann.
Nærri hálft annað þúsund
úr Laxá í Kjós.
„Þetta gengur vel núna, það er
nóg af fiski í ánni og það koma
þetta 20 til 30 laxar á land á dag.
Þetta er ekkert eins og í fyrra, en
gott samt. Það komu nokkrir dauf-
ir dagar fyrir nokkru, menn fengu
lítið, en það hefur lifnað á ný. Það
era komnir milli 1400 og 1500 fisk-
ar úr ánni,“ sagði Asgeir Heiðar
staðarleiðsögumaður við Laxá í
Kjós í gærdag. Hann sagði Bugð-
una einna líflegasta síðustu daga,
en neðan Laxfoss tæki laxinn furðu
illa miðað við það mikla magn af
fiski sem þar er. Nokkuð hefur
gengið af sjóbirtingi síðustu daga
og hafa nokkrir veiðst, allt að 7
pundá.
og stundað nám við Berklee College
of Music, en þar var hann verðlaun-
aður fyrir góða frammistöðu sem
nemandi og bassaleikari, sérstak-
lega í hljómleikahaldi skólans, en
hljómleikahald er snar þáttur í
kennslunni.
Hér á landi stundaði Skúli nám
í Tónlistarskóla FÍH hjá Jóni Sig-
urðssyni og Stefáni S. Stefánssyni.
Á sama tíma lék hann með ýmsum
í Reykjavík, fyrst með popphljóm-
sveitinni „Pax Vobis“. Skúli hóf að
leika jass ungur, m.a. með Guð-
mundi Ingólfssyni, Birni Thorodds-
en, Pétri Grétarssyni og Stefáni S.
Stefánssyni. Einnig lék hann með
jasshljómsveitinni „Gammar“. Þá
var hann mikið við stúdíóvinnu og
hefur unnið við um 20 íslenskar
hljómplötur. í Boston hefur hann
leikið með mörgum af færustu jass-
leikuram Bostonborgar og leikið á
öllum helstu jassklúbbum Boston-
borgar.
í sumar mun Skúli starfa með
Christian Rover í dúóinu Yours
Roughly, en auk þess mun hann
leika með „latin" hljómsveit Julio
Godzy og einnig fara í hljómleika-
ferð til Italíu með jassleikurunum
Simone Pace, Amadeo Pace og
Jamsied Sharsti.
í haust heldur Skúli áfram námi
sínu við Berklee.
AF ERLENDUM VETTVANGI
eftir ANTHONY HAZLITT HEARD
Sudur-Aft*íka:
Valdaskeið P.W. Botha
brátt á enda runnið
Pieter Willem Botha, forseti Suður-Afríku, hverfur brátt af sjónar-
sviði stjórnmálanna þótt hann hafi reynst tregur til að seljast í
helgan stein. Hann hefur verið við völd í Suður-Afríku frá því í
september árið 1978, fyrst sem forsætisráðherra og síðar sem for-
seti. Árið 1936 hóf hann að starfa fyrir suður-afríska Þjóðarflokk-
inn, tvítugur að aldri en nú rúmri hálfri öld siðar er ferli hans lokið.
Botha, sem er 73 ára, fékk
hjartaáfall í janúarmánuði og
þá þegar varð ljóst að valdaskeið
hans yrði brátt úti. Frederik Willem
de Klerk var kjörinn leiðtogi Þjóð-
arflokksins og fullvíst má telja að
hann taki við forsetaembættinu
eftir þingkosningarnar sem fram
fara í Suður-Afríku þann 6. sept-
ember.
Ferill Pieters Botha hefur öðru
fremur einkennst af misheppnuð-
um tilraunum hans til að ná fram
nauðsynlegum umbótum á stjórn-
arskrá Suður-Afríku og erfiðleik-
um á efnhagssviðinu. Vafalítið hef-
ur hann verið heill í umbótavið-
leitni sinni. Leiðtogar blökkumanna
hafa á hinn bóginn enn ekki fengið
tækifæri til að hafa áhrif á stjórn
landsins og styijaldir og skærur í
nágrannaríkjunum hafa sligað
efnahag Suður-Afríkumanna.
Arftaki hans tekur því við erfiðu
búi. Efnahagur landsins er verri
en þegar Botha tók við völdum
árið 1978. Einangrun landsins á
alþjóðavettvangi hefur að líkindum
aldrei verið meiri því réttindakröfur
blökkumanna hafa að mestu verið
hundsaðar. Fjögur ár era nú liðin
frá því sett voru neyðarlög í Suð-
ur-Áfríku og ekki verður séð að
stjórnvöld séu tilbúin til að aflétta
þeim í bráð. Stjórnmálastarfsemi
allri era settar þröngar skorður og
málfrelsi er takmarkað. Ferðafrelsi
hefur verið takmarkað og hundruð
manna sitja bak við lás og slá.
Dómstólar landsins hafa ekki völd
til að hafa afskipti af málum þeirra
einstaklinga sem fangelsaðir hafa
verið í nafni þjóðaröryggis.
Það er óneitanlega nokkuð kald-
hæðnisleg staðreynd að Botha náði
nokkram árangri undir lok ferils
síns. Sökum þrýstings af hálfu risa-
veldanna féllst hann á áætlun um
sjálfstæði til handa Namibíu, sem
áður hét Suðvestur-Afríka og í
júlTmánuði ræddi hann við Nelson
Mandela, leiðtoga Afríska þjóðar-
ráðsins. Kváðust báðir vera reiðu-
búnir að leita leiða til að tryggja
„friðsamlega framþróun" suður-
afrísks samfélags.
En áætlunin um frið í Namibíu
og sjálfstæði landsins getur farið
út um þúfur og skæruliðar Afríska
þjóðarráðsins halda enn uppi vopn-
aðri baráttu. Mandela er greinilega
þeirrar skoðunar að forsenda friðar
sé sú að fram fari viðræður við
sameinaða hreyfingu andstæðinga
kynþáttaaðskilnaðarstefnunnar.
Madela hefur nú verið í fangelsi í
27 ár og enn er ekki vitað hvort
og þá hvenær hann fær frelsi á ný.
Hefði Botha átt viðræður þessar
við Mandela tíu áram áður og beitt
sér fyrir friðsamlegri lausn
Namibíu-deilunnar hefði hann ef
til vill getað komið á raunveruleg-
um umbótum. Viðleitni Botha
síðustu mánuðina kann að koma
sér vel fyrir de Klerk, vilji hann
binda enda á kynþáttaaðskilnaðar-
stefnuna og tryggja sér stuðning
blökkumanna. En á hinn bóginn
hefur Botha fengið hægri-öfga-
breytingar Botha miðuðu að því
að viðhalda áhrifaleysi blökku-
manna á hinu nýja þingi Suður-
Afríku risu þeir upp. Þúsundir
manna létu lífið í róstum á áranum
1984 til 1986. Ólguna hefur lægt
Pieter Botha, fráfarandi forseti
S-Afríku.
mönnum í Þjóðarflokknum öflugt
vopn í hendur, sem þeir geta beitt
gegn de Klerk líki þeim ekki stefna
hans.
Botha tók við völdum árið 1978
í kjölfar alvarlegasta hneyklsismáls
sem upp hefur komið í stjórn-
málasögu Suður-Afríku. Uppvíst
varð að ríkisstjórn John Vorsters
hafði freistað þess að efla stuðning
við kynþáttastefnuna með mútu-
greiðslum. Þjóðaratkvæðagreiðsla
um breytingar á stjómarskrá
landsins fór fram árið 1983 og ári
síðar tók. P. W. Botha við embætti
forseta, sem fór með framkvæmda-
valdið líkt og kveðið var á um í
stjórnarskránni nýju. Komið var á
fót þremur aðskildum þingdeildum
þar sem sitja fulltrúar hvítra
manna, kynblendinga og Indveija.
Þessi skipan mála hefur í senn
tryggt völd hvítra manna 0g al-
gjört áhrifaleysi suður-afrískra
blökkumanna. Kerfi þetta hefur
allt frá upphafi verið meingallað
og fullvíst má heita að de Klerk
hyggi á breytingar.
Skömmu eftir að Botha hófst til
valda kom upp klofningur í Þjóðar-
flökknum er hægri-öfgamenn
gengu til liðs við Andries Tre-
umicht, fyrrverandi ráðherra. Enn
í dag ógnar fylking þessi veldi
flokksins.
. Botha lét fella úr gildi lög er
skylduðu blökkumenn til að bera
ævinlega á sér plögg er veittu þeim
leyfi til að ferðast um í hverfum
hvítra manna. Þúsundir blökku-
manna vora handteknir í viku
hverri í samræmi við ákvæði laga
þessara og segja má að Botha hafi
unnið umtalsverðan sigur er þau
voru numin úr gildi. Enn era kyn-
þættirnir hins vegar aðskildir í
bæjum og hinum dreifðu byggðum
landsins og aðskilnaðarstefnan er
enn í fullu gildi á þingi og innan
menntakerfisins. Enn kveða lög á
um að íbúar Suður-Afríku skuli
flokkaðir eftir kynþáttum.
Þegar ljóst varð stjórnarskár-
Arftaki Botha, Frederik Willem
de Klerk, leiðtogi Þjóðarflokks-
íns.
en átök blossa enn upp í Natal-
héraði.
Sú ákvörðun Pieters Botha að
auka áhrif hersins í daglegri stjóm-
un landsins er að mínu viti óheppi-
legasta breytingin sem átt hefur
sér stað á valdatímabili hans.
Hverfi blökkumanna lúta stjóm
hersins og komið hefur verið á fót
leynilegum nefndum til að grafa
undan sveitarstjórnum víða um
land. Botha lagðist heldur ekki
gegn því að herafla landsins yrði
beitt í pólitískum tilgangi í ná-
grannaríkjunum einkum Angóla,
Zimbabwe og Mozambique. Aætl-
unin um sjálfstæði Namibíu og
vopnahlé í Angóla hefur raunar
orðið til þess að dregið hefur úr
hernaðaríhlutun Suður-Afríku-
manna í ríkjum þessum.
Áður fyrr hélt Botha því fram
að andóf suður-afrískra blökku-
manna væri enn eitt dæmið um
útþenslu kommúnista gagnvart
vestrænum ríkjum. Umbótastefna
Míkhaíls Gorbatsjovs Sovétleiðtoga
hefur hins vegar gert það að verk-
um að málflutningur í þessa veru
er ekki lengur trúverðugur auk
þess sem fulltrúar Afríska þjóðar-
ráðsins hafa á undanfömum árum
náð umtalsverðum árangri í við-
ræðum við leiðtoga Vesturlanda.
Eftir viðræður Botha og Nelsons
Mandela mun suður-afríski Þjóðar-
flokkurinn tæpast geta haldið því
sjónarmiði til streitu að fylgismenn
Áfríska þjóðarráðsins séu öfgafullir
kommúnistar sem hyggist steypa
stjórn landsins.
Þó svo Pieter Botha hafi í valda-
tíð sinni gengið lengra í umbótta
átt en menn þorðu almennt að vona
fékk hann á endanum ekki staðist
kröfur tímans og hlaut því að lúta
í lægra haldi. Hvort Frederik Will-
em de Klerk tekst að bæta fyrir
mistök hans mun tíminn einn leiða
í ljós.
Höfundur er fyrrum ritstjóri
dagblaðsins Cape Times en skrif-
ar nú dálka og greinar.