Morgunblaðið - 06.04.1990, Blaðsíða 38

38
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 6. APRÍL 1990
Er álver sókn
til framtíðar?
eftir Jóhann Rúnar
Björgvinsson
Yngvi Harðarson, hagfræðingur,
ritaði grein í Morgunblaðið þann l.
mars síðastliðinn undir heitinu „Al-
"*yer, orkusala og sókn til framtíðar".
í þeirri grein fullyrðir Yngvi að
ýmsar ályktanir mínar í grein frá
14. febrúar orki tvímælis. Verður
því hér reynt að svara einstökum
ágreiningsatriðum okkar.
Það eru einkum þijár spurningar
sem koma upp í hugann þegar fjall-
að er um ál- og orkuframkvæmdir.
Hvernig standast slíkar fram-
kvæmdir arðsemiskröfur? Hvernig
falla þær að líklegri atvinnu- og
efnahagsþróun í landinu, og hver eru
líkleg áhrif þeirra á hagkerfið?
Ágreiningur okkar Yngva felst eink-
um í ályktunum er snerta síðari tvær
spurningarnar, og verða þær því
^ megin viðfangsefnið hér.
Æskileg staða þjóðarbúsins
í grein minni fer ég nokkrum orð-
um um líklega atvinnu- og efnahags-
þróun á þessum áratug. Að fram-
undan séu miklar breytingar í
íslensku efnahagslífi vegna aukins
efnahagssamstarfs við Evrópulönd-
in, vegna endurskipulagningar í
sjávarútvegi og landbúnaði, og
vegna aðkallandi byggðavandamála.
Að þær breytingar munu hafa í för
með sér verulegt atvinnuleysi síðari
hluta þessa áratugar að öðru
^ óbreyttu.
í framhaldi af þessu er það mitt
mat að mikilvægt sé að þjóðarbúið
hafí gott svigrúm til að mæta þeim
breytingum. „Að þjóðarbúið sé ekki
njörvað niður af erlendri skuldasöfn-
un og vaxtagreiðslum, að tiltölulega
gott jafnvægi sé fyrir hendií þjóðar-
búskapnum, s.s. varðandi verðbólgu-
stig, og að vaxtakjör og lánshæfni
séu sambærileg og samkeppnisaðilar
í umheiminum njóta.“ Síðan álykta
ég að miklar erlendar lántökur til
orkuframkvæmda minnki óhjá-
kvæmilega slíkt svigrúm, að þær
hafi umtalsverð áhrif á verðbólgu-
stigið, og að veruleg aukning í er-
lendri skuldasöfnun ásamt miklum
vaxtagreiðsium komi til með að
draga nokkuð úr lánshæfni okkar á
komandi árum, sem endurspeglast
mun í hærri vöxtum og verri skilmál-
um.
Yngvi ályktar hér: „Hin æskiiega
upphafsstaða er í raun einnig æski-
leg fyrir svo miklar framkvæmdir
sem ál- og orkuframkvæmdir eru.
Ef veruleg skuldasöfnun er óhjá-
kvæmileg er gott að skuldir séu sem
minnstar í upphafi." Hér erum við
ekki að tala um sama hlut. Ef aukin
efnahagstengsl, uppstokkun í sjáv-
arútvegi og landbúnaði yrði stað-
reynd gæti reynst óhjákvæmilegt
fyrir íslenskt atvinnulíf að taka er-
lent lánsfjármagn í einhveijum
mæli til að styrkja stöðu sína við
hinar nýju efnahagsaðstæður. Ál-
og orkuframkvæmdir eru hins vegar
ekki óhjákvæmilegar. Þær getum
við valið. Erlendar skuldir þjóðarinn-
ar munu aukast verulega með nýju
orkuveri, en þær eru nú rúmlega
helmingur af landsframleiðslu eins
árs eða 650 þúsund krónur á hvert
mannsbarn í landinu. Ef síðan þyrfti
að bregðast við ofangreindri at-
vinnu- og efnahagsþróun með t.d.
erlendu lánsíjármagni í einhveijum
mæli verður skuida- og vaxtabyrði
þjóðarbúsins hættulega mikil í
mörgu tilliti.
Gnægð aðfanga
Yngvi ályktar: „Þjóð á að sérhæfa
sig í framleiðslu afurða sem krefjast
í miklum mæli aðfanga sem hún er
rík af í samanburði við aðrar þjóðir.
Verðlag þessara aðfanga er lágt
miðað við verðlag aðfanga sem eru
af skornum skammti og þjóðin hefur
hlutfallslega yfirburði í framleiðslu
afurðanna. Hér á landi eru þau að-
föng sem gnægð er af orkan í fall-
vötnum landsins ...“ Hér er um
mikla einföldun að ræða. Það er
ekki gnægð aðfanga sem skiptir
máli heldur hversu aðgengileg þau
eru til nýtingar. Ákveðið heims-
markaðsverð er ráðandi á orkugjöf-
um. Þjóð getur átt mikið af orku í
fallvötnum sem dýrt er að beisla og
jafnvel dýrara en hjá þjóðum sem
hafa minni aðgang að slíkum auð-
lindum. Þá getur stærðarhag-
kvæmni skipt verulegu máli í þessu
samhengi. Áuk þess eru virkjunar-
möguleikar okkar ekki óþijótandi.
Fórnarkostnaður þeirra er hár og
vissar skyldur höfum við gagnvart
komandi kynslóðum um að fórna
ekki möguleikum þeirra.
Að vinnuafl sé hér af skornum
skammti tel ég ekki vera rétt þegar
haft er í huga hið mikla dulda at-
vinnuleysi í hagkerfinu, sem koma
mun skýrar í ljós á næstu árum.
Að mínu mati gæti atvinnuleysi orð-
ið á bilinu 5—10% á síðari hluta
þessa áratugar.
Viðbótarhagnaður
Yngvi fjallar um svokallaðan við-
bótarhagnað sem þjóðfélagið ber úr
býtum vegna' ál- og orkufram-
kvæmda. Viðbótarhagnað sem kem-
ur til vegna s.s. minna atvinnuleys-
is, launagreiðslna álversins, kaupa
þess á innlendri vöru og þjónustu,
og svo framvegis. Færa má sterk
rök fyrir því að slíkur viðbótarhagn-
aður hjótist af hverri annarri nýrri
atvinnustarfsemi sem stenst sam-
Jóhann Rúnar Björgvinsson
„Ég er þeirrar skoðun-
ar að jaftivægi og stöð-
ugleiki í eftiahagslífínu
hafi í sér falda mikla
hagvaxtarmöguleika
þegar fram líða stundir.
Að atvinnulífið sjálft
finni sér sínar hagvaxt-
arleiðir við slíkar að-
stæður“
keppni og eðlilega arðsemiskröfu.
Þá er líklegt að viðbótarhagnaðurinn
verði verulega minni af ál- og orku-
veri til lengri tíma litið en af ann-
arri atvinnuuppbyggingu sem krefst
jafnmikils íjármagns, þar sem ál-
og orkuver þurfa mjög lítið vinnu-
afl. í nýlegu riti mínu um þessi mál
kémur fram að óbeinn kostnaður af
framkvæmdunum eða hið þjóðhags-
lega tap gæti orðið umtalsvert meira
en afraksturinn af ál- og orkuveri.
Ríkisforsjárhyggja
Yngvi ályktar: „Staðreyndin er sú
að frekari virkjanir á fallvötnum
landsins og bygging álvers er eini
vel kannaði kosturinn nú. Frestun í
því skyni að kanna aðrar leiðir er
því langt í frá sjálfgefin því að við
vitum ekki útkomuna fyrirfram."
Áhersla mín er sú að atvinnulífið
sjálft muni finna sér sínar leiðir til
aukins hagvaxtar, ef því er tryggt
ákjósanlegt rekstrarumhverfi þar
sem stöðugleikinn er í fyrirrúmi.
Stjórnvöld eiga því fyrst og fremst
að skapa slíkt umhverfi, en ekki að
spilla fyrir með sinni ríkisforsjár-
hyggju að það eigi að taka frum-
kvæðið í atvinnuuppbyggingu með
geigvænlegum erlendum lántökum
og framkvæmdum sem eru alltof
viðamiklar í því jafnvægisástandi
sem þjóðarbúið er í nú. Við eigum
að treysta okkar athafnamönnum
og tryggja þeim hagstætt rekstra-
rumhverfi. Skipbrotið í Austur-Evr-
ópu og tíðarandinn styrkir einnig
þá skoðun.
Styrkir samningsstöðu
þjóðarinnar
Yngvi ályktar: „Viðskiptasam-
vinna við fyrirtæki innan EB ætti
að auðvelda samninga við EB, að
styrkja samningsstöðu þjóðarinnar
og að laða að aðila utan EB til sam-
starfs.“ Miklar líkur eru á að ál- og
orkuframkvæmdir valdi þenslu og
verðbólgu. Það er mitt mat að stöð-
ugleikinn sé ein meginforsenda þess
að erlendir aðilar sýni innlendu
rekstrarumhverfi áhuga og vilji
byggja upp atvinnustarfsemi hér á
landi. Samstarfið við EB verður á
jafnréttisgrundvelli. Við tökum þátt
í þeirra efnahagslífi og þeir í okkar;
hér þarf enga undirgefni. Farsælast
er að sýna skynsama hagstjórn og
stöðugleika en ekki slæma hagstjórn
með þenslu og samdrætti á víxl.
Með þeim hætti vex tiltrúin á okkar
efnahagsumhverfi og eftirleikurinn
verður auðveldari. Auk þess getur
samstarf við fyrirtæki innan EB
komið fram með öðrum hætti en
álframleiðsla.
Hagsveiflur
Ein meginröksemdin fyrir ál- og
orkuframleiðslu hér á landi er að
skjóta þurfi fleiri stoðum undir út-
flutningsframleiðsluna. Að minnka
vægi sveiflna í aflabrögðum og í
markaðsverði fiskafurða erlendis.
Margt er til í þessum röksemdum,
en við erum samt sem áður í ríkum
mæli hráefnisland í fiski, áli og orku.
Álverð er mjög sveiflukennt, eins og
verðþróun síðustu ára sýnir. Því er
spurning hvort önnur atvinnustarf-
semi, t.d. frekari fullvinnsla fiskaf-
urða en nú er, myndi ekki frekar
SVINAKJOT
Senn líður að páskum og þá borða flestir kjöt, enda fostu að
ljúka hjá mörgum þjóðum. Þá þarf steikin að vera sem best.
Mér kemur í hug svínakjöt, enda er það orðið úrvalsvara
hér á landi og með nýju kjötmati 1988 hefúr fítuþykkt minnk-
að verulega í svínakjöti. En fleiri hátíðisdagar eru um páska en
páskadagur og efalaust verða kjötmáltíðirnar fleiri en ein hjá flest-
um. Upplagt er að breyta til með svínakjötið og hafa það bæði í
steik og svo saltað eða reykt.
Ég hefi átt þess kost að skoða
svínasláturhúsið Grísaból en það
sýndi Kristinn Sveinsson mér fyrir
nokkru. Ég ræddi við Kristin um
áhugamál hans, sem er svínarækt.
Auk þess hefur hann um árabii
verið umfangsmikill bygginga-
meistari. Fyrsta grísinn eignaðist
Kristinn 12 ára gamail, þá föður-
laus drengur vestur í Dölum. Sárt
var að farga þeim grís og ekki
ósennilegt að oft síðan hafi Kristinn
saknað dýranna sinna, en hann
hugsar mjög vel um þau, enda er
það aðalforsenda þess að kjötið sé
gott. Kristinn sagði dýrin mjög
greind og sagði mér sögu því til
sönnunar. Hann lánaði eitt sinn frú
í Reykjavík 5 vikna gris, sem hún
hafði á heimili sínu sem gæludýr.
Grísinn var nefndur Rósalind og
hann lék sér við börnin á heimil-
inu, fór í bað með þeim og svaf
stundum hjá þeim. Hann gegndi
nafni. Fjölskyldan fór með hann í
bandi í sunnudagsgöngu um bæinn.
En Rósalind óx og stækkaði og það
kom að því að hún var send til
baka á svínabúið til systkina sinna.
Þá óttaðist Kristinn að þau vildu
ekki líta við borgarbarninu, en þau
fögnuðu henni eins og sönnum
systkinum sæmir. Margir álíta að
svín séu óþrifalegar skepnur, en á
þessu heimili átti Rósalind sinn
sandkassa og notaði hann alltaf.
Nú er Kristinn að láta útbúa sturtu-
bað fyrir svínin, en það sprautar
úr öllum áttum — uppi, niðri og út
á hlið — algjört dúndur. Ekkert er
of gott fyrir svínin hans Kristins,
en svona svínasturtubað er að öll-
um líkindum éinsdæmi í veröldinni.
En dýrin eru þakklát fyrir gott
atlæti og launa það ríkulega.
Kryddlegin svínasteik
3 kg biti úr læri,
30 g smjör eða smjörvi (2 smá-
pakkar),
1 meðalstór laukur,
1 hvítlauksgeiri,
börkur af hálfri appelsínu,
1 peli rauðvín, áfengt eða
óáfengt,
1 dl kjúklingasoð eða vatn og
teningur,
1 tsk. salt,
'Atsk. múskat,
'Atsk. negull,
1 lárviðarlauf,
10 græn piparkom (niðursoðin),
1—2 msk. hreinn ijómaostur.
1. Skerið þversum í fituvefinn
að hoidinu þannig að það myndist
ræmur í hann, u.þ.b. 2—3 sm breið-
ar.
2. Bræðið smjörið og smyijið
ailt lærið með því.
3. Blandið saman salti, múskati,
negul, muldu lái’viðarlaufi og
grænum piparkornum. Nuddið
síðan kryddblöndunni inn í lærið.
Setjið á fat, setjið lok eða plast-
poka yfir og látið standa í kæliskáp
í 1 sólarhring.
4. Afhýðið lauk og hvítiauk,
skerið í sneiðar. Setjið í skál.
5. Takið börkinn af appelsínunni
með hníf þannig að hvíta himnan
sitji eftir. Skerið síðan börkinn í
ræmur og setjið með lauknum.
Meijið piparkornin og setjið saman
við.
Umsjón: KRISTÍN GESTSDÓTTIR
Teikningar: SIGURÐUR ÞORKELSSON
6. Setjið rauðvín og kjúkiinga-
soð út í.
7. Setjið lærið í plastpoka og
hellið leginum með því sem er í
honum í plastpokann. Setjið í kæli-
skáp í 2 sólarhringa. Snúið tvisvar
á dag eða oftar.
8. Takið kjötið úr pokanum 2
tímum fyrir steikingu og þerrið vel
og látið standa á eldhúsborðinu þar
til þið setjið það í ofninn.
9. Hitið bakarofninn í 180°C,
blástursofn í 160°C, setjið kjötið í
steikingarpott eða skúffuna úr
eldavélinni og steikið í 1 ‘A—2 klst.
10. Aukið hitann í 220°C eða
notið glóðarrist og brúnið kjötið í
nokkrar mínútur.
11. Eitthvað rennur úr kjötinu
og er gott að fjariægja það úr pott-
inum öðru hveiju svo að það brenni
ekki. Notið það síðan í sósu.
12. Síið löginn sem kjötið lá í,
setjið í pott og látið sjóða í opnum
potti við háan hita í 10 mínútur.
Setjið soðið sem þið tókuð úr steik-
ingapottinum saman við og jafnið
þunna sósu. Setjið ijómaostinn út
í sósuna og hrærið vel saman við.
Meðlæti: Soðið grænmeti og
bakaðar eða soðnar kartöflur.
Hamborgarhryggur með
grænmeti og smjöri
3 kg hamborgarhryggur með
beini
vatn svo að fljóti yfir hrygginn
2 lárviðarlauf
8 negulnaglar
1 msk. milt sinnep
1 msk. púðursykur
1. Setjið vatn, lárviðarlauf og
negulnagla í pott eða steikingar-
pott. Látið sjóða.
2. Setjið hrygginn ofan í vatnið,
það þarf að fljóta yfir hann. Látið
sjóða á hellu eða í bakaraofni í
30—40 mínútur. Hitinn þarf að
vera mjög hægur og það má alls
ekki sjóða ákaft í pottinum.
3. Takið hrygginn úr ofninum,
leggið á grind, smyijið hrygginn
með sinnepi og stráið púðursykri
yfir.
4. Hitið bakaröfn í 250°C eða
notið glóðarrist og steikið hrygginn
þar til hann er gullinn og bólur
hafa myndast í húðinni. Gætið vel
að hryggnum, sérstaklega undir
glóðarrist. Hann er fljótur að
brenna.
Meðlæti: Soðið blómkál, gulræt-
ur og strengjabaunir, niðursoðinn
aspas, kartöflustappa og brætt
smjör.
Gleðilega páska.