Morgunblaðið - 24.05.1990, Blaðsíða 72

72
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 24. MAI 1990
Sjávarútvegur — iðnad-
ur — fiskveiðisljórnun
eftir Ágúst Einarsson
Fyrri grein
Grundvöllur umfjöllunar um
sambúð iðnaðar og sjávarútvegs
með sérstakri hliðsjón af stjómun
fískveiða er að glöggva sig á þætti
þessara atvinnugreina í þjóðarbú-
skapnum. í grein þessari verður
stjómun fiskveiða skoðuð í stærra
samhengi en nú er oftast gert.
Einnig verður velt upp nokkrum
hugmyndum um samvinnu þessara
tveggja atvinnugreina í framtíðinni.
Útflutningstekjur landsmanna
íslendingar, sem fámenn þjóð,
em meira háðir utanríkisviðskiptum
en aðrar þjóðir. Mikilvægi og sér-
staða sjávarútvegs liggur ekki hvað
síst í því hve stóran hluta hann
axlar í gjaldeyrisöflun þjóðarinnar.
Útflutningstekjur Islendinga í
fyrra vom 111 milljarðar. Mynd 1
sýnir þátttöku nokkurra atvinnu-
greina í gjaldeyristekjum.
Á myndinni sést hlutur nokkurra
atvinnugreina í gjaldeyristekjum
síðustu 7 ár frá 1983 til og með
1989. Sjávarafurðir bera höfuð og
herðar yfír aðrar greinar með frá
46% gjaldeyristekna 1983 upp í 51%
í fyrra.
Iðnaði er tvískipt, í fyrra lagi
stóriðjuverksmiðjurnar tvær í
Straumsvík og á Grundartanga,
sem skila frá 9% til 14% gjaldeyris-
tekna. Þessar stóriðjuverksmiðjur
hafa nokkra sérstöðu í iðnaðar-
framleiðslu.
Aðrar iðnaðarvörur er með 5-6%
gjaldeyristekna öll þessi 7 ár og
vega þar ull og niðurlagðar sjávar-
afurðir þyngst.
Einnig eru á myndinni tekjur af
erlendum ferðamönnum til að sýna
þátt þessarar vaxandi atvinnugrein-
ar. Framlag hennar hækkar frá 3%
í 6% gjaldeyristekna á þessum 7
ámm.
Tekjur vegna samgangna koma
reyndar oft á eftir sjávarútvegi og
em með 10-13% gjaldeyristekna
undanfarin ár.
Tekjur af vamarliðinu eru 6-7%
af gjaldeyristekjum á þessu tíma-
bili.
Yfirburðastaða sjávarútvegs á
Þáttur nokkurra atvinnu-
greina í gjaldeyristekjum
60
50
40
00
20
10
Ar
■H SjAvanltvogiir
[ Jl Aörar iönaftarvÖr\ir
þessu sviði hefur skapað honum
sterk ítök í íslensku þjóðfélagi.
Vafalaust kemur ýmsum á óvart,
hve lítill hluti aðrar iðnaðarvörur
era af gjaldeyristekjum.
Framlag til landsframleiðslu
Fleira er hins vegar í þjóðarbú-
skapnum en fenginn dollar eða
pund, þótt mikilvæg séu. Innlend
framleiðsla á iðnaðarvörum og öðru
sem sparar gjaldeyri og er þannig
í samkeppni við innflutning er líka
mikils virði.
Hægt er að meta þátt atvinnu-
greina með ýmsu móti; sem hlut-
fall af vinnuafli sem starfar í grein-
inni, sem hlutfall fjárfestinga og
fleiri mælikvarðar eru mögulegir.
Á mynd 2 sést framlag nokkurra
S'tóriöja
Erlo.ndir feröamonn
atvinnugreina til landsframleiðslu.
Hér er valin sú léið að sýna hefð-
bundinn samanburð sem er þáttur
atvinnugreina í landsframleiðslu.
Við staðnæmumst við sjávarútveg
og iðnað eins og áður í okkar sam-
anburði.
Framlag sjávarútvegs eykst á
þessum 7 árum úr tæpum 12% í
rúm 16%. Annar iðnaður skilar
12-14% landsframleiðslunnar.
Athygli vekja hinar miklu sveifl-
ur í stóriðjuframleiðslu frá 0,8% til
2,0%. Sundurgreindar tölur stóriðju
og annars iðnaðar fýrir síðustu 2
ár vom ekki tiltækar, en iðnaður
samtals er 13,6% og 13,5% þessi 2
ár og eru síðustu 2 árin þess vegna
sýnd sérstaklega á myndinni.
Hér er miklu meira jafnræði milli
sjávarútvegs og iðnaðar. Lands-
framleiðsla okkar í fyrra var rétt
tæpir 300 milljarðar, þannig að hér
erum við að tala um mikilvæga
þætti og hvert prósentustig sam-
svarar miklum verðmætum.
Auðvitað vega aðrar atvinnu-
greinar þungt í þessu. Byggingar-
starfsemi skilar um 9%, samgöngur
um 8%, verslun, veitinga- og hótel-
rekstur um 8%.
Aðalatriðið er þó, að engin at-
vinnugrein hérlendis getur staðið
óstudd. Allt er atvinnulífið samofíð,
styður, styrkir og veikir hvert ann-
að allt eftir viðskiptum manna á
milli.
Þannig væri enginn sjávarútveg-
ur hér ef ekki væri öflugur iðnaður
og víst væri enginn iðnaður ef við
hefðum ekki sterkan sjávarútveg.
Einangmnarstefna er ekki skyn-
samleg en betur verður vikið að því
síðar.
Þessi samanburður hér að fram-
an sýnir samt viss hlutföll og
ákveðna þróun.
Samvinna atvinnugreinanna
Mjög stór hluti iðnaðar hefur
beinlínis byggst upp í tengslum við
sjávarútveg; skipasmíðaiðnaður,
margvíslegur vélsmiðjurekstur og
rafeindaiðnaður svo nokkur dæmi
séu nefnd.
Sambúð er góð milli atvinnu-
greina hérlendis á mörgum sviðum.
Launakjörin eru svipuð í sjávarút-
vegi og iðnaði í landvinnslu, en sjó-
menn njóta verulega hærri launa
sem markast m.a. af hlutaskipta-
kerfi þeirra.
Lánsfjármagn er nú orðið í stór-
um dráttum á sama verði til iðnað-
ar og sjávarútvegs og er það vel.
Eðlileg samkeppni er þannig milli
þessara greina bæði á vinnu- og
fjármagnsmarkaði. Erfitt er að
meta styrkleika atvinnufyrirtækj-
anna, en eigið fé er væntanlega nú
orðið meira í iðnfyrirtækjum í sam-
anburði við sjávarútveg. Nær óger-
legt er að alhæfa um þetta. Aðstæð-
ur eru svo mismunandi milli fyrir-
tækja og greina.
En hvað með fiskveiðistjórnun-
ina? Rýrir ekki núverandi stjórnun
möguleika iðnaðar á vexti vegna
þess að gengisskráning sé röng?
Áður en þeirri spurningu er svar-
að verður sýnt hvernig hægt er að
Framlag nokkurra atvinnu-
greina til landsframleiðslu
20
15
10
20
15
10
1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989
Ár
■B Sjftvurrttvcgur
L Jl Aftr«r iftnaftarvörur
Stóriöja
Iftnaftur aamtala
Útflutningur sjávar-
afiirða íslands og Noregs
Milljarðar
70 i— --------—------------+
60
50
40
30
20
10
1987
Ágúst Einarsson
„Mjög stór hluti iðnaðar
hefiir beinlínis byggst
upp í tengslum við sjáv-
arútveg; skipasmíða-
iðnaður, margvíslegur
vélsmiðjurekstur og
rafeindaiðnaður svo
nokkur dæmi séu
nefiid.“
spara 25 milljarða á ári við stjórnun
fiskveiða.
Hvernig má spara 25 miHjarða
á ári við fískveiðistjórnun?
Hér verður sýnt hvernig þetta
er hægt og munar satt best að segja
um minna.
En fyrst verður aðeins að líta í
kringum okkur. Sjávarútvegurinn á
í vemlegri samkeppni erlendis og
helstu keppinautar okkar á flestum
mörkuðum em Norðmenn.
Á mynd 3 sést útflutningur ís-
lendinga og Norðmanna í milljörð-
um króna fyrir 3 síðustu ár.
Útflutningstekjur Norðmanna af
sjávarafurðum eru ívið meiri en
okkar þ.e. 10,4% meiri árið 1987,
10,7% meiri árið 1988 og aðeins
8,1% meiri árið 1989.
Vemlegur samdráttur varð hjá
þeim í fyrra eins og þessar tölur
bera með sér. Hér eru bornar sam-
an hefðbundnar sjávarafurðir, þ.e.
botnfiskveiðar og -vinnsla, og upp-
sjávarafli eins og loðna og síld.
Fiskeldi er ekki inni í þessum sam-
anburði.
Norðmenn flytja út, eins og við,
megnið af sjávaraflanum. Starfandi
sjómenn á Islandi eru um 6 þúsund
en um 20 þús. í Noregi. Skipafloti
Norðmanna er mörgum sinnum
stærri og allt að 9 sinnum fleiri
skip em þar en í íslenska flotanum.
Lauslegur samanburður á út-
gerðarkostnaði sýnir að væri norska
fyrirkomulagið hér væri almennur
útgerðarkostnaður a.m.k. 16 mill-
jörðum hærri.
Þótt launakjör sjómanna væru
rýrð veralega, þá væm launa-
greiðslur til sjómanna a.m.k. 9 millj-
örðum hærri en nú er, ef norska
fiskveiðistjómunin væri höfð hér-
lendis við stjórnun fiskveiða.
Hér er mjög vægt farið í saman-
burði. Auðvitað var vitað að þetta
væri óhagkvæmt hjá frændum okk-
ar, en að íslensk fiskveiðistjórnun
skili a.m.k. 25 milljarða lægri til-
kostnaði en hjá helsta samkeppnis-
aðila er mikið. Þetta er um 400
þús. kr. ávinningur fyrir hveija 4ra
manna fjölskyldu í landinu.
Hvernig gera Norðmenn þetta?
Þeir styrkja sjávarútveginn m.a. úr
ríkissjóði. Árið 1989 nam styrkur-
inn 7,5 milljörðum og á þessu ári,
1990, 10,5 milljörðum eða yfír 12%
af útflutningstekjum sjávarafurða
þeirra.
Þetta sýnir og fólk ætti að skynja
að fiskveiðistjómun okkar er mjög
árangursrík og hagkvæm í saman-
burði við aðra.
Höfundur er prófessor við Háskóla
hlnndsJi^