Morgunblaðið - 31.05.1990, Blaðsíða 31

30
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 31. MAI 1990
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 31. MAI 1990
31

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Arvakur, Reykjavík
HaraldurSveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033. Áskrift-
argjald 1000 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 90 kr. eintakið.
Landsbyggð
og þéttbýli
Það getur verið varasamt,
að draga of víðtækar
ályktanir af úrslitum sveitar-
stjórnakosninga. Þótt úrslitin
gefi að sumu leyti vísbend-
ingu um þá strauma, sem eru
á ferðinni í landsmálum, end-
urspegla þau oft og ekki síður
viðhorf og aðstæður á hveij-
um stað. Þótt Sjálfstæðis-
flokkurinn ynni mesta sigur
sögu sinnar í Reykjavík og
næði ótrúlega háu atkvæða-
hlutfalli í Garðabæ, dugði sú
sveifla ekki til þess að tryggja
flokknum meirihluta í Kópa-
vogi eða koma í veg fyrir
meirihluta Alþýðuflokks í
Hafnarfirði. Staðbundnar
ástæður geta því oft ráðið
miklu um úrslit sveitar-
stjórnakosninga.
Engu að síður er ástæða
til að spyrja að loknum þess-
um kosningum, hvort skilin á
milli landsbyggðar annars
vegar og þéttbýlis á suðvest-
urhorninu hins vegar séu
stöðugt að verða skarpari og
dýpri. Þorsteinn Pálsson, for-
maður Sjálfstæðisflokksins,
vék að þessu í samtali við
Morgunblaðið í gær er hann
sagði: „Hitt er svo annað
mál, og Sjálfstæðisflokkurinn
hefur auðvitað verið að horfa
á, að það er gjá á milli fólks
í dreifbýli og þéttbýli. Ég hef
verið að benda á, að við búum
við tvö hagkerfi í landinu, þar
sem þéttbýlisfólkið býr í
fijálsu hagkerfi, en atvinnu-
vegir landsbyggðarinnar
meira og minna við miðstýr-
ingu með reglugerðum og
sjóðum. Mín skoðun er sú,
að þetta hafi lamað lands-
byggðina og gert það að verk-
um, að hún er alltof háð mið-
stýringarvaldi, en Framsókn-
arflokkurinn hefur alið á tor-
tryggninni og viljað í raun
og veru viðhalda gjánni. . .“
Sjálfstæðisflokkurinn hef-
ur verið harður gagnrýnandi
þess opinbera sjóðakerfis,
sem núverandi ríkisstjórn
hefur byggt upp til þess að
halda sjávarútvegi og fisk-
vinnslu gangandi við erfið
rekstrarskilyrði. Þessi mál-
flutningur Sjálfstæðismanna
er vafalaust ein af ástæðum
þess, að flokkurinn er mun
sterkari í þéttbýlinu á suð-
vesturhorninu en í sumum
hinna dreifðu byggða lands-
ins. Þar hafa margir tilhneig-
ingu til þess að líta svo á,
að þetta sjóðakerfi hafi átt
þátt í að skapa rekstrar-
grundvöll fyrir sjávarútveg-
inn. Ekki beri að líta á þá
fjármuni, sem í gegnum sjóð-
ina fara, sem styrki við sjáv-
arútveg heldur sem endur-
greiðslu á því, sem frá sjávar-
útvegi hafi verið tekið m.a. á
tímum fastgengisstefnu.
Auðvitað geta skamm-
tímasjónarmið af þessu tagi
verið skiljanleg, þar sem
miklir erfíðleikar hafa steðjað
að í atvinnulífi. En hið versta
við sjóðakerfið er einfaldlega
það, að með því hefur nauð-
synleg endurskipulagning í
útgerð og fiskvinnslu tafizt í
nokkur misseri. Fækkun
fiskiskipa og fækkun fisk-
verkunarstöðva er algjör for-
senda þess, að þjóðin geti náð
meiri hagnaði út úr sjávarút-
vegi. Slíkar umbætur eru tor-
veldaðar með sjóðakerfinu og
eru ekki til hagsbóta fyrir
hinar dreifðu byggðir lands-
ins, þegar til lengri tíma er
litið.
Stærsta átakamálið, sem
hér hefur komið upp milli
byggða í landinu, verður stað-
setning hins nýja álvers. En
það skiptir ákaflega miklu
máli, að sæmileg samstaða
takist um það mál. Til þess
að svo megi verða þurfa
umburðarlyndi og víðsýni og
langtímasjónarmið að sitja í
fyrirrúmi.
Það er hins vegar rétt hjá
formanni Sjálfstæðisflokks-
ins, að það er gjá á milli fólks
í dreifbýli og þéttbýli og því
miður bendir margt til þess,
að hún sé bæði að breikka
og dýpka. Endurskipulagning
sjávarútvegs og fiskvinnslu
er þáttur í byggðastefnu.
Þetta tvennt verður ekki með
nokkru móti aðskilið. Fisk-
veiðistefnan sjálf er lykilatriði
í byggðapólitíkinni. Um hana
hefur enn ekki náðst víðtæk
samstaða í landinu. Það er
mikið verk að vinna fyrir
stjórnmálamenn og stjórn-
málaflokka að skapajarðveg
fyrir sæmilegri samstöðu
þessarar fámennu þjóðar.
Fyrsta leikár LR í Borgarleikhúsi:
Aðsókn jókst frá fyrra ári
en minna en vonast var til
- segir Hallmar Sigurðsson leikhússtjóri
„Við hefðum vonast eftir betri aðsókn og að styrkveitingar hins
opinbera hefðu verið hærri en raunin varð á. Hins vegar ber á það
að líta að íyrsta leikár LR í Borgarleikhúsinu var um margt sérs-
takt; það var styttra en venja er til og verkefhaskráin í þyngri
kantinum. Þrátt fyrir þetta jókst aðsókn um 30% frá fyrra leikári
og með sparnaði höfum við getað mætt auknum kostnaði að mestu,“
segir Hallmar Sigurðsson, leikhússtjóri Leikfélags Reykjavíkur, en
aðalfúndur félagsins var haldinn í fyrrakvöld.
Fimm uppfærslur voru á leikár-
inu og áhorfendur um 50.000.
Opnunarverkin voru Höll Sumar-
landsins, sem rúm 13.000 áhorf-
endur sáu og Ljós heimsins, með
liðlega 12.000 áhorfendur. Mest
Þátttaka í
sjávarútvegi
erlendis
Samtök fiskvinnsfustöðva
efiia til fúndar í A-sal Hótels
Sögu klukkan 12 í dag um mögu-
leika íslendinga á þátttöku í
sjávarútvegi erlendis.
Frummælendur verða Gn'mur
Valdimarsson, Dóra Stefánsdóttir,
Páll Gíslason, Sigurpáll Jónsson,
Stefán Þórarinsson og Ólafur Sig-
urðsson. Fundarstjóri verður
Gunnar Tómasson.
Fundurinn er öllum opinn og
hefst hann með hádegisverði kl.
12. Þátttökugjald er 1500 krónur
og er hádegisverður innifalinn.
var aðsóknin á barnaleikritið
Töfrasprotann, um 14.500 manns.
Á Kjöt komu liðlega 5000 áhorf-
endur og Hótel Þingvelli uppundir
4000. Auk þess átti leikfélagið
samstarf við aðstandendur tveggja
leiksýninga sem enn ganga; Sigr-
únar Ástrósar og Eldhests á ís.
„Auk þess var önnur fjölbreytileg
starfsemi í húsinu í samstarfi við
íslenska dansflokkinn var sett upp
sýningin Vorvindar. Settar voru
upp sex ljóðadagskrár, Sinfóníu-
hljómsveitin hefur haldið hér tón-
leika, við hýstum lokatónleika
Djasshátíðar og hér var haldið upp
á sextugsafmæli Vidísar Finn-
bogadóttur, forseta íslands. Auk
þess hefur verið haldinn hér fjöldi
ráðstefna. En við höfum ekki að-
sóknartölur yfir þessa liði þar sem
þeir heyra ekki undir okkur.“
Hallmar segir reiknisárið langt
í frá liðið og því sé of snemmt að
nefna tölur um afkomu leikfélags-
ins. Erfitt sé að meta leikárið í
samanburði við fyrri ár þar sem
líðandi leikár hófst ekki fyrr en í
lok október og sýningum lauk mun
fyrr en venjulega eða fyrir um
hálfum mánuði. Það sé því tæpum
þremur mánuðum styttra en venju-
legt leikár. „Við sýndum svipaðan
fjölda verka og aukning áhorfenda
varð um 30% frá því sem var á
síðasta leikári í Iðnó en það var
gott ár. En það voru vissulega
vonbrigði að fá ekki meiri fjár-
stuðning frá ríki og borg. Við höf-
um alla tíð átt gott samstarf við
borgina. Framlög til okkar hafa
verið minni en ella vegna mikils
kostnaðar við lokaframkvæmdir
við byggingu Borgarleikhúss. Eg
trúi því og treysti að borgin muni
styðja enn betur við bakið á okkur
þegar framkvæmdirnar eru að
baki. Einnig er ég vongóður um
að menntamálaráðherra muni sýna
málefnum leikhússins skilning
þrátt fyrir að ég hafi furðað mig
á skilningsleysi ríkissjóðs á þeim
erfiðu tímamótum sem við höfum
staðið á. “
Hallmar sagði að lögð hefði ver-
ið áhersla á að hafa íslensk verk
á verkefnaskrá líðandi leikári. Á
aðalfundinum hefðu menn verið
sammála um að það hefði verið
vel tilraunarinnar virði en verk-
efnaskráin hefði líklega verið of
þung fyrir bragðið. Að fenginni
þessari reynslu hefði veríð ákveðið
að bjóða fjölbreyttari og að hluta
til léttari efnisskrá. Áfram yrði þó
lögð áhersla á íslensk verk.
Stefnt er að því að setja upp 5
verk á stóra sviðinu og eitt á því
litla. Hvort leikfélagið hafi bol-
magn til að ráðast í fleiri verk
segir Hallmar undir því komið að
aðsókn aukist og styrkir frá ríki
og borg hækki.
Morgunblaðið/Þorkell
Louis E. Marshall á sýningunni fi-á stríðsárunum í Kfeppshúsinu í
Árbæ.
Kominn til íslands og
mimrist hemámsáranna
Viðtal við Louis E. Marshall sem heldur fyrirlestur á laugardag
í TILEFNI þess að á laugardag
verður opnuð í Árbæjarsafiii
sýning frá hernámsárunum og
um mannlíf í landinu á þeim tíma
er kominn til landsins Banda-
ríkjamaðurinn Louis E. Mars-
hall ofiirsti, 87 ára gamall, sem
mun flyfja fyrirlestur í safninu
kl. 15.00. Louis E. Marshall
Benedikt Gröndal, fyrrum formaður Alþýðuflokksins:
Sameiginleg framboð boða ekk-
ert gott fyrir Alþýðuflokkinn
BENEDIKT Gröndal sendiherra íslands hjá Sameinuðu þjóðunum og
fyrrum formaður Alþýðuflokksins, sagði í samtali við Morgunblaðið að
það væri vissulega sárt að enginn ósvikinn Alþýðuflokksmaður ætti sæti
í borgarstjórn Reykjavíkur í fyrsta sinn. Benedikt telur kosningarnar
vera ósigur fyrir sameiginleg framboð á vinstrivængnum og að þau
boði ekkert gott fyrir Alþýðufiokkinn.
„Ég er nú dálítið langt frá til
þess að geta tjáð mig mikið um
þessi úrslit og hef fengið hingað
frekar takmarkaðar fréttir. Alþýðu-
flokkurinn hefur upplifað bæði
bjarta tíma og dimma í þessum
málum og sýnist mér af því sem
ég hef heyrt að flokkurinn hafi
komið misvel út úr kosningunum;
illa til dæmis í Reykjavík en vel í
Hafnarfirði,“ sagði Benedikt
Gröndal sendiherra í New York og
fyrrum formaður Alþýðuflokksins.
Benedikt sagði það sárt að Al-
þýðuflokkurinn skyldi hafa misst
fulltrúa úr borgarstjóm Reykjavík-
ur. Bæjarstjóm Reykjavíkur hefði
verið sá vettvangur sem flokkurinn
hefði fyrst látið að sér kveða og
sjálfur hefði hann verið varafulltrúi
í borgarstjórn Reykjavíkur á sjötta
áratugnum. „Það er verulega slæmt
að ekki skuli vera hreinn og yfirlýst-
ur Alþýðuflokksmaður í borgar-
stjórn Reykjavíkur.“
Aðspurður um það hvort hug-
myndir um sameiginleg framboð
hefðu beðið skipbrot, sagði Bene-
dikt að svo virtist vera sem sameig-
inleg framboð hefðu beðið ósigur í
þessum kosningum og að þau boð-
uðu ekki gott fyrir Alþýðuflokkinn,
en hann fylgdist hins vegar ekki
nógu vel með til að geta metið hvort
slík framboð heyrðu sögunni til.
„Islensk stjórnmál virðast vera að
ganga í gegnum miklar breytingar.
Flokkshollusta virðist fara minnk-
andi og fjöldi óákveðinna kjósenda
virðist fara stöðugt vaxandi."
Um forystuskipti í flokknum
sagðist Benedikt ekkert vilja tjá
sig; ekki væri óalgengt að slíkar
raddir kæmu upp þegar illa áraði.
Ég treysti mér hins vegar ekki til
að meta það héðan hvort einhveijar
alvöruhreyfingar eru í gangi,“ sagði
Benedikt Gröndal.
Morgunblaðið leitaði einnig til
Gylfa Þ. Gíslasonar og Kjartans
Jóhannssonar, fyrrverandi form-
anna Alþýðuflokksins, en þeir vildi
ekki tjá sig um þetta mál.
dvaldist hér á árunum 1943-45
og hafði með höndum eftirlit
með öllum herstöðvunum á
landinu. Hann ferðaðist því mik-
ið um og kynntist landi og þjóð.
Við komuna færði liann Arbæj-
arsafúi hljómplötualbúm með
islenskum kórum og einsöngv-
urum þess tíma, Hreini Páls-
syni, Erling Ólafssyni o.fl., sem
hann hefúr alltaf geymt, auk
fjölda mynda. Hann hefúr haldið
áfram að vera tengdur íslandi,
því hann á hér son, Svein Áka
Lúðvíksson. Marshall hefúr tek-
ið saman endurminningar sínar
um dvölina á íslandi á þessum
árum, sem ætlunin er að komi
út á íslensku í haust hjá bókafor-
lagi ísafoldar.
Louis E. Marshall kom til ís-
lands um miðjan vetur og varð
undrandi á að lenda á fínni auðri
flugbraut þar sem eftir honum
beið bíll með bílstjóra í stað hunda-
sleða og snjóhúss, sagði hann í
stuttu samtali við Morgunblaðið.
Meðferðis höfðu þeir ísvél, svo að
hægt væri að framleiða ís handa
hermönnunum og hann minnist
þess hvernig íslensku börnin
horfðu stóreygð á ísinn, sem þau
þekktu ekki. Einnig sagði hann að
fyrir mistök hefðu Bandaríkja-
menn flutt svo miklar birgðir af
kjúklingum, kalkúnum og popp-
korni til Islands að dugað hefði
fyrir alla Evrópu. Það hlóðst upp
í birgðaskemmum og margir Is-
lendingar komust þá í kynni við
þennan mat. Kostulegast fannst
Louis Marshall í byijun að sjá kon-
ur í íslenskum búningi koma eftir
götunni með stærðar físk þræddan
á vír í hendinni. Hélt að það væri
vegna skorts á umbúðapappír í
landinu.
Louis E. Marshall talar um Hót-
el Gink, þar sem hann bjó við .
fyrsta flokks viðurgerning í brögg-
um, þar til hann flutti í Trípol-
íkamp, þar sem var dansað í klúbb-
num og hægt að bjóða íslenskum
vinum með sér. Hann kveðst hafa
kynnst mörgum íslendingum og
sótti tíma í íslensku í Háskóla ís-
lands meðan hann dvaldi hér. Einn-
ig talar hann um ameríska spítal-
ann í Mosfellssveit, sem var
stærsta sjúkrahús Bandaríkja-
manna. Þegar innrásin var gerð í
Normandí og ekki var rúm fyrir
alla þá særðu og slösuðu þaðan á
breskum sjúkrahúsum, voru þeir
fluttir í hið vel búna sjúkrahús á
Islandi. Flugvélamar með særða
lentu á sex mínútna fresti á flug-
brautinni í Keflavík. Á ferðum
sínum um ísland, til að líta eftir
bandarísku herstöðvunum, notuðu
Bandaríkjamenn norskt skip,
Novu, sem hafði flúið frá Noregi
í upphafi stríðsins. Eftir sigurinn
í Evrópu þurfti Marshall að dvelja
á íslandi og ferðast milli herstöðv-
anna til að fylgjast með því að
hermennirnir færu með allt sitt og
ekkert annað og skildu við það
samkvæmt samningum og lögum.
En í fyrirlestrinum í Árbæjarsafni *
á laugardaginn ætlar hann að
segja frá lífinu á Islandi, eins og
það kom honum fyrir sjónir.
10. norrænu öldrunarráðstefiiunni lauk í Reykjavík í gær;
Aukið samráð verði haft niilli sjúkl-
ings og þeirra sem meðhöndla þá
NORRÆNNI öldrunarráðstefiiu
lauk í Reykjavík í gær en hún stóð
í 4 daga. Um 400 þátttakendur frá
öllum Norðurlöndunum voru á
ráðstefnunni og þar voru flutt
tæplega tvöhundruð erindi. Ráð-
stefnan skiptist í sex verksvið; fé-
lagsfræði, hjúkrun, líflræði, lækn-
isfræði, sálfræði og tannlækning-
ar. Félag íslenskra öldrunarlækna
og Öldrunarfræðafélag íslands
stóðu að ráðstefnunni að íslands
hálfú.
Sveigjanlegur eftirlaunaaldur
Ólafur Ólafsson, landlæknir og
einn af fyrirlesurum ráðstefnunnar,
sagði í samtali við Morgunblaðið að
sú stefna sem ríkt hefði í öldr-
unarmálum fyrir um 20 árum, þ.e.
vistun á elliheimili um leið og eitt-
hvað bjátaði á, væri að víkja og að
elliheimili sem slík ættu hugsanlega
eftir að hverfa. Sú stefna, sem hann,
Þór Halldórsson og Ársæll Jónsson
hefðu kynnt hérlendis upp úr 1972
og á rætur sínar að rekja til Eng-
lands, væri nú allsráðandi en hún
væri sú að gefa öldruðum kost á að
búa heima hjá sér eins lengi og unnt
er.
Ólafur sagði að endurhæfing hefði
verið mikið rædd á ráðstefnunni.
Mjög góðum árangri er hægt að ná
í meðferð á öldruðum og ekki væri
rétt að láta hendur fallast þegar
þeir eiga í hlut. Aldraðir geta einnig
lagt sitt af mörkum til bættrar hpilsu
og betri lífsgæða í ellinni. Nú væri
t.d. sannað að hálftíma dagleg ganga
hefði veruleg fyrirbyggjandi áhrif
varðandi hjarta- og æðasjúkdóma og
væru þeir, sem ganga daglega, betur
á sig komnir en hinir sem ekki stunda
neina hreyfingu eða útiveru. Ólafur
tók fram að ekki þarf að hlaupa
maraþon — stutt dagleg ganga getur
gert mikið gagn.
Landlæknir hefur barist fyrir því
fyrir Alþingi að fá sett lög um sveigj-
anlegan eftirlaunaaldur, þar sem
hugmyndin er að fólk ákveði sjálft
hvenær það hættir að vinna. Hann
kynnti þetta mál á ráðstefnunni og
hlaut það góðan hljómgrunn meðal
Norðurlandabúanna. Helsta ástæða
Morgunblaðið/Þorkell
Frá blaöamannafundi, sem haldinn var í lok öldrunarráðstefhunnar. Frá vinstri eru Arsæll Jónsson lækn-
ir, Áke Rundgren yfirlæknir, Marianne Schroll yfirlæknir, Ólafur Ólafsson landlæknir, Sol Seim sálfræðing-
ur og Pálmi V. Jónsson læknir.
þess að barist er fyrir þessari breyt-
ingu er sú að 70 ára gamalt fólk er
mun betur á sig komið nú, en 70
ára gamalt fólk var fyrir 20 árum.
Samráð um meðhöndlun
Marianne Schroll frá Danmörku
hélt erindi um fjöjþætt heilbrigðis-
vandamál í ellinni. í máli hennar kom
fram að viðnám minnkar smám sam-
an eftir miðjan aldur og að oft á
tíðum þarf að meðhöndla fleiri en
einn veikleika eða sjúkdóm hjá öldr-
uðum samtímis. Hún telur að þeir
sem sinna heimahjúkrun gegni lykil-
hlutverki í því að greina veikleika
hjá öldruðum nógu snemma þannig
að ekki þurfi að koma til sjúkrahús-
vistar. Þegar margir sjúkleikar heija
samtímis sagði hún mjög mikilvægt
að hafa samráð við sjúklinginn
hvernig haga bæri meðhöndlun, í
hvaða röð ætti að meðhöndla sjúk-
dóma og hvað ætti að gera við hveiju
vandamáli.
Lífsgæði aldraðra
Sol Seim frá Noregi hélt erindi
um lífsgæði. Hún kynnti meðal ann-
ars rannsókn sem hún hóf árið 1939
en þá byijaði hún að fylgjast með
unglingum. Hún hitti síðan sama
fólkið aftur þegar það var þrítugt
og svo þegar það var sextugt. Um
sextugt var það hætt að hafa áhyggj-
ur af starfsframa og hafði mikla
ánægju af því að fylgjast með upp-
vexti barnabarna sinna. Góð heilsa
stuðlar að lífsgæðum, efnahagur
þarf að vera þokkalegur svo fólk
geti leyft sér t.d. að sækja tónleika
og leikhús og gamalt fólk þarf að
gefa af sér og njóta kærleika til að
líða vel og það þarf að hafa eitthvað
fyrir stafni. Sveigjanlegur eftirlauna-
aldur gæti stuðlað að auknum
lífsgæðum aldraðra því fólk missir
oft ýmis félagsleg tengsl þegar það
hættir að vinna og verður einmana.
Þá þarf að gefa öldruðum kost á að
takast á hendur störf við hæfí, t.d.
léttari störf fyrir þá sem hafa unnið
erfiðisvinnu. Heilbrigt gamalt fólk
getur einnig gert ýmislegt fyrir veikt
gamalt fólk, blinda eða aðra. Sol
Seim sagði sálfræðinga vera upp-
tekna af því að kanna hvað böm
geti gert á ákveðnum aldri en hún
er sálfræðingur sjálf. Hún sagðist
óska þess að sálfræðingar færu að
sinna gömlu fólki meira, gera rann-
sóknir á því hvers gamalt fólk er
megnugt og hveijir möguleikar þess
eru.
Umhverfisáhrif á öldrun
Áhrif umhverfis á öldrun var um-
ræðuefni Áke Rundgren frá Svíþjóð.
Hann gerði þremur þáttum skil;
reykingum, áfengisneyslu og snefil-
efnum. Niðurstöður rannsóknar sem
gerð var í Svíþjóð staðfesta skaðleg
áhrif reykinga. Magn steinefna í
beinum reykingamanna var 15-20%
minna en hjá þeim sem ekki reykja.
Þá hafa reykingamenn 10-20% minni
vöðvamassa en aðrir, handstyrkur
þeirra er minni og lungnastarfsemin
óvirkari. Lungnastarfsemi 70 ára
reykingamanns er lík því sem hún er
í 80-90 ára manni sem ekki reykir.
Reykingar hraða öldrun og eru ein.
af líklegum skýringum á mismiklum
lífslíkum karla og kvenna. Fleiri karl-
ar en konur reykja enn sem komið
er, en á flestum Norðurlöndum fara
reykingar minnkandi meðal karl-
manna en aukast hjá konum. í Finn-
landi er því spáð að lífslíkur karla
og kvenna verði hinar sömu árið
2010-2020 því þá muni kynin reykja
jafn mikið. Reykingar hafa einnig
áhrif á tannheilsu fólks því reykinga-
menn missa fleiri tennur en hinir sem
ekki reykja.
Talið er að áfengisneysla í litlu
magni, þ.e. 20 cl af léttvíni á dag
eða minna, hafi lítil eða jafnvel góð
áhrif á heilsufar en meiri neysla get-
ur valdið eitrun í vissum líffærum,
minnistapi og skaða á beinum og
vöðvum. Sem dæmi um það hefur
verið sýnt fram á að fertugur
drykkjumaður hefur bein á við 75
ára gamla konu. Segja má að
drykkjumenn „eyði upp“ árunum
sem þeir gætu lifað, því lífslíkumar
minnka talsvert við mikla áfengis-
neyslu.
Súrt regn hefur þau áhrif að sýru-
stig vatns lækkar og getur það vald-
ið tæringu í málmrörum sem Jeiða
drykkjarvatn. Tilraunir á rottum
sýna að snefilefni hafa áhrif á efna-
skiptin í heilanum. Þá virðist fólk sem
haldið er elliglöpum — en það er sjúk-
dómur sem heijar aðallega á fólk
yfir 65 ára aldri og veldur m.a. minni-
stapi — vera viðkvæmara fyrir áhrif-
um snefilefna en aðrir. Ekki er enn
nægilega mikið vitað um áhrif þeirra
á heilsufar en ljóst er að vandamálið
mun vaxa á komandi árum vegna
aukins magns þeirra í drykkjaivatni.
Meðferð við lífslok
Pálmi Jónsson talaði um hvaða
siðferðilegum spurningum þyrfti að
svara við lokaumönnun sjúklinga.
Fyrst og fremst bera að virða sjálf-
stæði einstaklingsins, reyna að gera
honum gott og vera sanngjarn gagn-
vart sjúklingi og samfélagi. Hann
sagði þá breytingu vera að gerast
að sjúklingur og aðstandendur hans
væru nú fræddir um ástand sjúklings
og hafðir með í ráðum í stað þess
að læknir tæki ákvarðanir einn. Þeg-
ar upp kemur misræmi milli afstöðu
sjúklings og læknis til meðferðar við
lífslok er eina leiðin til lausnar að
ræða lífsviðhorf sjúklingsins og óskir
hans. Hægt er að beita líknandi
meðferð í nær öllum tilvikum og
nútímatækni veitir þar að auki oft
möguleika á endurlífgun. Ekki er
alltaf viðeigandi að nýta tæknina í
þeim tilgangi því endurlífgun er ekki
alltaf í bestu þágu sjúklingsins. í
vissum tilfellum stríðir hún gegn vilja
hans og í öðrum tilfellum verður hún
aðeins til að framlengja dauðastríð.
í Bandaríkjunum hafa heilbrigðis-
stéttunum verið settar leiðbeiningar
um ákvarðanatöku við lífslok og tel-
ur Pálmi að sjúkrastofnanir hérlend-
is þyrftu að koma sér saman um
slíkar leiðbeiningar. Þær myndu
Ingibjörg Hjaltadóttir og Peter Holbrook.
minnka óvissu starfsfólks um hvað
sé leyfilegt, minnka árekstra milli
sjúklinga, aðstandenda og starfs-
fólks sjúkrastofnana og miða að auk-
inni þátttöku sjúklinga og aðstand-
enda í ákvarðanatöku, þær myndu
geta aukið samúð starfsfólks með
deyjandi fólki og auðvelda eftirlit og
gæðamat á heilbrigðisþjónustu.
Óþægindi frá gervitönnum
Tannhirða aldraðra var eitt af við-
fangsefnum ráðstefnunnar og var
íslensk rannsókn í þeim efnum kynnt
en hún var gerð frá 1985-1989 und-
ir stjórn Peters Holbrooks dósents
við tannlæknadeild Háskóla íslands
og framkvæmd af Ingibjörgu Hjalta-
dóttur hjúkrunardeildarstjóra á öld-
runarlækningadeild Borgarspítalans
o g öðru starfsfólki deildarinnar.
Strax kom í ljós að sýking í slímhúð
og undir geivitönnum var mjög al-
geng. Um 95% þeirra sem rannsak-
aðir voru reyndust vera með sýk-
ingu. Ljóst var að lausn á þessum
vanda myndi verða til að hjálpa mjög
mörgum, því um 70% íslendinga 67
ára og eldri eru með gervitennur.
Ákveðið var að reyna að sótthreinsun
og draga þannig úr sýkingu. Gervi-
tennurnar voru lagðar klórhexidín í
þijár nætur í röð tvisvar í mánuði í
heilt ár til að kanna langtímaáhrif
meðferðarinnar. Þetta gaf mjög góða
raun því tíðni slímhúðarbólgu lækk-
aði og fjöldi sveppa minnkaði. Sjúkl-
ingar kvörtuðu einnig mun minna
um óþægindi frá gervitönnum eftir
meðferðina. Sjúkrastofnanir, þar
sem aldraðir eru til meðferðar, eru
mjög illa búnar til að sinna tannlækn-
ingum. Þar að auki hafa flestir tann-
læknar hlotið litla þjálfun í öldruna-
rtannlækningum og á það eftir að
valda vandræðum í framtíðinni því
ástand tanna í fólki almennt er sífellt
að batna. Því er spáð að eftir 10 ár
verði meirihluti ellilífeyrisþega með
eigin tennur og verður þá orðin mik-
il þörf fyrir sérmenntaða tannlækna.
Að sögn Peters Holbrooks hefur ver-
ið rætt um að auka kennslu í öldruna-
rtannlækningum við tannlæknadeild
Háskóla íslands.
Ráðstefnugestir voru sérstaklega
ánægðir með undirbúning og frarn-
kvæmd ráðstefnunnar. Þeir voru
mjög ánægðir með aðstæður og við-
urgjörning í kringum ráðstefnuna og
luku á hann rniklu lofsorði. Þá bætti
einnig mjög bætti úr skák að veðrið
var eftir pöntun, að sögn Ársæls
Jónssonar formanns vísindanefndar
ráðstefnunnar, en það var sól við
komu þátttakenda til landsins og við
ráðstefnulok en rigning ráðstefnu-
dagana sjálfa.