Morgunblaðið - 31.05.1990, Blaðsíða 38

38
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 31. MAI 1990
Hafa gróðurhúsáhrif koltvísýrings og annarra snefilefha í andrúmsloftinu áhrif á myndun fellibvlia?
VISTFRÆÐI
HLÝNANDI
JARÐAR
Vísindi_____________
Sverrir Ólafsson
Menn hafa miklar áhyggjur af
þeim afleiðingum sem breytingar
á efnasamsetningu lofthjúpsins
geta haft á þróun veðurfars og
hitastigs á jörðinni. Að undanf-
ömu hefur mest borið á umræðum
um gróðurhúsaáhrif koltvísýrings
svo og þeirri ógnun sem öllu lífi
á jörðinni gæti stafað af rýrnun
og jafnvel staðbundinni eyðingu
ósonlagsins. Hvortveggja eru
mjög alvarleg fyrirbæri sem gætu
haft ófyrirsjáanlegar afleiðingar
fyrir vistfræði jarðarinnar. Nú i
október mættu umhverfis- og
líffræðingar til fundar í Was-
hington og ræddu þessi vandamál
frá öllum mögulegum hliðum.
Jafnvel þó loftefnafræði hafi
tekið stórstígum framförum á
undanfömum árum skortir enn
mikið á að vísindamenn hafi
magnræn tök á þeim ferlum sem
hafa áhrif á efnafræði lofthjúps-
ins. Afleiðingarnar sem slíkir ferl-
ar hafa á veðurfar og lífríki jarð-
arinnar eru enn erfiðari viðfangs
og allar umræður um viðkomandi
vandamál fara fram í ljósi þessar-
ar staðreyndar. Engu að síður
hafa fræðimenn verið duglegir við
að smíða tölvulíkön af viðbrögðum
veðurfars og hitastigs á jörðinni
sem andsvar við efnabreytingum
sem eiga sér stað í andrúmsloft-
inu.
Flestum ber saman um að ef
meðalhitastig jarðarinnar hækkar
um einungis örfáar gráður á Cels-
íus mun yfirborð sjávar rísa all-
verulega. Þetta orsakast af bráðn-
un jökla við heimskautin og þeirri
staðreynd að sjórinn þenst út þeg-
ar hitastig hans hækkar. Hita-
stigshækkunin mun einnig hafa
áhrif á hátterni vinda og sjávar-
strauma, heildarúrkomu, árstí-
ðabreytingar og efnasamsetningu
jarðvegsins, svo eitthvað sé nefnt.
Það er einmitt ófyrirsjáanleg
víxlverkan slíkra breytinga sem
útilokar nákvæma spá um áhrifin
sem breytingarnar hafa á allt
lífríki jarðarinnar.
Það er ekkert nýtt eða merki-
legt við hitastigsbreytingar. Þær
hafa átt sér stað á öllum tímum
jarðsögunnar. í flestum tilfellum
hefur plöntum og dýrum tekist
að aðlaga sig breytingunum, sem
venjulega hafa verið mjög hæg-
fara. Frá lokum síðustu ísaldar,
fyrir 10000 árum, hefur hitastigið
risið um heilar fimm gráður á
Celsíus og afleiðingarnar hafa
verið gífurlegar. Það sem gerir
hitastigsaukninguna, sem nú er
trúlega í vændum, sérstaklega
hættulega er það hvað hún gerist
á skömmum tíma.
Vísindamenn við National
Center for Atmospherie Research
í Colorado spá því að á næstu 100
árum geti meðalhitastig jarðar-
innar hækkað um 2—8°C. Þetta
er 40—160 sinnum hraðari hita-
stigshækkun en frá lokum ísald-
ar. Útreikningar benda til þess
að fram til ársins 2025 geti yfir-
borð sjávar risið um 13 til 55
sentimetra og áður en öld er liðin
um allt að því tvo metra. Slíkt
hefði afdrifaríkar afleiðingar fyrir
ýmis þéttbýlissvæði jarðarinnar,
eins og Alexandríu í Egyptalandi
sem er að mestu leyti í minna en
eins metra hæð yfir sjávarmáli.
Trúlegt er að veðurfarsbreyt-
ingar verði afdrifaríkari fyrir
svæðin af breiddargráðunni um
og yfir 40°. Lífverur þessara
svæða verða því að færa sig um
langan veg á nokkurra áratuga
tímabili, en þær sem búa nyrst
og syðst geta hvergi snúið. Freð-
mýrar norðursins munu breytast
í skóglendissvæði og sumargrænir
skógar suðrænna svæða munu
þokast norður á við. Líklegt er
að fjöldi dýrategunda verði al-
dauða, en öðrum mun takast að
aðlagast nýjum aðstæðum. Flestir
vísindamenn eru sannfærðir um
að eftir jafn umfangsmiklar veð-
urfarsbreytingar verði lífríki jarð-
arinnar allt annað en það er í dag.
Á ráðstefnunni í Washington
voru mörg áþreifanleg dæmi rædd
um áhrif hitastigshækkunar á
ákveðnar dýrategundir. Kynferði
nokkurra skjaldbökutegunda
ákvarðast af því hitastigi sem þær
þróast í. Hækkun hitastigs leiðir
til myndunar kvendýra, en svalari
kringumstæður eru hagstæðari
fyrir karldýr. Aukinn hiti á
lífssvæðum skjaldbaka gæti því
leitt til afdrifaríkrar hliðrunar í
kyndreifingu þessara dýra.
Nokkrir vísindamenn trúa því
að hærra hitastig á jörðinni hafi
í för með sér tíðari náttúruham-
farir, s.s. fellibylji, skógarelda,
þurrka á sumum svæðum en flóð
á öðrum. James Hansen við Godd-
ard Institute for Space Studies í
New York heldur þvl fram að
þurrkamir í Bandaríkjunum nýve-
rið hafi verið afleiðing af hærri
hita sem orsakast af gróðurhús-
áhrifum. Ekki eru allir vísinda-
menn sannfærðir um þetta atriði,
en sú skoðun hefur komið fram
að hærra hitastig dragi frekar úr
náttúruhamförum.
Öllum er löngu orðið ljóst að
umhverfi okkar, lofthjúpurinn og
hafið eru ekki óendanlega stórar
ruslafötur sem taka endalaust við
eitruðum úrgangsefnum nútíma
samfélags. Mengun og þær afleið-
ingar sem hún getur haft er nú
þegar alvarlegt, ef til vill
lífshættulegt, vandamál. Lítil
ástæða er til að ætla að vandamál-
in séu óleysanleg, en víst er að
þau kreíjast eftirtektar allra nú
þegar og lausnar eins skjótt og
mögulegt er.
Línuritið sýnir spár sem vísindamenn við Goddard Institute for
Space Studies i New York gerðu um hitastigshækkun á jörðinni
með því að ganga út frá þremur mismunandi forsendum. (A)
gerir ráð fyrir 1,5% árlegum vexti koltvísýrings i andrúmsloft-
inu. í (B) er gengið út frá stöðugu koltvísýringsmagni: (C) spáir
því að þrátt fyrir það að myndun koltvísýrings snarminnki á
næstu tíu árum þá hætti hitastigið ekki að hækka fyrr en um
árið 2000.
Hjólabrettaheljan mín
■ BÁRÐUR Jóhannesson, letur-
grafari, hefur slegið minnispening
vegna opinberar heimsóknar Elísa-
betar II Englandsdrottningar og
Filipusar prins til íslands 25.-27.
júní í sumar. Þar sem hér er um
fyrstu opinberu heimsókn bresks
þjóðhöfðingja til íslands hefur
komið fram mikill áhugi meðal bre-
skra myntsafnara á að fá minnis-
pening um heimsóknina og hefur
Bárður unnið verkið í samvinnu við
breska myntsala. Minnispeningur-
inn er gefinn út í 3000 eintökum í
silfri og 300 eintökum í gulli. Allir
peningarnir eru tölusettir. Á fram-
hlið peningsins er mynd af drottn-
ingunni og prinsinum og letrað
Queen Elizabeth II and Prince
Philip Duke of Edinburgh. Á bak-
hlið peningsins eru Island og Eng-
land letrað Royal Visit in Iceland
Minnispeningurinn sem Bárður
Jóhannesson hefúr slegið vegna
opinberrar heimsóknar Elísabet-
ar II Engiandsdrottningar og
Filipusar prins til Islands í júní.
25.-27. June 1990. Peningurinn
verður til sölu hjá helstu myntsölum
og hjá Bárði Jóhannessyni.
Kvikmyndir
Arnaldur Indriðason
Hjólabrettagengið („Gleaming
the Cube“). Sýnd í Regnbogan-
um. Leikstjóri: Graeme Clif-
ford. Aðalhlutverk: Christian
Slater og Steven Bauer.
Þegar hinn uppreisnargjarni
og ólundarlegi hjólabrettakappi
Christian Slater kemst að því að
ættleiddur bróðir hans hefur ver-
ið myrtur, gerist hann spæjari
og hefur uppá morðingjunum á
hjólabrettinu sínu og tekur út
talsverðan þroska í leiðinni.
Hjólabrettahetja er svolítið
nýtt (þær hafa áður komið á
BMX-hjólum og fleiru) en skapar
varla neitt æði hérlendis þar sem
einstaka strákar eru að rúlla sér
áfram í bænum. Þetta er ungl-
ingamynd sniðin fyrir þá ef þeir
tapa ekki þolinmæðinni á milli
uppáhaldsatriðanna. Senurnar
með Slater og félögum hans á
brettunum eru vissulega
skemmtilegar á að horfa en þess
á milli verður myndin að hverfa
aftur að sinni barnatímalegu
persónugerð og lapþunna sögu-
þræði, sem er ákaflega lengi að
vinda ofan af sér.
Slater fer sæmilega með aðal-
hlutverkið, nógu vel til að kom-
ast í flokk efnilegra, þótt gæja-
lega einsemdarrullan sé gatslitin;
í hvert sinn sem hann kemst í
uppnám er hækkað í tónlistinni
og hann sendur með brettið inní
einhverja skemmuna að leika
sér. Það sem er að bijótast inní
honum á að koma út í brettinu!
Við hveiju er svosem að búast
af ódýrri unglingamynd sem
skammlaust gjörnýtir sér tóm-
stundir barnanna.
BOSCH
ER BÍLLINN ÞINN
MEÐ BOSCH KVEIKJUKERFI?
BRÆÐURNIR
(©) ORMSSON HF
Lágmúla 9, slmi: 38820
LAUGAVEGI13
SÍMI625870
INNGANGURIHÚSGAGNADEILD SMIÐJUSTlGSMEGIN