Morgunblaðið - 16.11.1990, Blaðsíða 10

10____________________MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 16. NÓVEMBER 1990_
Heildarstefna í skólamálum til nýrrar
aldar, eða fræðslustefna til fátæktar?
eftir Guðjón
Tómasson
Menntamálaráðuneytið efnir í
dag og á morgun til menntamála-
þings um drög að framkvæmda-
áætlun menntamáiaráðuneytisins í
skólamálum til ársins 2000.
Drög ráðuneytisins bera nafnið
„Til nýrrar aldar“.
í formála sem ráðherra ritar og
kallar „á krossgötum" er að finna
rp.a. stefnumið hans til heildar-
stefnu í skólamálum, sem hann
hefur sjálfsagt lagt þeim starfshópi
til, sem vann þetta tæplega 200
síðna rit. Þar er m.a. að finna eftir-
farandi setningar:
1. „Tilgangurinn er sá að öllum
megi vera ljóst að það er fylgt heild-
arstefnu í skólamálum. “
2. „En tilgangurinn er einnig sá
að skapa starfsmönnum ráðuneytis-
ins aðstöðu til að starfa eftir stefnu
sem þeir hafa mótað í samvinnu
við aðra aðila í þjóðfélaginu. “
3. „Þeir eiga þá ekki að þurfa
að hlíta dyntum og uppákomum
augnabliksins sem oft eru gjörsam-
lega úr samhengi við allt það sem
kalla mætti skólastefnu."
4. „Stefnan tekur í fyrsta lagið
mið af umhverfi sínu, lögum lands-
ins, fjárlögum og fjárhagsáætlun-
um. Hún tekurmið af þeim stofnun-
um sveitarfélaga og ríkis og sam-
tökum starfsmanna sem standa að
skólamálum á íslandi."
5. „Stefna menntamálaráðherra
á hverjum tíma mótast af lögum
og þeim áherslum sem ráðherrann
tekur mið af. “
6. „Til þess að framkvæma
þessa stefnu þarf margt að koma
til. Fyrst er öflug kennarastétt sem
er sátt við laun sín og starfsaðstæð-
ur. Annað eru foreldrar sem sinni
skólastarfi barna sinna með reglu-
legum hætti. Hið þriðjá er almennur
skilningur yfírvalda, Alþingis og
sveitarstjórna, á skólamálum — og
allt þetta mun síðan skila því sem
oftast er nefnt fyrst: Fjármunum
til að framkvæma stefnuna.“
Framangreint eru glefsur úr fyr-
irskrift Svavars Gestssonar,
menntamálaráðherra, til stefnu-
draga sem lögð eru fyrir mennta-
málaþing. Nú á þeessu blessaða ári
læsis, voru það þessi orð ráðherra,
sem urðu þess valdandi, að ég velti
því fyrir mér hvort ég væri yfir
höfuð læs á menntastefnu ráðu-
neytisins. Já, hvort ég gæti lesið
skýrsluna mér til þess gagns, að
éggæti skilgreint stefnumið hennar
og lagt mat á einstaka þætti, sem
og heild hennar. Gert mér grein
fyrir afleiðingum stefnunnar á at-
vinnulíf þjóðarinnar, sem og vænt-
ingum þeirra einstaklinga sem
koma út í atvinnulífið gegnum
þessa menntastefnu og möguleikum
þeirra til að öðlast lífsfyllingu og
ánægju í starfí.
Mér fannst áherslur ráðherra
ekki benda til lýðræðislegra vinnu-
bragða, heldur minntu þær á valds-
boðun miðstýringar og forsjár-
hyggjuvaldsins.
I stuttri grein er ekki unnt að
gera svo flóknu máli sem mennta-
stefnu nein tæmandi skil. Hér verð-
urþví aðeins stiklað á örfáum atrið-
um. Dregið saman örlítið um það
góða og það slæma í stefnunni. Það
slæma fær þö meira rúm, þar sem
af því stafar hætta en ekki af því
góða. Síðan mun ég freista þess
að draga upp grófa mynd af dæm-
um og spurningum af afleiðingum
þessarar menntastefnu.
Brot af því jákvæða
í drögunum
I drögunum er mikið magn góðra
upplýsinga um einstaka þætti
skólamála, allt frá leikskólaaldri til
og með háskólanáms. Tölulegar
upplýsingar ásamt góðri lýsingu á
mörgum þáttum núverandi ástands
og tillögur um úrbætur. Fyrir þá
þætti eiga þeir starfsmenn ráðu-
neytisins virkilega þökk skylda.
Sem dæmi og beinar textatilvitnan-
ir má nefna:
— Upplýsingar um fjölda nema í
framhaldsskóla og skiptingu þeirra
á námsbrautir. Þar kemur fram,
að af 15.720 nemum framhalds-
skólans stunda 6.506 nám á al-
mennu bóknámssviði, en 9.214
stunda nám á atvinnulífstengdum
brautum. ■
— Víða er þess getið að hafa skuli
samráð við atvinnulíf og aðra aðila
utan hefðbundins menntakerfis um
innihald náms og aðlögun þess að
þörfum atvinnulífsins.
— „Þær þjóðir sem lengst hafa náð
hafa lagt áherslu á starfsmenntun
fyrir allt sitt unga fólk. En menntun
nátengd starfi getur ekki síður haft
almennt menntunargildi en bóklegt
nám. Hvers kyns verklegt nám get-
ur verið allt eins haldbær undirbún-
ingur undir líf og starf í nútíð og
framtíð eins og það sem nefnt er
bóknám."
— „Stefnt skal að því að breyta
framsetningu áfangalýsinga í þá
veru áð þær skilgreini. þá kunnáttu
og færni sem nemendur eiga að
hafa náð við lok áfanga."
— „Stefnt verði að því að gott
námsefni sé tiltækt í öllum náms-
greinum og áföngum sem kenndir
eru á framhaldsskólastigi."
— „Hlutur framhaldsskóla á sviði
almennrar fullorðinsfræðslu og
endurmenntunar í atvinnulífinu
verði efldur.“
— „Nemendum þarf einnig að vera
ljóst að námi lýkur í raun aldrei.
Orar breytingar á öllum sviðum
gera það m.a. að verkum að líkur
á að þau munu stunda hvers konar
símenntun í meiri eða minni mæli
alla tíð.“
Nokkur orð um það neikvæða
í drögunum
Miðstýringin og valdshyggjan er
ógnvekjandi, en minna fer fyrir
þjónustuhlutverki skólakerfisins við
einstaklingana sem nemendur og
þjóðfélagið í heild.
— Hvergi í drögunum er að finna
neitt um framleiðni né hvort eða
hvernig viðkomandi menntun geti
fullnægt kröfum atvinnulífsins fyrir
markaðshæfa menntun. Opin sam-
keppni þarfnast öflugs gæðaeftir-
lits, líka með menntun. Mjög lítið
er einnig um það hvernig kerfið
ætlar að uppfylla væntingar ein-
staklingsins um lífsfyllingu í starfi
eða að námi loknu.
— Samvinnan við atvinnulífið virð-
ist eingöngu eiga að vera í því
formi, að þeir sem valdið hafa geti
leitað til atvinnulífsins þegar þeim
hentar eða þeir vilja. Engin skylda
er sett^á fræðslukerfið eða starfs-
menn þess að bregðast við þörfum
atvinnulífsins fyrir aukna þekkingu
og þjálfun.
— Eftirlitið með náminu á fram-
haldsskólastigi, þ.e. hvort námið
uppfylli settar kröfur virðist eiga
að vera í höndum skólanna sjálfra
og ráðuneytisins, en ekki í höndum
neytendanna, þ.e. atvinnulífsins.
— Leysa á afleiddan langvarandi
vanda miðstýringar þröngsýni og
bjagaðs stjórnkerfis með háskóla-
menntuðum ráðgjöfum og vanda-
málafræðingum.
— í drögunum er að finna bæði
beinar og óbeinar tillögur að mik-
illi aukningu stöðugilda fyrir há-
skólamenntaða starfsmenn á vernd-
uðum vinnustöðum, eða því sem
næst 1100 stöðugildi. Allt fyrir utan
ijölda starfa í ýmsum starfshópum
og við stjórnun kerfisins sjálfs.
— Halda á áfram að hafa skólana
á framhalds- og sérskólastigi sem
verndaða vinnustaði fyrir ákveðinn
hóp háskólamenntaðra manna, allt
óháð því hvort þeir búa yfir nægan-
legri þekkingu til að kenna viðkom-
andi grein. Skólum er ekki heimilað
að ráða til sín starfsmenn með
ákveðna sérþekkingu fyrr en á há-
skólastigi.
— Frelsi einstakra skóla og stjórn-
enda þeirra til þróunar ákveðinna
námsbrauta eða endurmenntunar í
samvinnu við atvinnulífið er enn
skert, með hertu valdi miðstýring-
ar. Ráðuneytið skal ráða allri þróun
og hveijir fái að þróast og í hvaða
átt. Hér er tekin þveröfug stefna
við það sem gert er hjá nágranna-
þjóðum okkar. Þar eiga skólarnir
að markaðssetja sig sjálfir, þeir
verða að skila markaðshæfri þekk-
ingu út í atvinnulífið. Enda skipa
samtök atvinnulífsins stjórnir skól-
anna og bera jafnframt ábyrgð á
því, að innihald námsins uppfylli
kröfur atvinnulífsins um viðkom-
andi þekkingu. Þannig freista þeir
þess að tryggja samkeppnishæfni
atvinnulífsins á hveijum tíma og
skapa nemendum sínum samtímis
möguleika til þeirrar lífsfyllingar
sem því er samfara að taka virkan
þátt í markaðshæfri framsækinni
atvinnustarfsemi.
Afleiðingar valdstýrðrar
menntastefnu
Sé fræðslu- eða menntastefna á
einn eða annan hátt slitin frá eða
hindruð í því að draga til sín nær-
ingu úr jarðvegi sínum, þ.e. at-
vinnulífinu og þörfum einstakling-
anna fyrir hæfni eða þekkingu, þá
verður sú stefna alltaf þroskaheft.
Það gilda einfaldlega sömu lögmál
um menntun og aðra þjóðlífsþætti,
ávöxturinn ber alltaf mark þess
umhverfis sem hann fær að þrosk-
ast i. Frelsi innan menntakerfisins
á öllum stigum þess, er því jafn
nauðsynleg forsenda og í öðrum
þáttum þjóðlífsins, svo sem verslun
og iðnaði.
Offjárfesting eða röng fjárfest,-
ing í menntun er þjóðfélaginu jafn
þungbær og offjárfesting í bönkum,
Guðjón Tómasson
„Miðstýringin og valds-
hyggjan er ógnvekj-
andi, en minna fer fyrir
þjónustuhlutverki
skólakerfisins við ein-
staklingana sem nem-
endur og þjóðfélagið í
heild.“
togurum, verslunum eða hveiju
öðru. Þekking sem hvorki er mark-
aðshæf fyrir atvinnulífið eða ein-
staklinginn sjálfan, er og verður
alltaf verðlítil. Með framangreint í
huga vil ég hér velta upp nokkrum
dæmum og spurningum úr okkar
menntakerfi.
— Ljósmæðranám. Allt fram á átt-
unda áratuginn var ljósmæðranám-
ið tveggja ára starfsnám á fram-
haldsskólastigi og til þess völdust
einstaklingar sem reyndust mjög
vel hæfir og voru virtir sem fag-
menn. En hvað blasir við þeim ein-
staklingi sem í dag vill af köllun
sinni leggja þetta starf fyrir sig?
Jú, nú þarf neminn að leggja á sig
sjö ára aðfaranám til að geta hafið
þetta tveggja ára starfsnám. Voru
það fagleg þekkingarsjónarmið
starfsgreinarinnar sem kröfðust
þessara breytinga? Hvað veldur
þessi breyting og aðrar líkar miklu
fráhvarfi hæfra starfskrafta frá
námi innan heilbrigðisstétta? Eða
er e.t.v. um að ræða tilbúið kerfi
til að bijóta niður væntingar starfs-
fúsra einstaklinga og markaðssetja
háskólamenntaða vandamálafræð-
inga?
— Kennaramenntun og starfsrétt-
indaeinokun. Um leið og kennara-
námið var fært á háskólastig,
lengdist það um þijú til fjögur ár.
Var sú breyting gerð af þekkingar-
legum þörfum starfsins vegna? Og
hvernig stendur á því að stéttin
skuli um leið þurfa að fá lögvernd-
un á störfum sínum gagnvart öðrum
starfsstéttum? Guðfræðingurinn
hefur ekki lengur réttindi til að
kenna kristinfræði, eðlisfræðingur-
inn eðlisfræði, myndlistarmaðurinn
teikningu, né fagmaðurinn sérgrein
sína og svo mætti lengi telja. Kenn-
araréttindin hafa Iögverndaðan for-
gang til starfsins, óháð kunnáttu
eða færni á viðkomandi sviði.
Ég læt þessu dæmi og spuming-
ar nægja en í fræðslukerfinu er
urmull af slíkum dæmum. En að
lokum vil ég minna á, að allar at-
vinnugreinar þurfa starfsmenn með
mjög mismunandi menntun og
hæfni, bæði sértæka sem og al-
menna, og á það jafnt við skóla-
kerfí, heilbrigðiskerfi, útgerð, fisk-
vinnslu, verslun, landbúnað, iðnað
og þjónustu. Það er því ekki aðeins
tímaskekkja, heldur beinlínis stór-
hættulegt að lögvernda starfsrétt-
indi einhvers ákveðins hóps til
starfa og binda þá lögverndun einni
ákveðinni menntun.
Lesendur góðir, ég læt ykkur
eftir að dæma um það hvort ég er
læs á menntastefnu menntamála-
ráðuneytisins, én niðurstaða mín
er í stuttu máli þessi: Skólastefna
til nýrrar aldar sem byggir á slíkri
miðstýringu og valdsboðun án
nokkurs arðsemismats eða virkrar
tengingar við atvinnulífíð, er og
verður aldrei annað en hættulegt
fræðslukerfi til fátæktar.
Höfundur er fornmður
Fræsluráðs málmiðnaðar.
Árangursríkar menning-
arreisur Grundfirðinga
Grundafirði.
í REYKJAVÍK býr menningin. Við sem á landsbyggðinni búum
megum horfa hungruðum augum á auglýsingar dagblaðanna
um leiksýningar og tónleika, að maður tali nú ekki um glæstar
lýsingar á lystisemdum öldurhúsa og skemmtistaða.
Til að seðja þetta hungur hafa
sum fískvinnslufyrirtækin í
Grundarfírði haft þann sið að
bjóða starfsfólki sínu í menningar-
reisu tii höfuðstaðarins á hveiju
hausti. Er þá gjarnan tekin á leigu
ein eða tvær álmur einhvers hót-
elsins og dvalið þar yfír helgi,
borðað saman, farið í leikhús og
starfsemi öldurhúsanna athuguð
Iauslega. Um síðustu helgi fóru
um 120 manns frá Grundarfirði
í slíka menningarreisu, starfsfólk
tveggja fiskvinnslufyrirtækja og
að sjálfsögðu er mökunum boðið
með.
í fyrrahaust var farin ákaflega
árangursrík menningarreisa til
Reykjavíkur að því leyti að ná-
kvæmlega níu mánuðum síðar
fæddust í sömu vikunni 5 börn
og allir foreldrarnir höfðu tekið
þátt í téðri reisu. Voru þátttak-
endur þar þó ekki fleiri en 45.
Nú bíða menn spenntir eftir að
sjá hve mörg börn munu fæðast
í Grundafirði fyrstu dagana í
ágúst 1991, en þá verða níu mán-
uðir liðnir frá reisu haustsins
1990.
- Hallgrímur
Glæsilegt „debut“
Tónlist
Jón Asgeirsson
Björk Jónsdóttir mezzósópran-
söngkona þreytti sín'a frumraun
sem einsöngvari á tónleikum í
Hafnarborg og naut aðstoðar
David Knowles píanóleikara. Á
efnisskránni voru verk eftir
klassíkera okkar íslendinga, þá
Árna Thorsteinsson, Sigfús Ein-
arsson, og Jón Þórarinsson, en
erlenda efnisskráin samanstóð af
verkum eftir rómantísku snilling-
ana Brahms, Strauss, Wagner og
Tsjajkovskíj.
Björk hefur glæsilega rödd, er
músíkölsk og ræður þegar yfir
góðri raddtækni, sem kom glöggt
fram er henni gafst tækifæri til
að beita sinni fagurhljómandi
röddu. Nótt Árna, Draumaland
Sigfúsar og íslenskt vögguljóð
(þrátt fyrir smá rugling á texta)
og Jeg elsker dig eftir Jón, voru
vel sungin, einkum þó Drauma-
Iandið og Jeg elsker dig, þar sem
rödd Bjarkar fékk virkilega að
njóta sín.
Þijú lögin eftir Brahms, Immer
leise, Wie Melodien og Strándchen
voru þokkafull og sama má segja
um tvö lög eftir Strauss, Du,
meines Herzens Krönelein og AU-
erseelen. Wesendonk-lögin, eftir
Wagner, sem eru eins og Lieder-
Iögin eftir Brahms og Strauss,
erfið viðfangsefni, flutti Björk
mjög vel. Síðasta lagið á efnis-
Björk Jónsdóttir söngkona.
skránni, Adieu eftir Tsjajkovskíj,
var glæsilega sungið en þar var
samleikurinn hjá David Knowles
nokkuð um of sterkur, sem þó að
öðru leyti lék mjög.vel.
Fyrstu tónleikarnir eru ef til
vill erfiðasta stund hvers tónlist-
armanns og oft ekki marktækir
um það sem viðkomandi listamað-
ur kann að áorka í framtíðinni
en það er ljóst, að Björk Jónsdótt-
ir er sérlega glæsilegt efni og trú-
lega hafa ekki margir „debúterað"
með jafn miklum glæsibrag, haf-
andi nýlokið námi hér heima.