Morgunblaðið - 10.01.1991, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 10. JANÚAR 1991
Um biblíurannsókn-
ir að gefnu tilefni
eftirJón
Sveinbjörnsson
Bókaútgáfa ein hér í bæ sem nefn-
ist Vísdómsútgáfan gaf nýlega út
bók er nefnist Fríðarboðskapur Jesú
Krísts eftir lærísveininn Jóhannes. í
formála sem ritaður er árið 1937
stendur að hér sé um að ræða „hin
hreinu, upprunalegu orð Jesú, þýdd
beint úr hinni arameísku tungu töluð
af Jesú og hans elskaða iærisveini
Jóhannesi, sem var sá eini af læri-
sveinum Jesú sem ritaði með fullko-
minni nákvæmni fræðsluna sem
Meistari hans gaf í eigin persónu“.
Hinir fomu arameísku frumtextar
eru sagðir frá fyrstu öld eftir Krist
og að gamla slavneska útgáfan sé
bókstafleg þýðing hins fyrmefnda.
Bent er á að væntanleg sé fræðileg
útgáfa með skýringum en hennar
er ekki frekar getið þótt liðin séu
rúm 53 ár frá því formálinn var rit-
aður! Neðanmáls er þess getið að
bókin sé gefin út á ensku undir nafn-
inu The Gospel of Essenes. Af aug-
lýsingu sem birst hefur í dagblöðum
um bókina mætti ætla að hér sé um
handritafund að ræða-sem kollvarpi
heimildargildi Nýja testamentisins
og undirstöðu allrar kristinnar kirkju
og sé það því hagsmunamál fyrir
guðfræðinga og kirkju að stinga
þessum „hreinu“ og „uppmnalegu,‘
orðum undir stól.
Handritafundir
Ég sé ekki ástæðu til að fjölyrða
um bókina sjálfa eða þýðingu henn-
ar þar eð engar upplýsingar liggja
fyrir um að frumtexti hennar hafi
verið gefínn út eða rannsakaður
vísindalega. Að svo miklu leyti sem
hægt er að ráða af íslensku þýðing-
unni sýnist mér allt benda til þess
að hér sé alls ekki um 1. aldar texta
að ræða. Ég tel mig hins vegar knú-
inn að mótmæla staðhæfingum sem
koma fram í formálanum þar sem
reynt er að kasta rýrð á þá fræði-
menn sem rannsaka biblíutexta.
Fullyrðingamar sem þar koma fram
eru rangar og í raun ekki svara
verðar þar eð ekki er gerð nein til-
raun til að rökstyðja þær. Óneitan-
lega sætir það nokkurri furðu að svo
merkilegir textar að sögn útgefenda
skuli óþekkt'ir meðal fræðimanna og
það þótt þeir hafi verið til í þýðingu
í meir en hálfa öld. Víst væri það
merkilegt ef til væru arameískir
textar frá 1. öld sem Jóhannes læri-
sveinn Jesú hefði ritað eftir honum,
en mér vitanlega eru þeir ekki til.
Auðvitað geta alltaf fundist ný hand-
rit eins og dæmin sanna en að guð-
fræðingar reyni að fela þau er frá-
leitt og ærumeiðandi ekki síst þegar
tekið er tillit til viðbragða þeirra við
merkum handritafundum á síðustu
áratugum. Má bæði nefna Qumran-
handritin sem mikið hefur verið
rætt og ritað um og ekki síst hand-
ritin sem fundust á Egyptalandi
1945 og kennd eru við Nag
Hammadi. Þar eru handrifc, sem
geyma orð og ræður Jesú og hafa
þau verið rannsökuð víða um heim
af færustu fræðimönnum og gefin
út í vísindalegum útgáfum. Árið
1977 kom út aðgengileg ensk þýðing
á þessum handritum með formálum
eftir kunna fræðimenn sem unnið
hafa að útgáfu þeirra. Þessi bók
hefur verið notuð sem hliðsjónarrit
í guðfræðideild Háskóla íslands og
hægt hefur verið að kaupa hana í
Bóksölu stúdenta (James M. Robin-
son (ritstj.) The Nag Hammadi Li-
brary. Harper & Row 1977; 2. útg.
endurbætt 1989. Sjá einnig: Q-
Thomas Reader. Sonoma, Polebridge
Press 1990). Ýmsir hafa byggt nýst-
árlegar kenningar á þessum textum
og eru menn ekki alltaf sammála
um túlkun þeirra. Engu að síður
ætti rannsóknarsaga handritanna
frá Nag Hammadi í Egyptalandi að
varpa nokkru ljósi á það hvemig
guðfræðingar bregðast við nýjum
heimildum sem jafnvel gætu raskað
eldri kenningum um uppruna kristin-
dómsins. Þó að guðfræðingar séu
ekki ætíð sammála um túlkun ein-
stakra rita fer því mjög fjarri að'
þeir reyni að stinga heimildum und-
ir stól og láti annarleg sjónarmið
hafa áhrif á rannsóknir sínar.
Heimildir um ævi Jesú
í Nýja testamentinu eru fjórar
frásagnir af Jesú, boðskap hans og
athöfnum. Nokkra athygli vekur að
þessar frásagnir eru ekki allar sam-
hljóða. Mynd Jóhannesárguðspjalls
af Jesú er til dæmis nokkuð frá-
brugðin Jesúmynd Markúsarguð-
spjalls. Samstofnaguðspjöllin,
þ.e.a.s. Matteusar-, Markúsar- og
Lúkasarguðspjall eru bæði lík og
ólík. Matteusar- og Lúkasarguð-
spjall geyma að mestu leyti Markús-
arguðspjall og fylgja nokkum veginn
söguþræði þess en geyma jafnframt
sameiginlegt efni sem nefnt hefur
verið Ræðuheimild eða Q (af þýska
orðinu Quelle), upptök (lind) og sam-
anstendur fyrst og fremst af orðs-
kviðum, dæmisögum og ræðum sem
raðað er saman eftir vissum reglum.
Fjallræðan tilheyrir t.d. þessum
flokki.
Heimildir um Jesú er einnig að
fínna utan guðspjallanna. Helgirita-
safn Nýja testamentisins er talið
fullmótað í kringum 400 e. Kr. Ýms
rit vom þá til sem ekki voru tekin
með í helgiritasafnið enda þótt sum
hver gætu talist jafngömul þeim rit-
um sem tekin voru með. Ritin voru
valin fyrst og fremst eftir notkun
þeirra í fornkirkjunni en rannsóknir
fara fram á tilurð helgiritasafnsins.
Guðspjöll, postulasögur og bréf sem
ekki voru tekin með í helgiritasafnið
og ekki hafa glatast hafa verið gef-
in út og þýdd. Má t.d. nefnj New
Testament Apocrypha í útgáfu
Hennecke-Schneemelchers í tveimur
bindum og Extracanonical Sayings
of Jesus í útgáfu Williams Stroker
(Scholars Press 1989). Auk þess
má fínna tilvitnanir í orð Jesú hjá
kirkjufeðrurh, í íslömskum ritum og
víðar.
Nýjar heimildir
Bókasafnið frá Nag Hammadi
sem fannst árið 1945 hefur að von-
um vakið mikla athygli. Þarna er
m.a. að fínna Tómasarguðspjall sem
inniheldur 114 orðræður Jesú, bæði
spakmæli, dæmisögur, orðskviði og
spásagnir. Það er á koptísku en ta-
lið ritað upphaflega á grísku. Um
fímmtíu áfum fyrr fundust 3 hand-
ritabrot úr því á grísku í Oxyr-
hynchus á Egyptalandi (POxy 1, 654
og 655) sem eru frá því um 200.
Ýmsir fræðimenn telja ritið vera frá
síðari hluta 1. aldar og minnir að
formi á Ræðuheimildina í Matteus-
ar- og Lúkasarguðspjalli. Nokkrar
orðræður Jesú í Tómasarguðspjalli
voru áður óþekktar en aðrar eru líkar
orðræðum Jesú í guðspjöllum Nýja
testamentisins. Einnig má nefna
Guðspjall sannleikans sem minnir
einna helst á Jóhannesarguðspjall.
Það er talið vera frá 2. öld. Einnig
er þar ritið Samræður Frelsarans.
Það inniheldur samræðu’r Jesú og
þriggja lærisveina hans, Júdasar,
Matteusar og Miriam. Það er talið
frá síðari hluta 2. aldar. Leynirit
Jakobs (Apocryphon Iacobi) er
koptísk þýðing á grísku frumriti þar
'sem Jesús er á tali Víð Pétur og
Jakob lærisveina sína. Þetta handrit
er talið frá 2. öld. Og fleiri rit mætti
nefna.
Jón Sveinbjörnsson
„Víst væri það merkiiegt
ef til væru arameískir
textar frá 1. öld sem Jó-
hannes lærisveinn Jesú
hefði ritað eftir honum,
en mér vitanlega eru þeir
ekki til. Auðvitað geta
alltaf fundist ný handrit
eins og dæmin sanna en
að guðfræðingar reyni að
fela þau er fráleitt og
ærumeiðandi ekki síst
þegar tekið er tillit til við-
bragða þeirra við merk-
um handritafundum á
síðustu áratugum.“
Textarannsóknir
Nú standa yfír fjölþjóða rannsókn-
ir á Ræðuheimildinni í samstofna-
guðspjöllunúm þar sem þessi nýju
handrit eru rýnd og flokkuð. Dr.
James M. Robinson sem staðið hefur
fyrir útgáfum á textunum frá Nag
Hammadi stjórnar þessum rann-
sóknum og má til fróðleiks geta
þess að íslenskur guðfræðingur Jón
Ma. Ásgeirsson sem er við doktors-
nám í nýjatestamentisfræðum í
Bandaríkjunum tekur þátt í þessu
verkefni og situr í stjórn vinnuhóps
guðfræðinga og málfræðinga (The
Q seminar) á vegum bandaríska
biblíufræðafélagsins (Society of
Biblical Literature). Einnig má nefna
vinnuhóp sem tengist Westar Instit-
ute í Sonoma í Kalifomíu í Banda-
ríkjunum og nefnist Jesus seminar.
Þar eru saman komnir færustu
biblíufræðingar sem rannsaka þá
texta sem til eru bæði innan og utan
helgiritasafnsins.
Flokkun heimilda
í stórum dráttum má skipta heim-
ildum um Jesú í eftirfarandi flokka:
a) Heildstæðar frásagnir af Jesú,
orðum hans og athöfnum. Til þessa
flokks má telja guðspjöllin 4 sem
eru í Nýja testamentinu. (Matteusar-
guðspjall, Markúsarguðspjall, Lúk-
asarguðspjall og Jóhannesarguð-
spjali.)
b) Orðræður og spakmæli sem
raðað er saman án þess að um bein-
an söguþráð sé að ræða. Til þessa
flokks má m.a. telja hið svonefnda
Tómasarguðspjall, Samræður Frels-
arans og Leynirit Jakobs. Matteus
og Lúkas virðast hafa stuðst við slíkt
orðræðuguðspjall í frásagnaguð-
spjöllum sínum.
c) Svonefnd bemskuguðspjöll
sem greina frá kraftaverkum Jesú á
æsku- og uppvaxtarárum hans. Þar
má t.d. nefna Bernskuguðspjall
Tómasar og Bernskuguðspjall Jak-
obs.
d) Píslarguðspjöll sem greina frá
dauða og upprisu Krists. Þar má
nefna Pétursguðspjall sem fannst í
Egyptalandi í lok 19. aldar og er
ritað á grísku og Gjörðir Pílatusar
(Acta Pilati) sem greina frá réttar-
höldunum yfír Jesú, krossfestingu
hans og dauða.
e) Ýms handritabrot. Má t.d.
nefna Ebjónítaguðspjallið, Egypta-
guðspjallið og Leyniguðspjall Mark-
úsar sem er til í bréfí Klemensar frá
Alexandríu.
Lokaorð
Þótt sögulegar rannsóknir á guð-
spjöllunum skipti miklu máli ekki
síst til þess að hægt sé að nálgast
hið félagslega umhverfi þar sem
textarnir urðu til og kanna bók-
menntalega byggingu og form þeirra
þá er mönnum einnig ljóst að guð-
spjöllin eru ekki kröníkur þar sem
greint er nákvæmlega frá atburðun-
um eins og þeir gerðust í raun og
vem. Þau eiga ýmislegt sameiginlegt
með skáldverkum og ljóðum þar sem
höfundur reynir að fá lesendur til
þess að skilja andleg sannindi. Það
sem styður þetta era m.a.
kennslubækur í ritlist frá tímum
Nýja testamentisins og eldri tímum
þar sém stúdentum eru beinlínis
kenndar aðferðir til að setja fram
efni og ná til lesenda og áheyrenda.
Margt bendir til að ýmsir höfundar
Nýjá testamentisins hafí gengið á
slíka skóla í ritlist og getur það á
sinn hátt hjálpað okkur til að til-
einka okkur rit þeirra.
Ýmislegt er ritað um þessar rann-
sóknir á erlendum málum og bendi
ég á ofannefndar bækur sem geyma
auk þýðinga á ritunum sjálfum ýms-
an fróðleik um þau. Auk þess skal
bent á að hvert vormisseri er nám-
skeið í guðfræðideild Háskóla ís-
lands sem nefnist inngangsfræði og
samtíðarsaga Nýja testamentisins
og kennir séra Kristján Búason dós-
ent það námskeið. Þeim sem ekki
era skráðir í Háskólann er einnig
heimill aðgangur.
Höfundur er prófessor við
guðfræðideild H&skóla íslands.
Riiignlreið á
stj órnarheimilinu
eftir Birgi ísleif
Gunnarsson
Störf Alþingis síðustu dagana
jyrir jól báru vott um mikla ringul-
reið innah ríkisstjórnarinnar og
meðal stuðningsflokka hennar. Flest
mál eru í uppnámi, ekki er tekið á
neinum vanda en öllu er sópað und-
ir teppið og öðram ætlað að leysa
hann síðar. Ráðherrarnir reyna að
vísu að brosa framan í almenning
gegnum ijölmiðlana og láta eins og
allt sé í stakasta lagi, en við sem
störfum í návígi á Alþingi sjáum í
gegnum glitklæðin sem reynt er að
vefa. Tökum nokkur dæmi.
Marklaus fjárlög
Síðustu dagana fyrir jól var tjasl-
að saman fjárlögum sem allir vita
að eru alls ekki marktæk. Þegar
fjárlagahallinn stefndi í 7-8 millj-
arða vora í skyndingu teknar geð-
þóttaákvarðanir til að lækka hallann
á pappírnum og koma honum niður
í 4 milljarða. Stórir útgjaldaliðir
vora teknir út og tekjuhliðin hækkuð
á óraunhæfan hátt. Óraunsæi þess-
ara fjárlaga mun hins vegar ekki
koma í ljós fyrr en eftir kosningar.
Tryggingargjald
Skömmu fyrir þinghlé var lagt
fram frumvarp um tryggingargjald.
Þetta var stjórnarfrumvarp sem fel-
ur í sér nýjan skatt er komi í stað
launaskatts og ýmissa smærri
launatengdra gjalda. Þessi nýi
skattur á þó að gefa hærri tekjur í
ríkissjóð. Ékki hafði frumvarpið leg-
ið fyrir Alþingi nema í einn dag er
ríkisstjórnarliðið var komið í hár
saman. Framsóknarmenn sökuðu
fjármálaráðherra um að hafa breytt
frumvarpinu eftir að það hafði verið
samþykkt í þingflokki þeirra. Á
síðustu stundu tókst þó að ná sam-
komulagi, enda fjármálaráðherra
mikið í mun að ná þeirri skatta-
hækkun sem framvarpið gerði ráð
fyrir. Eins og gengið var frá málinu
eru lögin þó meingölluð.
Lánsfjárlögum frestað
Sú venja hefur skapast í þinginu
að afgreiða lánsfjárlög samhliða
fjárlögum. I lánsfjárlögum eru af-
greiddar heimildir til ríkissjóðs og
ríkisstofnana um lántökur á vænt-
anlegu fjárhagsári. Að þessu sinni
tókst ekki að afgreiða lánsfjárlögin
fyrir jólin. Ríkisstjórnin var með svo
mörg mál í óvissu sem snerta þessi
lög að hún taldi þann kost væntan
að fresta lánsfjárlögum þar til þing
kemur saman að nýju.
Utandagskrárumræða um
vaxtamálin
Síðasta dag fyrir jólahlé fór fram
Birgir ísleifur Gunnarsson
„Þau sýna fyrst og fremst
að við búum við glund-
roðastjórn, sem þó reynir
að breiða yfir allt með
fagurgala í fjölmiðlum.
Það kemur þó að skulda-
dögum og það er þj óðin
sem fær að borga skuld-
ina — eftir kosningar.“
á Alþingi utandagskráramræða sem
lýsti vel inn í það ástand sem ríkir
á stjómarheimilinu. Tilefnið var
vaxtahækkun Búnaðarbankans og
óvenju harkaleg ummæli forsætis-
ráðherra um þá ákvörðun og óvenju
rætnar árásir á Framsóknarþing-
manninn Guðna Ágústsson, form-
ann bankaráðs Búnaðarbankans.
Það er mjög sjaldgæft að flokks-
formaður hafi slík ummæli um fé-
laga sinn og samþingmann. Þor-
steinn Pálsson hóf umræðuna en
ýmsir tóku þátt í henni, þ. á m.
Framsóknarþingmennirnir Guðni
Ágústsson og Guðmundur G. Þórar-
insson, svo og Jón Sigurðsson, við-
skiptaráðherra. Er skemmst frá því
að segja að sjónarmið forsætisráð-
herra átti sér enga formælendur í
þeirri umræðu sem afhjúpaði djúp-
stæðan ágreining innan stjórnarliðs-
ins.
Mörg slík dæmi mætti auðvitað
áfrarn nefna. Þau sýna fyrst og
fremst að við búum við glundroða-
stjórn, sem þó reynir að breiða yfir
allt með fagurgala í fjölmiðlum. Það
kemur þó að skuldadögum og það
er þjóðin sem fær að borga skuldina
— eftir kosningar.
Höfundur er einn af
alþingismönnum Sjilfstæðisflokks
fyrir Reykjavíkurkjördæmi.