Morgunblaðið - 16.04.1991, Síða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 16. APRIL 1991
Kosningavíxillimi fall-
inn á húsbyggjendur
eftir Þórleif
Jónsson
Nú þegar kosningar til Alþingis
fara í hönd er venju fremur hljótt
um hag hins almenna húsbyggj-
anda og íbúðarkaupanda. Má það
undarlegt heita í ljósi þess, að flest-
ir virðast hafa orðið fyrir alvarleg-
um vonbrigðum með húsbréfakerfíð
og raunvextir (ávöxtunarkrafa) á
húsbréfum eru orðnir langtum
hærri en upphafleg fyrirheit gáfu
til kynna. Ef til vill skýrist þögnin
af því, að félagsmálaráðherrann
hafi orðið fyrir hvað mestum von-
brigðum, en viti ekki hvað skuli til
bragðs taka. Þá ályktun mætti að
minnsta kosti draga af því, að þeg-
ar uppákoman varð á ársafmæli
húsbréfakerfís í nóvember sl. og
ávöxtunarkrafa á húsbréfum rauk
upp í 7,45%, tók ráðherrann banka-
stjóra Landsbanka á teppið og
skrifaði Seðlabankanum bréf, en
nú, þegar ávöxtunarkrafan er orðin
7,9% fer ekki miklum sögum af
ákúrum eða bréfaskriftum ráðher-
rans.
Kostir húsbréfakerfisins
Húsbréfakerfið hefur í grundvall-
aratriðum ýmsa kosti sem fjár:
mögnunarleið í húsnæðismálum. í
því felst, að treyst er á almenn lög-
mál lána- og verðbréfamarkaðar
við fjármögnun íbúðalána. Þáttur
hins opinbera felst fýrst og fremst
í því að veita íbúðakaupendum, með
skuldabréfaskiptum, ríkisábyrgð
skv. ákveðnum reglum, þannig að
þeir geti notið hagstæðustu vaxta
sem eru á Iánamarkaðnum hverju
ÁVÖXTUNARKRAFA
HÚSBRÉFA
6J FMAMJ JASOND J FMA
90 I 91 I
Mámiður
sinni. Með þessu móti er stutt við
markaðsviðskipti með verðbréf
vegna fasteignaviðskipta, án þess
að mikil hætta sé á, að slíkur stuðn-
ingur hafí mikil útgjöld í för með
sér fyrir ríkissjóð. Ollum var ljóst,
að með húsbréfakerfinu yrði horfið
frá vaxtaniðurgreiðslu til húsbyggj-
enda og að árangur af framkvæmd
kerfisins mundi fyrst og fremst
verða mældur í því, hvort tækist
að tryggja húsbyggjendum og íbúð-
akaupendum eðlilega lágmarks-
vexti á markaðnum hverju sinni.
Miðað við reynslu hér á landi ættu
þessir vextir að vera á bilinu 5-7%
raunvextir. Ef góð tök næðust á
ríkisfjármálum hér'á landi, þannig
að vextir ríkisskuldabréfa yrðu hlið-
stæðir því sem gerist meðal við-
skiptaþjóða okkar, ættu raunvextir
að vera á bilinu 3,5-6%.
Meðal helstu kosta kerfísins er,
að það gefur vonir um, að viðskipti
með notaðar íbúðir muni í vaxandi
mæli fjármagna sig sjálf, á þann
hátt að seljendur íbúða spari í formi
húsbréfa. Þar með dregur úr þeirri
sóun á sparnaði landsmanna, sem
falist hefur í stórfelldum lánveiting-
um vegna eigendaskipta á nótuðum
íbúðum, þannig að takmarkaður
sparr.aður landsmanna geti eins og
vera ber nýst fyrst og fremst til
nýrrar Ijármunamyndunar, hvort
heldur er í íbúðum eða öðru. Það
voru einmitt þessar miklu lánveit-
ingar vegna notaðra íbúða ásamt
óraunhæfum vöxtum, sem
sprengdu „gamla“ lánakerfið frá
1986. Loks á húsbréfakerfið að
geta gefíð færi á að vinda ofan af
þeirri óhóflegu miðstýringu og bið-
raðabákni, sem „gamla“ kerfið fól
í sér.
Forsendur árangurs
Þegar húsbréfakerfið var í undir-
búningi, var flestum ljóst, að fram-
angreindir kostir þess kæmu engan
veginn af sjálfu sér, heldur ylti það
mjög á framkvæmdinni og aðstæð-
um á fjármagnsmarkaðnum, hvort
þeir fengju notið sín. Sérstaklega
var óvissa um áhrif húsbréfa á fjár-
magnsmarkað, s.s. um umfang hús-
bréfaútgáfu, hve stór hluti þeirra
færi á markað og hvaða áhrif þau
hefðu á vaxtastigið. Urðu ýmsir til
þess að gagnrýna það, að af hálfu
yfirvalda var sáralítil tilraun gerð
til þess að meta þessi áhrif, sem
þó skipti öllu máli um það, hvort
breytingin yrði til góðs. Það helsta,
sem stuðst var við var stutt, óopin-
ber álitsgerð, samin af fjórum hag-
fræðingum, þar af þremur starfandi
ráðgjöfum hjá ríkisstjórninni og
einum af sérfræðingum í Seðla-
bankanum um peningamál.
Niðurstaða nefndrar álitsgerðar
var m.a. sú, að vextir (ávöxtunar-
krafa) af húsbréfum ættu, að teknu
tilliti til lánstíma, að verða sambær-
ilegir og á ríkisskuldabréfum, og
að til lengri tíma litið ætti húsbréfa-
kerfið ásamt meðfylgjandi breyt-
ingum á þágildandi húsnæðislána-
kerfi að geta stuðlað að lægri vöxt-
um eða í versta falli óbreyttum.
Var þessi niðurstaða m.a. byggð á
lauslegri áætlun um útgáfu mark-
aðsvefðbréfa (annarra en húsbréfa)
á árinu 1989, fyrir samtals að fjár-
hæð ríflega 20 milljarða. Útgáfa
húsbréfa var síðan áætluð um 8
milljarðar króna á árinu, og að þar
af yrðu húsbréf fyrir 3,5-4,5 millj-
arða króna seld á markaði.
í álitsgerðinni var einnig bent
á, að til þess að framkvæmdin tæk-
ist vel, væri mikilvægt að leita sam-
komulags við þá aðila, sem búast
mætti við að yrðu virkir á húsbréfa-
markaðnum, svo sem lífeyrissjóði
og aðrar lánastofnanir.
Seinvirk afgreiðsla
Eins og kunnugt er kom húsbréf-
akerfið fyrst til framkvæmda 15.
nóvember 1989. Reynslan af kerf-
inu fyrstu 16 mánuði hlýtur að telj-
ast talsverð vonbrigði. Er þar eink-
um átt við tvennt. Ávöxtunarkrafa
húsbréfa — raunvextirnir, sem hús-
byggjendur og íbúðakaupendur
greiða — hefur farið hækkandi og
er nú um 7,9%. Er það talsvert langt
umfram það, sem vænta mátti mið-
að við upphaflegar yfírlýsingar fé-
Kaupskípaflotí íslendinga
Þórleifur Jónsson
„Yandamál húsbréfa-
kerfisins felast öðru
fremur í því, að það
vottar ekki fyrir skiln-
ingi á því, hvorki hjá
félagsmálaráðherran-
um né ríkisstjórninni
almennt, að hin hömlu-
lausa lántaka ríkissjóðs
og stofnana hans á inn-
lendum markaði fær
ekki samrýmst eðlilegri
þróun húsbréfavið-
skipta.“
lagsmálaráðherra, höfunda kerfis-
ins og annarra, sem um málið vé-
luðu. í annan stað hefur afgreiðsla
mála hjá Húsnæðisstofnun verið
mjög seinvirk og „bírókratísk“ og
ekki risið undir fyrirheitunum, sem
gefin voru um að útrýma biðröðum.
Fyrir löngu síðan hefur því verið
lýst yfir af yfirvöldum húsnæðis-
mála, að ætlunin væri að semja við
banka eða aðrar fjármálastofnanir
um að annast greiðslumat, til þess
að afgreiðsla húsbréfa geti gengið
greiðlega fyrir sig. Erfitt er að
skilja, hvað tefur framkvæmd þessa
máls.
Gleymdust markaðslögmálin?
undir erlenda þjóðfána?
Ríkisstjórnin aðhefst ekkert í málinu
eftir Guðmund
Hallvarðsson
í „íslenska“ kaupskipaflotanum
er 41 skip þar sem um 450 manns
starfa sem sjómenn, en fjölmargir
aðrir hafa atvinnu af störfum sem
tengjast þjónustu við kaupskipaflot-
ann.
Af 450 farmönnum eru nú um
130 erlendir sjómenn á kaupskipa-
flotanum og af fyrrnefndu 41 skipi
sigla 19 undir íslenskum fána en
22 undir svokölluðum þægindafána
(þar af 5 skip undir norskum og
dönskum fána).
Af 22 „þægindafánaskipum" eru
alíslenskar áhafnir á tveimur skip-
um, erlendar áhafnir á 12 og ís-
lenskir og erlendir sjómenn á 8.
Þótt skipaútgerð ríkisins hafi
ekki enn flaggað sínum skipum
„út“ hefur hún þó verið af og til
með erlend skip á leigu mönnuð
erlendum sjómönnum.
Uppbygging atvinnulífs
á Islandi
íslenskum farmönnum hefur
fækkað verulega á sl. 15 árum og
lætur nærri að um sé að ræða um
300—400 manns. Margt kemur þar
til, m.a. að skipin stækka og þeim
fækkár • vegna breyttrar -flutnings-
tækni, en alvarlegasti þátturinn eru
erlendu leiguskipin sem mönnuð eru
erlendum sjómönnum að hluta eða
öllu leyti. Á sama tíma og þessi
þróun á sér stað talar Jón Sigurðs-
son iðnaðarráðherra af miklum eld-
móð um atvinnutækifæri sem skap-
ist við byggingu álvers, jafnmargra
manna og fækkað hefur um í ís-
lenskri farmannastétt.
Það er sameiginlegt áhugaleysi
allra ráðherra þessarar ríkisstjómar
á íslenskum kaupskipaflota. Hann
virðist engu máli skipta hvað þá
heldur atvinnutækifærin sem frá
okkur fara. Norski og danski kaup-
skipaflotinn stefndi allur í átt til
þægindafána með tilheyrandi er-
lendum sjómönnum, en stjómvöld
sáu í tíma í hvert óefni stefndi og
gerðu þær ráðstafanir sem dugðu
til þess að þarlendir útgerðaraðilar
flögguðu sínum skipum heim aftur,
danskir og norskir farmenn fengu
atvinnu sína á ný.
Vita þeir ekki betur?
Ekki vantar umstangið og frétta-
flutning þá Norðurlandaþing kemur
saman. Islensku ráðherrarnir etja
kappi hver við annan að dásama
ágæti samstarfsins ef frá er talin
formennska í nefndum.
í vissu þess að samgönguráð-
-herranefndin hefur rætt-um k-aup-
Guðmundur Hallvarðsson
„Því er það eðlileg
krafa þjóðarinnar að
nú þegar verði tekist á
við þennan þátt sam-
göngnmála til farsæld-
ar landi og þjóð.“
það mátti lesa í Mbl. 20. mars sl.
þar sem hann segir: Þessari þróun
verður vart snúið við nema það
yrði gert fýsilegt fyrir skipafélögin
að skrá skipin hér heima. Sagði
hann, að í því efni væri helst litið
til alþjóðlegrar skráningar af ein-
hveiju tagi og vitnaði sérstaklega
í það fyrirkomulag sem er í Dan-
mörku. En ekkert er gert í málinu
af hálfu samgönguráðherrans.
1984 vakti Sjómannafélag
Reykjavíkur athygli Steingríms
Hermannssonar þáverandi og nú-
verandi forsætisráðherra á þeirri
þróun sem væri að gerast varðandi
kaupskipaflota Norðurlandaþjóð-
anna svo og þeirri þróun hérlendis
hvað leigutöku erlendra kaupskipa
varðaði án nokkurra viðbragða af
hans hálfu.
I greinum mínum varðandi þetta
mál hef ég ávallt minnst á nauðsyn
okkar íslendinga sem eyþjóðar að
eiga öflugan íslenskan kaupskipa-
flota með íslenskum áhöfnum. Það
er hluti af sjálfstæði okkar, missum
aldrei sjónar af þeirri staðreynd.
Því er það eðlileg krafa þjóðarinnar
að nú þegar verði tekist á við þenn-
an þátt samgöngumála til farsældar
landi og þjóð.
skipamálin er áhugaleysi Stein-
gríms Sigfússonar samgönguráð-
herra óskiljanlegt, enda stendur
- hugur-hans -til- misvfsandi -átta- Um - •
Höfundur er formaður
Sjónmnnafélags Rcykjavíkur og
skipar 9. sæti D-listans i
'Reykjavík. -
Skýringin á slæmu gengi hús-
bréfa á markaðnum og miklum af-
föllum við sölu þeirra er ekki ein-
hlít. Þær mjög svo lauslegu áætlan-
ir, sem voru lagðar til grundvallar
við mat á áhrifum húsbréfa á fjár-
magnsmarkaðinn, hafa á ýmsan
hátt ekki gengið eftir. í fyrsta lagi
hefur útgáfa markaðsverðbréfa í
heild orðið langtum meiri en áætlað
var og má e.t.v. segja, að markaður-
inn hafi þrátt fyrir allt ráðið furðan-
lega vel við þessa miklu aukningu.
Aukningin hefur orðið á mörgum
sviðum. Þannig er t.d. talið, að
hlutafjárútboð almenningshlutafé-
laga hafí numið um 3,6 milljörðum
króna á árinu 1990. Útgáfa á bréf-
um banka, sparisjóða og hlutdeild-
arskírteinum verðbréfasjóða hefur
einnig aukist mikið. Það hefur
hjálpað til í þessu samþandi, að
eftirspurn atvinnufyrirtækja eftir
lánsfé hefur verið lítil og peninga-
legur sparnaður hefur vaxið um-
talsvert. Það, sem þó hefur munað
mest um og reynst húsbréfakerfinu
langsamlega hættulegast, er gríð-
arleg ásókn ríkissjóðs á innlendan
lánamarkað, enda er bein sam-
keppni á milli verðbréfa ríkissjóðs
og húsbréfa. Miðað við stöðu í árs-
lok nam t.d. aukning ríkisskulda-
bréfa og ríkisvíxla á markaðnum
hvorki meira né minn en um 12
milljörðum króna á árinu 1989 og
13,8 milljörðum króna 1990. Eru
þetta talsvert mikið aðrar tölur en
þeir 5 milljarðar í árlega útgáfu
ríkisskuldabréfa, sem áður-
nefndir sérfræðingar ríkisstjóm-
arinnar áætluðu vorið 1989. Með
- --ný'samþykktum lánsfjárlögum er