Morgunblaðið - 16.04.1991, Blaðsíða 48

48
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 16. APRÍL 1991
Breyttar áherslur í
öldrunarþj ónustu
eftir Ástu Möller
Umfjöllun um málefni aldraðra
hefur verið umfangsmikil á síðum
dagblaðanna að undanförnu. Hæst
ber umræðan um skort á aðstöðu
fyrir þennan hóp er heilsufarið
versnar. Þegar þessi mál ber á góma
í viðræðum við aldraða og þá er
munu skipast í þeirra raðir á næstu
írum gætir oft kvíða. Þeir óttast
að verða byrði á fjölskyldum sínum
og að geta ekki haldið virðingu sinni
ef heilsan bilar. Nú á síðustu dögum
hafa hjúkrunarfræðingar og sjúkra-
hliðar á Landspítalanum bent á eina
hlið þessa máls, sem er, að aldraðir
einstaklingar er hafa þurft á tíma-
bundinni sjúkrahúsvist að halda,
geta ekki útskrifast af sjúkrahúsinu
þar sem þjónusta er hæfir þeirra
þörfum er ekki fyrir hendi. Er þá
átt við hjúkrunarheimili, en einnig
heimaþjónustu, bæði hjúkrunar-
þjónustu sem greidd er af ríkinu
og félagslega heimaþjónustu, sem
er a höndum sveitarfélaga.
í lögum um málefni aldraðra
kemur skýrt fram að tilgangur
þeirra er m.a. að aldraðir geti dval-
ist sem iengst við eðlilegt heimilis-
líf í heimahúsum. Hins vegar verður
ekki fram hjá því litið að uppbygg-
ing á þjónustu við aldraða hefur
ekki nægilega tekið mið af þessu.
Töluvert hefur verið byggt af hús_-
næði fyrir aldraða hin síðari ári. Á
vegum Reykjavíkurborgar hafa ver-
ið reistar þjónustuíbúðir fyrir aldr-
aða m.a. við Dalbraut, Lönguhlíð,
Seljahlíð og á Droplaugarstöðum
og hjúkrunarheimilið Skjól í sam-
vinnu við ýmis félagasamtök, svo
eitthvað sé nefnt. Þá hafa ýmsir
einstaklingar, samtök aldraðra og
félagasamtök reist vegleg og vel
útbúin fjölbýlishús af mikilli fram-
sýni fyrir fólk komið á efri ár.
Ymis þjónusta er í boði fyrir við-
komandi íbúa, en þó upp að ákveðnu
marki. T.d. er í fæstum tilfellum
gert ráð fyrir þjóriustu við þá sem
verða veikir. Því verða íbúar yfir-
leitt að flytjast á brott úr íbúðum
sínum þegar heilsa þeirra fer veru-
lega að bila, þar serri engin aðstaða
er til að sinna hjúkrunarsjúklingum.
Athygli vekur að frumkvæði og
uppbygging á þjónustu fyrir aldraða
hefur að mestu verið í höndum ein-
staklinga, samtaka aldraðra, félag-
asamtaka og sveitarfélaga. Þegar
hins vegar er litið á hlut ríkisins í
þessum þætti heilbrigðisþjón-
ustunnar kemur í ljós að hann er
afar rýr. Samkvæmt lögum á ríkið
að greiða allan kostnað við upp-
byggingu hjúkrunárheimila, en fjár-
veiting hefur verið af skornum
skammti. Hafa því sveitarfélög og
samtök félaga og einstakling oftar
en ekki þurft að taka af skarið og
byggt hjúkrunarheimili á eigin
kostnað. Einnig má benda á B-álmu
Borgarspítalans, sem ætluð er fyrir
hjúkrunar- og læknisþjónustu við
aldraða. B-álman hefur verið í
byggingu í meira en áratug og fyrir-
séð að henni verði ekki lokið fyrr
en eftir aldamót með núverandi
íjárveitingum. Þegar litið er til
frammistöðu ríkisins í öldrunarmál-
um, ætti sú staðreynd að ríkið tók
á síðasta ári yfir allan rekstur
sjúkrahúsa og heilsugæslu í
landinu, sem hvort tveggja var áður
rekið af sveitarfélögunum, að valda
verulegum áhyggjum. Var þetta
einn þáttur af mörgum í viðleitni
núverandi rikisstjórnar til aukinnar
miðstýringar í ríkiskerfínu.
í skýrslu um ýmsar tölulegar
staðreyndir um heilbrigðismál á
Norðurlöndum sem gefin var út á
síðasta ári (Health statistics in the
Nordic countries 1988) koma fram
ýmsar merkilegar upplýsingar um
íslensk heilbrigðismál. Þar á meðal
að fjöldi sjúkrarúma á sjúkrahúsum
og öldrunarstofnunum á Norður-
löndum miðað við 100 þúsund íbúa
er mestur á Íslandi eða um 2000
rúm/100.000 íbúa. Þar af eru rúm
á sjúkrahúsum um helmingi fleiri á
íslandi (og í Finnlandi) en á hinum
Norðurlöndunum þremur eða um
1.200 sjúkrarúm á íslandi (og í
Finnlandi) á 100.000 íbúa á móti
um 600 á hinum Norðurlöndunum.
Fjöldi rúma fyrir aldraða á sérstök-
um öldrunarstofnunum miðað við
100.000 íbúa er eftirfarandi: Finn-
land 664, ísland 841, Danmörk
998, Svíþjóð 1.139, Noregur 1.247.
Hins vegar má benda á að um
10,5% íslensku þjóðarinnar er 65
ára og eldri, en sambærileg tala í
Svíþjóð er 17,7%.
I skýrslum um rekstur sjúkra-
húsa á íslandi kemur jafnframt
fram að um 70% þeirra er dvelja á
almennum deildum sjúkrahúsa á
hvetjum tíma eru 65 ára og eldri.
í framhaldi af þessum staðreynd-
um mætti spytja hvort stefnan í
heilbrigðismálum hér á landi sé á
villugötum. Með hliðsjón _af því að
fjöldi sjúkrarýma hér á íslandi er
með því mesta sem þekkist og að
mikill fjöldi aldraðra vistast á
sjúkrahúsum, er auðvelt að draga
þá ályktun að of mikil áhersla er
lögð á dýrasta þjónustukostinn, þ.e.
sjúkrahúsin, til að sinna öldruðum
*
eftir Einar Arnason
Tekjuskattar (þ.e. útsvar) á
Reykvíkinga hafa stórhækkað í
valdatíð núverandi borgarstjórnar-
meirihluta. Þetta má ráða af árbók-
um Reykjavíkurborgar 1990 og t.d.
1983 sem gefnar eru út af fjár-
mála- og hagsýsludeild Reykjavík-
urborgar. Útsvar á hvern einasta
íbúa í borginni var kr. 49.105 árið
1989 á verðlagi þess árs en það er
nýjasta árið með endanlega álagn-
ingu. Síðasta heila ár vinstri meiri-
hlutans í borgarstjórn var 1981.
Þá var útsvar á mann kr. 38.699
einnig á 1989 verðlagi svo skatta-
hækkunin í formi útsvars er tæp-
lega 27% þótt tekið sé tillit til verð-
bólgu og fólksfjölgunar. Áætlun
borgarhagfræðings fyrir árin 1990
og 1991 sýnir enn frekari hækkun
útsvars á Reykvíkinga frá árinu
1989 (sjá Mbl. 19/3. 1991 bls. 16).
Hækkun útsvars á hvern borgarbúa
er líka heilmikil á núverandi kjör-
tímabili þó miðað sé við hækkun
atvinnutekna á mann á sama tíma.
Fasteignaskattar á mann hafa
líka hækkað verulega, eða um 39%
á sambærilegu verðlagi í tíð Davíðs
(1981-1989) og skýrist það hvergi
nærri af auknu byggingarmagni á
mann í borginni. Á sama tíma hafa
aðstöðugjöldin hækkað um tæplega
70% á hvern íbúa og á föstu verð-
lagi.
Við umræður um fjárhagsáætlun
Reykjavíkurborgar fyrir rúmum
mánuði sagði Davíð um skatta á
Reykvíkinga. „Sannleikurinn væri
sá að undið hafi verið ofan af þeim
einstaklingum. Ódýrasti kosturinn,
þ.e. heimaþjónustan, hefur hins
vegar freklega orðið útundan í fjár-
veitingum ríkisvaldsins til heilbrigð-
isþjónustu. Heilsugæslustöðvar
hafa verið byggðar um allt land frá
því að heilbrigðislög tóku gildi árið
1974, en það er ekki nóg að hafa
aðstöðu, fjárveitingu þarf til að
byggja upp þjónustuna og greiða
þarf úr helsta vanda heilsugæslunn-
ar sem er skortur á faglærðu starfs-
fólki sökum Iélegra launa.
Fólk sem er á áttræðisaldri í dag
býr við mun betri heilsu en foreldr-
ar þeirra á sama aldri gerðu og það
getur átt mörg góð og farsæl ár
framundan. Þetta fólk hefur margt
sýnt þá framsýni að byggja sér
hentugt húsnæði til efri áranna og
treysta þannig á sjálft sig en ekki
á forsjárhyggju ríkisvaldsins. í
beinu framhaidi af slíku framtaki
er það verðugt verkefni fyrir þenn-
an hóp, að leita nýrra leiða í sínum
málum þegar heilsufarið versnar.
Þegar kraftar þverra og heilsan
bilarþarfnast einstaklingurinn fyrst
og fremst hjúkrunar, en hún getur
jafnt verið veitt í heimahúsum sem
á stofnunum. Hjúkrunarþjónustan
getur verið í formi umfangsminni
aðstoðar hjúkrunarfólks; oft nægja
einfaldar breytingar á umhverfi eða
ráðleggingar til að einstaklingurinn
geti verið heima með sínum að-
standendum og vinum. Hið sama
gildir þótt viðkomandi hafí verulega
skerta starfsgetu og þarfnist að-
hækkunum sem urðu á tímabili
vinstri meirihlutans í Reykjavík"
(Mbl. 22/2. 1991 bls. 16). Þetta er
augljóslega rangt enda segir borg-
arstjóri sjálfur neðar á sömu síðu:
„Útsvörin hafa fylgt sama takti og
heildartekjur og tekjur af þeim auk-
ist um 23,7% á mann á sambæri-
legu verðlagiÁ mannamáli þýð-
ir þessi setning að útsvar, þ.e. tekju-
skattur borgarinnar á hvern íbúa í
Reykjavík, hefur aukist um nálægt
fjórðung á valdatíma Daviðs.
Leikur borgarstjóra með útsvars-
tölur í íjölmiðlum hefur falist í því
að bera saman álagningarprósentur
áður fyrr, þegar útsvar var greitt
ári eftir að teknanna sem það var
byggt á, var aflað. Þá gat mikil
verðbólga og launahækkanir á ár-
inu í raun lækkað þessa skatta veru-
lega svo álagningarprósenta út-
svars ein og sér sagði því ekkert
um skattabyrði. Síðan hefur Davíð
borið þessar tölur saman við álagn-
ingarprósentu útsvars í staðgreiðslu
til að villa enn frekar um fyrir al-
menningi (sjá sömu síðu í Mbl.).
Borgarstjóri hefur margítrekað í
fjölmiðlum undanfarið að skattar,
bæði útsvar og fasteignaskattar á
Reykvíkinga, hafi lækkað á valda-
tima hans. Það er eins og hann
haldi að þessi fullyrðing verði eitt-
hvað sannari ef hann endurtekur
hana nógu oft. Hvílík óskhyggja!
En hvað um loforð Davíðs nú
fyrir alþingiskosningar? I kafla
merktum „Engin ómerkileg kosn-
ingaloforð" Mbl 10/3. 1991 bls. 12
er sagt frá skattaáformum hans
sem fram komu í framboðsræðu til
Ásta Möller
„Það er skylda fagfólks
innan heilbrigðiskerfis-
ins og stj órnmálamana
að vera vakandi fyrir
kostum sem leiða til
betri nýtingar á þeim
peningum sem ætlaðir
eru til heilbrigðis-
mála.“
stoðar hjúkrunarfólks til flestra at-
hafna. Þessi kostur er mun ódýrari
fyrir samfélagið og í raun mun eðli-
legri fyrir einstaklinginn.
í dag er heimahjúkrun veitt frá
heilsugæslustöðvum og Heilsu-
verndarstöð Reykjavíkur og er þar
eðli málsins samkvæmt um sólar-
hringsþjónustu að ræða sem og öll
önnur hjúkrunarþjónusta við sjúka.
Þá hefur opnast nýr kostur við
hjúkrun í heimahúsum. Félag há-
skólamenntaðra hjúkrunarfræðinga
og Hjúkrunarfélag íslands annars
formanns Sjálfstæðisflokksins. Þar
segir Davíð: „Fyrst stoppum við af
skattahækkunarskriðuna og svo
vindum við ofan af þeim ... Þá
spytja andstæðingarnir: Fyrst þið
viljið ekki hækka skatta hvar ætlið
þið þá að skera niður? Við þekkjum
þennan söng. Ég segi: Þetta er fyrst
og fremst spurning um hugarfar,
miklu meira spurning um hugarfar
en sundurliðun á einstökum þáttum
þar sem niðurskurðarhníf verði
beitt.“ Þetta sagði Davíð fyrir mán-
uði og hefur margendurtekið síðan.
Getum við treyst nokkru sem mað-
ur með svona „hugarfar“ segir?
Þessar staðreyndir um stórhækk-
un skatta á Reykvíkinga mun Stöð
2, „fréttastofa“ Davíðs, ábyggilega'
reyna að þegja í hel og herða enn
frekar áróðurinn fyrir borgarstjóra
„Fréttastofa“ Stöðvar 2, með Elínu
Hirst „fréttamann" og kosninga-
stjóra Davíðs, Jón Ólafsson vara-
formann stjórnar hennar, Pál
Magnússon sjónvarpsstjóra og fleiri
í broddi fylkingar, ætlar að koma
Davíð Oddssyni til æðstu valda í
þessu landi sama hvaða aðferðum
er beitt. Þá er t.d. beitt sérpöntuð-
um og hönnuðum skoðanakönnun-
um. Það er ekki skrítið að borgar-
stjóri vilji verðlauna Stöð 2 og
Bylgjuna fyrir tryggðina með því
að leggja niður Rás 2 (sem hann
kallar að selja Rás 2) eins og Dav-
íð boðaði í sínu fyrsta sjónvarpsvið-
tali eftir að hann varð formaður
Sjálfstæðisflokksins, en þetta kom
fram á Stöð 2 þann 11. mars síðast-
liðinn.
Er verið að hugsa um þjóðina eða
„Hugarfar“ Davíðs
Óddssonar og Stöð 2
Stórhækkun skatta á Reykvíkinga í valdatíð Davíðs
vegar og Tryggingastofnun ríkisins
hins vegar endumýjuðu nú nýlega
tæplega tveggja ára samning um
sjálfstætt starfandi hjúkrunarfræð-
inga. Viðkomandi hjúkrunarfræð-
ingar taka að sér hjúkrun sjúklinga
í heimahúsum, sem annars myndu
vera innlagðir á sjúkrahús. Þessi
samningur veitir einstaklingum sem
vilja vera heima hjá sér þrátt fyrir
líkamlega fjötra mikla möguleika.
Má í þessu sambandi benda á að
grundvallarviðhorf Heimahlynning-
ar Krabbameinsfélags íslands, þar
sem krabbameinssjúklingum er gert
kleift að dvelja heima hjá sínum
nánustu til síðustu stundar, má yfir-
færa í öldrunarþjónustuna. Fjölbýl-
ishús og dvalarheimili fyrir aldraða,
sem hafa verið byggð víða, bjóða
jafnframt upp á einstæða mögu-
leika á félagslegri samhjálp, þar
sem markmiðið væri að íbúar þeirra
njóta samvista í eigin umhverfi til
hins síðasta.
Útgjaldaaukning til heilbrigðis-
mála á íslandi hin síðari ár hefur
valdið mörgum áhyggjum. Á síðasta
ári námu útgjöld til heilbrigðis- og
tryggingamála um 38 milljörðum
króna sem jafngilda um 41% af
heildarútgjöldum ríkissjóðs. Þar af
fóru um 16 milljarðar til reksturs
sjúkrahúsa og í vistgjöld annarra
sjúkrastofnana og 1,1 milljarður til
heilsugæslu. Það er skylda fagfólks
innan heilbrigðiskerfisins og stjórn-
málamanna að vera vakandi fyrir
kostum sem leiða til betri nýtingar
á þeim peningum sem ætlaðir eru
til heilbrigðismála. Hér hefur verið
sýnt fram á að nýta mætti betur
ýmsa ódýrari og í mörgum tilfellum
betri þjónustukosti sem bjóðast inn-
an heilbrigðiskerfisins.
Höfundur er formaður Félags
háskólamenntaðra
hjúkrunarfræðinga. Hún siturí
heilbrigðisnefnd
Sjálfstæðisflokksins og skipar 15.
sæti lista flokksins íReykjavík.
Einar Árnason
„Tekjuskattar (þ.e. út-
svar) á Reykvíkinga
hafa stórhækkað í
valdatíð núverandi
borgarstjórnarmeiri-
hluta. Þetta má ráða af
árbókum Reykjavíkur-
borgar...“
búa aðrar hvatir að baki? Ég skora
á oháðar stofnanir og samtök
launafólks að staðfesta eða hafna
því sem hér er skrifað. Hafa skatt-
ar á Reykvíkinga hækkað eða lækk-
að á kjörtímabili Daviðs Oddssonar?
Ég skora á borgarhagfræðing,
Þjóðhagsstofnun, hagfræðistofnun
háskólans, ASÍ, VSÍ, VMSS, BSRB
og önnur samtök launþega að senda
um þetta fréttatilkynningar til fjöl-
miðla og fylgjast með því að þær
birtist, því hér er um grundvallar-
staðreyndir að ræða, sem allir laun-
þegar þessa annars ágæta lands
verða að fá upplýsingar um.
Höfundur cr hagfræðingur.