Morgunblaðið - 16.04.1991, Blaðsíða 26

ZBi
M0RGUN!t?IiAÐro'3iRimUÐAGÖRt!Í g'.-'ARMli-ÍÖg Y
A L Þ 1 N G S K O S N 1
Vanræksla í vegagerð
- Gildi góðra vega
eftir Arinbjörn
Kolbeinsson
Hvað vilja kjósendur
í kosningabaráttu þeirra tólf
stjómmálaflokka og samtaka, sem
eiga fulltrúa í framboði til næstu
alþingiskosninga, er furðu lítið rætt
um samgöngumál, nema jarðgöng
og hafnaframkvæmdir. Á tilteknum
stöðum eru þessar framkvæmdir
vissulega mikilvægar, sem hluti af
eða í tengslum við þróað vegakerfi.
Hér á landi er vegakerfið líkt því
sem gerist hjá þróunarþjóðum.
Það er athyglisvert að þegar
kjósendur á landsbyggðinni, þar
sem vegakerfi er komið í viðunandi
horf, em spurðir um brýnustu verk-
efni eftir kosningar, þá svara flest-
ir að mest aðkallandi sé að koma
á fót fjölbreyttu atvinnulífi. Þegar
sama spurning er borin upp í þeim
byggðarlögum þar sem ástand vega
er ófullnægjandi, tæplega akfærir
malarvegir, þó þar megi finna ein-
staka vegkafla með bundnu slit-
lagi, þá eru svörin þau að brýnustu
framkvæmdimar séu betri vegir.
Fólk er meðvitað um að án góðra
vega er ekki unnt að byggja upp
blómlegt atvinnulíf, skapa skilyrði
fyrir eðlileg félagsleg samskipti, né
uppfylla kröfur um nauðsynlega
aðstöðu til menntunar, félags- og
heilbrigðisþjónustu. Greiðar sam-
göngur eru undirstaða hinna fjöl-
þættu nútíma lífsskilyrða. Þar sem
þessa undirstöðu vantar verður at-
vinnulíf einhæft, óöruggt og hætta"
á að slík byggðalög fari í eyði. Að
sjálfsögðu eru fleiri þættir en góðir
vegir, sem stuðla að fjölbreyttum
atvinnuvegum, mennta- og heil-
brigðisþjónustu, en enginn þeirra
þátta getur þrifist nema samgöngur
séu í góðu lagi, því þær eru lífæðar
samfélagsins.
Algengasta heimilistækið
Bíllinn er algengasta heimilis-
tækið í nútíma menningarsamfé-
lagi. Hér á landi em 1,9 íbúar um
hveija bifreið, en það jafngildir nær
2 bifreiðum á meðalfjölskyldu í
landinu. Þannig er bíllinn orðinn
eitt algengasta og nauðsynlegasta
heimilistækið. Rekstur bifreiðar er
dijúgur hluti kostnaðar við heimilis-
hald. Bfllinn er eina samgöngutæk-
ið á landi fyrir alla vöm- og fólks-
flutninga. Bfllinn hefur tekið við
hlutverki hestsins sem þarfasti
þjónninn.
Félag íslenskra bifreiðaeigenda
hefur um langt árabil bent á nauð-
syn góðra akvega, til þess að íjöl-
breyttir atvinnuvegir geti þróast og
eðlileg byggð haldist í landinu. Viss-
ulega hefur verið byggt víðáttumik-
ið vegakerfi, en seint hefur gengið
að leggja þessa vegi bundnu slit-
lagi, þannig að þeir henti bifreiða-
umferð í nútímaþjóðfélagi.
Átak í vegagerð
í byijun síðasta áratugar gerði
Félag íslenskra bifreiðaeigenda ít-
arlega grein fyrir nauðsyn þess, að
hefja stórframkvæmdir í gerð vega
með bundnu slitlagi. Þar var einkum
átt við stofnbrautir og tengingu
þeirra við þéttbýliskjarna. Þá var
Island meðal frumstæðustu ríkja í
heimi, hvað vegakerfi snertir. Kjós-
endur og stjórnmálamenn skildu þá
betur en nú nauðsyn góðra vega,
enda vandamálið stórt og augsýni-
legt. Árið 1983 benti Félag ís-
lenskra bifreiðaeigenda á, að nauð-
synlegt væri að leggja bundið slitlag
á 250-350 km vega árlega, þannig
að viðunandi árangur næðist á 10
ámm. Vissulega hefur mikill árang-
ur náðst í varanlegri vegagerð á
árunum 1984—1988. Aðeins á einu
ári (1986) var lagt bundið slitlag á
meira en 300 km, en eftir 1988
hefur framkvæmdum þessum
hnignað stórlega, þannig að nú er
gert ráð fyrir að á þessu ári verði
aðeins lagt bundið slitlag á tæpa
70 km, en þyrfti að vera 300 km.
Súlurit fylgir hér með, sem sýnir
hve margir km vega voru lagðir af
bundnu slitlagi á árunum 1975—
1990 og áætlun fyrir næsta kjör-
tímabil til 1994. I súluriti 2 sést
hversu mikið bundið slitlag hefur
verið lagt á vegi í hveiju kjördæmi
og einnig heildarlengd þjóðvega.
Ástand vega á suð-vesturhorni
landsins er sæmilega gott. Þar hef-
ur verið lagt bundið slitlag á stofn-
brautir og flesta tengivegi frá stofn-
brautum til þéttbýiiskjarna. Margir
kjósendur á þessu
svæði aka nær ein-
göngu á vegum með
bundnu slitlagi. Þar eru
flutningar ódýrari og
ferðalög í bflum þægi-
legri og fljótlegri en í
öðmm landshlutum,
þar sem ástand vega
er alltof víða slæmt og
sums staðar herfilegt.
Á Suðurlandi vantar þó
bundið slitlag á
200—300 km vega.
Hættaá
„Framsýnir kjósendur
hafa um árabil þurft að
knýja á um varanlega
vegagerð. Samt skortir
enn mikið á að allir
stjórnmálamenn skilji,
að gerð góðra vega á
fjölförnum leiðum er
eina blekkingarlausa
by ggðastefnan. “
virðisaukaskatti frádregnum verða
þá eftir um 11 milljarðar. Með hlið-
sjón af því, sem í lögum stendur
um markaða tekjustofna og þeirri
SÚLURIT 1
Arinbjörn Kolbeinsson
skyldu ríkissjóðs að bæta þar við
fé til vegamála, þá sést að engin
ofrausn er að veija 9—10 milljörð-
um kr. árlega til vegamála og bæta
byggðaröskun
Nútímafólk sættir
sig ekki við malarvegi
til lengdar. Við slíkar
aðstæður skapast
hætta á alvarlegri
byggðaröskun sem
sjóðastyrkir frá ríki
(ölmusur stjórnmála-
manna) geta ekki
stöðvað. Lélegar sam-
göngur á Austurlandi
og einnig á Norður-
landi, munu hafa átt
dijúgan þátt í því að
álver fékkst ekki reist
á þessum stöðum.
Vegaáætlun fyrir
næstu Qögur ár var
lögð fyrir síðasta Al-
þingi, en sem betur fór
aðeins samþykktur sá
hluti, sem varðar yfir-
standandi ár. Alþingi
sem nú verður kosið,
fær tækifæri til að
breyta vegaáætlun fyr-
ir árin 1992—1994 í
það horf sem þjóðin
þarfnast. Það er blekk-
ing að tala um fjárskort
í því efni. Tekjur ríkis-
ins af bifreiðum og
rekstrarvörum þeirra
hafa verið um 14 millj-
arðar kr. á ári. Að
350
300
250
200
150
c-o
Km
1.600,00
1.400,00
1.200,00
800,00
600,00
400,00
200,00
0,00
Bundiö slitlag, útlögn á ári.
1991-1994, skv. vegaáætlun.
SÚLURIT 2
Rn. & Rvík
Vesturl.
Noröurl.-v
i Þjóöveglr
■ Bundiö slitlag
Þjóövegir í kjördæmum landsins.
upp vanrækslu síðustu ára. Þá
myndi byggð í öllum landshlutum
eflast á komandi árum. Stofnbraut-
ir íslenska vegakerfisins eru um
4.000 km. Lagt hefur verið bundið
slitlag á nær helming þess. Ef tek-
in væri upp hin gamla tillaga FÍB
um bundið slitlag á vegi, þá væri
hægt á árunum 1992—1994 að
leggja bundið slitlag á um 1.000
km. Þá myndu hinar dreifðu byggð-
ir landsins standa mun betur en þær
gera nú, atvinnulega, efnahagslega
og þjónustulega.
Jarðgöng geta verið
nauðsynleg
Sumstaðar þarf að tengja byggð-
arlög saman eða stytta ökuleiðir
með jarðgöngum, en fyrst þarf að
ljúka gerð nauðsynlegustu vega,
þannig að sem flest byggðarlög
tengist stofnbrautakerfi landsins
með vegum klæddum bundnu slit-
lagi. Gerð góðra vega er almennt
séð arðmeiri og brýnni framkvæmd
en gerð jarðganga. Jarðgöng koma
heldur ekki að fullum notum nema
þau tengist góðu vegakerfi, lögðu
bundnu slitlagi. Gerð jarðganga er
framkvæmd, sem kostar mikið fé,
og þarf því að nýtast sem best strax
að henni Iokinni. Kostnað við jarð-
göng verða allir landsmenn að
greiða. Litlum byggðarlögum er
slíkt ofviða, enda koma slíkar fram-
kvæmdir, ef rétt er að staðið, öllu
landinu til góða. Eðlilegast er að
búið sé að malbika nær allar stofn-
brautir landsins samtímis því sem
greiðslur fyrir jarðgöng verða lagð-
ar á þjóðina. Um leið og lokið er
við að leggja bundið slitlag á stofn-
brautir og tengibrautir til dreifbýlis-
kjarna, minnkar reksturskostnaður
þeirra bifreiða, sem áður höfðu ekið
að mestu á malarvegi, um 15—30%.
Blekkingalaus byggðastefna
Þyngstu skattar, sem lagðir eru
á bifreiðaeigendur, eru vondir veg-
ir. Slíkir skattar leggjast þyngst á
landsbyggðina. Þegar þeim sköttum
hefur verið aflétt, verður auðveld-
ara fyrir bifreiðaeigendur að taka
á sig tímabundin útgjöld vegna
greiðslu kostnaðar við jarðgöng. í
upphafi þarf að afla lánsfjár til jarð-
gangagerðar. Það væri algjör
óhæfa, að létta ekki fyrst af hinum
erfiða skatti vondra vega, áður en
jarðgangaskattur verður lagður á.
Þótt jarðgöng séu dýr, þá er
ástæða að vara við of mikilli spar-
semi við gerð þeirra. Þau þurfa að
vera vel úr garði gerð, með tveim
akreinum þar sem gera má ráð fyr-
ir verulegri umferð í framtíðinni.
Jarðgöng með einni akrein valda
vaxandi töfum eftir því sem umferð
eykst og geta jafnframt orðið hinar
háskalegustu slysagildrur.
Framsýnir kjósendur hafa um
árabil þurft að knýja á um varan-
lega vegagerð. Samt skortir enn
mikið á að allir stjórnmálamenn
skilji, að gerð góðra vega á fjölförn-
um leiðum er eina blekkingarlausa
byggðastefnan.
Höfundur er læknir og formaður
Félags íslenskra bifreiðaeigenda
(FÍB).
Enn um rangfærslur
eftir Jón Baldvin
Hannibalsson
í grein í Morgunblaðinu hinn 11.
apríl síðastliðinn birtir Bjöm Bjam-
ason svar við grein minni í blaðinu
hinn 9. apríl, en í henni gerði ég
grein fyrir villandi og röngum um-
mælum hans um utanríkismál. Svar
Björns er í svipuðum dúr og áður
og sé ég ekki sérstaka ástæðu til
að svara en vil þó minna á nokkur
atriði.
Um varaflugvallarmálið er það
að segja í fyrsta lagi að eðlilegrá
væri fyrir Bjöm að líta til annarra
sér nær áður en hann sakar mig
um skort á þreki til að heimila for-
könnun. í öðru lagi snýst málið
ekki um þá spumingu hvort vara-
flugvallar er þörf eða ekki heldur
um það hvers vegna yfirstjórn
NATO tók málið af dagskrá. Eins
og ég hef áður sagt, var það vegna
breyttra aðstæðna í alþjóðamálum
og hafði ekkert með stefnu íslands
í málinu að gera. Telji Björn annað,
er það misskilningur.
Það kemur dálítið spánskt fyrir
sjónir, þegar Björn fer að tæpa á
einstökum atriðum á dagskrá ut-
anríkisráðherra Atlantshafsbanda-
lagsins á lokuðum kvöldfundi í Lon-
don í júlí 1990 þar sem hann var
ekki viðstaddur. Ég vísa til fyrri
ummæla minna um það markmið
að koma afvopnun á höfunum á
dagskrá í CFE-II-viðræðunum.
Þá er það vægast sagt einkenni-
legt eftir að ég segi í fyrri grein
minni um tillögu að sérfræðinga-
könnun á vegum Sameinuðu þjóð-
anna, að hún hafi verið lögð fram
á allsheijarþinginu til kynningar á
síðastliðnu hausti, að Björn fullyrð-
ir einfaldlega að hún hafi verið
boðuð og aldrei lögð fram. Sú full-
yrðing er röng.
Ilöfundur er utanrikisráðherra.
Jón Baldvin Hannibalsson