Morgunblaðið - 16.04.1991, Blaðsíða 50

50
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 16. APRÍL 1991
Verður kosið um
óskert fullveldi?
e£tir Guðmund J.
Kristjánsson
Það fer ekki fram hjá neinum,
að alþingiskosningar eru á næsta
leiti. Kosningabaráttan er hafin,
og allt bendir til að hún verði bæði
í senn stutt og hörð. Engu að síð-
ur verða þetta örlagaríkar kosn-
ingar, jafnvel þær þýðingarmestu
frá lýðveldisstofnun. Þetta eru
nefnilega fyrstu kosningarnar frá
því lýðveldið var stofnað, sem
gætu snert sjálft fullveldið. Þess
vegna verða allir þjóðhollir Islend-
ingar að vanda val sitt vel. Eftir
kosningar gæti það orðið of seint.
Stærsta mál komandi kosninga
Eitt stærsta mál komandi kosn-
inga er hvaða afstöðu við íslend-
ingar ætlum okkur að taka varð-
andi svokölluð Evrópumálefni.
Augljóst er, að viss öfl hér innan-
lands, róa að því öllum árum, að
ísland gerist aðili að Evrópuband-
alaginu. Það er satt best að segja
með ólíkindum hvað þessi öfl hafa
komist langt upp á síðkastið. En
hvað fælist í slíkri aðild fyrir smá-
þjóð eins og okkur íslendinga í
örstuttu máli?
í fyrsta lagi myndu allar
ákvarðanir okkar um utanríkisvið- _
skipti að verulegum hluta færast
til aðalstöðvanna í Brussel. Það
þýddi, að við sem sjálfstæð og
fullvalda þjóð hefðum ekki lengur
ftjálsar hendur um samninga við
önnur markaðssvæði, s.s. okkar
þýðingarmiklu markaði í Banda-
ríkjunum, Asíu, Sovétríkjunum og
víðar. Við yrðum m.ö.o. að lúta í
einu og öllu reglum og ákvörðun-
um EB.
í öðru lagi þýddi aðild að EB
það að hvaða fyrirtæki eða fjöl-
þjóðahringur (auðhringur) innan
EB gæti starfað hér að vild. Að
vísu fengu íslensk fyrirtæki sömu
réttindi innan EB, en allir heilvita
menn sjá það í hendi sér, hversu
ójafn sá leikur yrði. í þeirri sam-
keppni yrði íslenskt fjármagn al-
gjörlega ofurliði borið.
í þriðja lagi yrðu um að ræða
óhefta fríverslun með fjármagn
og fjárfestingar. Þetta þýddi það
t.d., að jafnvel þótt ísland fengi
einhverjar undanþágur varðandi
gagnkvæmar fiskveiðiheimildir,
sem engar líkur eru á, þá hefði
slíkt ekkert að segja, því eftir sem
áður gætu fjársterkir aðilar innan
bandalagsins keypt upp íslenska
útgerð og fiskvinnslu, bæði beint
og óbeint. Það sama gildir um
okkár auðlindir, landsvæði og þau
fyrirtæki sem þættu arðvænleg.
Nokkrar efnaðar ijölskyldur t.d. á
Ítalíu gætu þannig keypt upp fall-
ega norðlenska dali, fjöll, ár, vötn
svo eitthvað sé nefnt. Við íslend-
ingar værum nánast orðnir útlend-
ingar í okkar eigin landi. Fyrir
smáþjóð sem Islendinga þyrfti
ekki að spyija að leikslokum.
I fjórða lagi yrði komið á sam-
eiginiegum vinnumarkaði. Fijáls
atvinnu- og búseturéttur útlend-
inga innan EB yrði tryggður á
íslandi með aðild íslands að EB.
I þessu sambandi er vert að hafa
í huga, að innan Evrópubanda-
lagsins í dag búa um 300 milljón-
ir manna, og um 15-20 miiljónir
eru þar atvinnulausir. Á íslandi
búa ekki nema rúm 250 þúsund
manns, og hér er nánast ekker
atvinnuleysi. Bara þessi staðreynd
ætti að útiloka okkur frá aðild,
þ.e.a.s. svo framarlega sem við
ætlum okkur að standa vörð um
íslenskt þjóðemi, tungu, menningu
og atvinnuöryggi.
í fimmta lagi yrði svo fjöregg
okkar íslendinga, fískimiðin, af-
hent valdhöfunum í Brussel, eða
eins og Jakob Jakobsson, forstjóri
Hafrannsóknarstofnunarinnar
orðaði það í grein í Mbl. í vetur:
„Með því að ganga í Evrópubanda-
lagið væru Islendingar að kasta
lífsbjörginni, fjöreggi sínu, til
Brussel, en þaðan kæmi það aldrei
óbrotið aftur.“
Þá er vert að geta þess, að inn-
an Evrópubandalagsins er í mótun
framtíðarstefna sem tekur til enn-
þá meiri samruna og miðstýringar
á málefnum aðildarríkjanna,
þ. á m. á sviði menningarmála,
utanríkismála og jafnvel hermála.
Afstaða tveggja stærstu
stjórnmálaflokkanna
Þar sem alþingiskosningar eru
ekki langt undan, er því bæði fróð-
legt og nauðsynlegt hjá kjósendum
að bera saman t.d. stefnur tveggja
lang stærstu stjórnmálaflokkanna
á íslandi í dag til Evrópumála, því
allt bendirtil af skoðanakönnunum
að dæma, að þeir verði eftir kosn-
ingar áfram sterkustu stjórnmála-
G A R
Guðmundur J. Kristjánsson
„Innan Evrópubanda-
lagsins er í mótun fram-
tíðarstefna sem tekur
til ennþá meiri samruna
og miðstýringar.“
flokkamir á Alþingi íslendinga,
sem hefðu mest um þessi mál að
segja í framtíðinni. Flokkar þessir
eru Framsóknarflokkur og Sjálf-
stæðisflokkur.
í ályktun 21. flokksþings Fram-
sóknarflokksins frá 16.-18. nóv.
sl. um Evrópumál segir: „Tryggt
verði að erlendir aðilar nái ekki
yfirráðum I sjávarútvegi og físk-
iðnaði þjóðarinnar, hvorki beint
né óbeint. Þá verði jafnframt
tryggt, að erlendir aðilar eignist
hvorki íslenskar orkulindir og
virkjunarréttindi né íslenskt land-
svæði. Þingið hvetur til þess að
sett verði á yfírstandandi Alþingi
skýr heildarlöggjöf um fjárfest-
ingu erlendra aðila í atvinnu-
rekstri hér á landi. Þingið leggur
til ef samningar takast ekki milli
EFTA og EB að íslendingar leiti
sérstakra samninga við Evrópu-
bandalagið. Þingið telur að hug-
myndir um inngöngu og aðild að
Evrópubandalaginu séu háskaleg-
ar og lýsi uppgjöf við stjórn eigin
mála og hafnar því aðild að Evr-
ópubandalaginu. “
í ályktun 29. landsfundar Sjálf-
stæðisflokksins um Evrópumálefni
segir ma.: „Ríkisstjórnin hefur
enga ákveðna stefnu heldur lætur
reka á reiðanum enda er mikill
ágreiningur innan stjómarliðsins
um afstöðu til annarra ríkja og
einangrunarstefna er landlæg í
Framsóknarflokki og Alþýðuband-
alagi. Sjálfstæðismenn telja að
íslendingar eigi samleið með
EFTA ríkjunum um þátttöku í
evrópsku efnahagssvæði að því
tilskildu að samningar takist um
hindrunarlaus viðskipti með sjáv-
arafurðir. Ef viðhlítandi samning-
ar takast ekki um hindrunarlaus
viðskipti með sjávarafurðir, leggja
sjálfstæðismenn áherslu á að Is-
lendingar leitist við að ná fram
þessum markmiðum eftir öðmm
leiðum. íslendingar eiga ekkert
fremur en aðrar Evrópuþjóðir að
útiloka fyrirfram að til aðildar
geti komið að Evrópubandalag-
inu.“
Grundvallarlegur
skoðanamunur
Það þarf engan glöggskyggnan
mann til að sjá að um grundvallar-
legan skoðanamun er að ræða
milli þessara tveggja stærstu
stjómmálaflokka til fullveldismála
okkar íslendinga. Meðan Fram-
sóknarflokkurinn segir aðild að
Evrópubandalaginu háskalega, út-
ilokar Sjálfstæðisflokkurinn hana
ekki. Sú afstaða 29. landsfundar
Sjálfstæðisflokksins að útiloka
ekki aðild að EB sýnir og sannar
hversu óhugnanlega langt þau öfl
hafa náð, sem markvisst vinna að
inngöngu íslands í EB. Það að
hafa komið því inn í ályktun
stærsta flokks þjóðarinnar, að ekki
beri að hafna fyrirfram aðild að
EB, er meiriháttar áfangasigur
Frá Héðni Valdimarssyni
til Jóhönnu Sigurðardóttur
„Rétt fyrir þingslit voru
samþykkt sérstök lög á
Alþingi um húsnæðis-
samvinnufélög og bú-
seturétt.“
eftirReyni
Ingibjartsson
Það virðist vaxandi einkenni í
íslenskum stjómmálamönnum að
láta stjómast af hagsmunum í stað
sannfæringar og ætla að reisa sér
minnisvarða i orðum og yfirlýsing-
um í stað verka og varanlegs ár-
angurs í starfi. Það sem ætti að
vera undantekning virðist á góðri
leið með að verða að reglu.
Af núverandi ráðherram hefur
þó einum öðram fremur tekist að
sýna sannfæringu sína og hugsjón
í verki og kannski eðlilegt að það
er jafnframt eina konan í ríkis-
stjórninni — Jóhanna Sigurðar-
dóttir.
Stjórnmálamenn
ábyrgðarlausir í
húsnæðismálum
I tæpan áratug hafa húsnæðis-
mál verið eitt helsta deiluefni þjóð-
arinnar. Fram að 1980 vora málin
leyst með því að fólk fór í húsbygg-
ingar og húsakaup eins og að
stinga sér til sunds og treysti síð-
an á það, að óðaverðbólga og
óverðtryggð lán björguðu viðkom-
andi að landi. Þetta voru ráð
stjómmálamanna þess tíma. Þegar
allt var svo komið í strand, átti
að Ieysa málin með allsheijarlausn
— lánum til allra til langs tíma. í
stað gömlu aðferðarinnar að færa
'peninga frá þeim sem spöraðu til
skuldaranna, átti nú að leysa mál-
ið með reikningi á komandi kyn-
slóðir. Kerfið sprakk hins vegar
strax, því þjóðin fjölmennti í bið-
röðina eftir lánum og nægilegt
fjármagn var ekki til reiðu. Um
þetta sameinuðust stjómmála-
menn og margfrægir aðilar vinnu-
markaðarins en enginn var i raun
ábyrgur.
Þessa gervilausn og ábyrgðar-
leysi gagnrýndi núverandi félags-
málaráðherra harðlega og fékk
snuprar fyrir. Síðan kom það í
hennar hlut að takast á við hús-
næðismáiin og hefur átt í harðvít-
ugri baráttu allar götur síðan við
að leysa hnúta, sem mörgum virt-
ust óleysanlegir og menn töluðu
um húsnæðisvanda sem eilífðar-
vanda.
Starfsamur ráðherra
Hvað hefur núverandi félags-
málaráðherra þá gert?
í fyrsta lagi að horfast í augu
við vandann og huga mest að þeim
sem verst era settir í húsnæðis-
málum — hópar eins og leigjend-
ur, öryrkjar, einstæðir foreldrar,
gjaldþrota fólk, aldraðir, náms-
menn og aðrir sem áttu fárra eða
engra kosta völ á öruggu húsnæði.
I öðra Iagi að stokka upp og
samræma félagslega húsnæði-
skerfið. Verk sem setið hafði á
hakanum, en þoldi enga bið. Með
þessum lögum var í fyrsta sinn
sett það markmið að eigendur og
leigjendur eigi að sitja við sama
borð við öflun húsnæðis. Þennan
sjálfsagða hlut er nú verið að út-
hrópa sem leiguliðastefnu.
í þriðja lagi hafa félagslegar
íbúðabyggingar margfaldast. Það
er nánast um byltingu að ræða,
þar sem verið er að takast á við
áratuga uppsafnaðan vanda. Með
þessum aðgerðum er því haldið
fram að verið sé að leggja séreign-
astefnuna í rúst. Þetta er að sjálf-
sögðu firra í ljósi þeirrar stað-
reyndar, að einkaeign á húsnæði
er sú langhæsta í heiminum á ís-
landi. í ríku landi eins og Sviss
búa aðeins um 30% íbúa í svoköll-
uðu eigjn húsnæði.
í fjórða lagi hefur verið mótað
nýtt kerfi — húsbréfakerfið — í
stað biðraðarinnar löngu, sem hátt
i 20 þúsund manns voru komnir í
um tíma. Þá fóru tvær krónur af
hveijum þremur sem komu inn í
húsnæðiskerfið út aftur til að fjár-
magna fasteignamarkaðinn í
Reykjavík. Dæmi vor um það að
eigendur allt að fímm íbúða hefðu
verið að fá lán. Húsbréfakerfið er
í takt við nýja tíma. Gamla kerfið
var arfur frá þeim tíma þegar
stjórnmálamenn útdeildu hús-
næðislánum á atkvæðaveiðum.
í fimmta lagi hefur verið tekið
Reynir Ingibjartsson
myndarlega á vanda fjölda fólks
sem húsnæðisbaslið hefur gert að
öreigum og skuldum vöfnum þjóð-
félagsþegnum, þar sem hvergi
sást til sólar. Sjálfskaparvíti segja
margir — kannski ekki síst kyn-
slóðin sem aflaði sér húsnæðis á
þeim tímum, þegar verðbólgan
borgaði helminginn af húsinu en
svokallaður eigandi hinn helming-
inn. Það hefur komið í hlut félags-
málaráðherra að taka persónulega
á vanda fjölda fólks í þessum
ömurlegu sporum.
í sjötta lagi hefur verið sköpuð
ný vídd í húsnæðiskerfínu með til-
komu búsetturéttarformsins og
Búsetafélaganna. Rétt fyrir þing-
slit vora samþykkt sérstök lög á
Alþingi um húsnæðissamvinnufé-
lög og búseturétt. Svo vel tókst
ráðherra að haga málum, að alger
samstaða var á Alþingi um þessa
lagasetningu. Því miður tókst ekki
að setja lög um húsaleigubætur,
en þar var ekki við félagsmálaráð-
herra að sakast. Áframhaldandi
^seta Jóhönnu Sigurðardóttur í stóli
'félagsmálaráðherra myndi öðra
fremur tryggja framgang þessa
nauðsynjamáls, svo leigjedur og
eigendur sitji við sama borð.
Héðinn og Jóhanna
Það hefur ekki farið miklum
sögum af ráðherrabílum, veislum
og ferðalögum eða vafasömum
embættisveitingum til flokksfé-
laga í ráðherratíð Jóhönnu Sigurð-
ardóttuar. í störfum sínum hefur
hún verið sjálfri sér samkvæm,
unnið, barist, sparað og hlúð að.
Stjómmálastarf í þágu þeirra sem
minna mega sín hefur verið leiðar-
ljósið.
Þegar minnst er bautasteina í
húsnæðismálum hér á landi, kem-
ur oftast fyrst í hug nafn Héðins
Valdimarssonar. Hann átti heiður-
inn af setningu laga um verka-
mannabústaði árið 1929. Ég vil
jafna Jóhönnu Sigurðardóttur við
Héðin heitinn. Af sannfæringu um
þörf úrbóta fyrir hina lakast settu
í húsnæðismálum hafa þau starf-
að, þó 60 ár beri á milli. I Alþingis-
kosningum kjósum við um allt í
senn — stefnu, störf og einstakl-
inga. Stundum fer þetta allt sam-
an. Það auðveldar valið.
Höfundur er framkvæmdastjóri
Búseta — landssambands.