Morgunblaðið - 09.07.1991, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 9. JÚLÍ 1991
AF INNLENDUM
VETTVANGI
AGNES BRAGADÓTTIR
Smákóngar sjávar-
plássanna vilja
ekki afsala sér völdum
Sameiningarhugmyndir sjávarútvegsfyrirtækja á Snæfellsnesi lagðar á hilluna
STÖÐVUN Hraðfrystihúss Ólafsvíkur varð meðal annars kveikjan
að auknum umræðum um hagræðingu, endurskipulagningu, sam-
einingu fyrirtækja, samvinnu eða sameiningu sveitarfélaga og
því hvað sé til ráða þegar einn burðarás atvinnulífsins í sjávar-
plássi eins og Ólafsvík lamast. Snæfellingar sem og aðrir lands-
menn hafa ákveðnar skoðanir á því á hvern veg skuli brugðist
við, og þær skoðanir eru margvíslegar. Einhvem veginn virðist
mér þó að Ólafsvíkingar sjálfir vilji sjá eða ráðast í sem minnst-
ar breytingar í kjölfar þessa og nánast einblína á að rekstur
H.Ó. verði að halda áfram með einum eða öðrum hætti. Þeir
hafa risið öndverðir gegn hvers kyns hugmyndum í þá veru að
dreifa þeim afla sem unninn hefur verið í H.Ó. á aðrar vinnslu-
stöðvar og þar með gegn því að hluti þess starfsfólks sem unnið
hefur í H.Ó. sæki vinnu sínu til Hraðfrystihúss Hellissands sem er
á Rifi, í sex kílómetra fjarlægð frá Ólafsvík.
Morgunblaðið/Júlíus
Hvar sem komið var reyndist húsakostur og tækjabúnaður vera
miklu meiri en til að fullnægja þeim þörfum sem uppi eru í dag.
Staða fiskvinnslufyrirtækja á
Snæfellsnesi er mjög misjöfn og
hjá flestum eru umtalsverðir örð-
ugleikar. Aðalástæða þess að stað-
an er ekki sem skyldi, er líklegast
sú að samfara minnkandi afla hef-
ur hráefnisverð hækkað verulega.
I skýrslu um sjávarútveg á Snæ-
fellsnesi sem unnin var af Fmni
Jónssyni fyrir Héraðsnefnd Snæ-
fellinga segir að af rúmlega tutt-
ugu fiskvinnslufyrirtækjum á Nes-
inu geti einungis um ijórðungur
talist standa sæmilega og þaðan
af betur. Hjá hinum geti brugðið
til beggja vona og í mörgum tilvik-
um velti á hvernig til tekst við
útvegun stöðugs hráefnis til vinnsl-
unnar í nánustu framtíð.
Vilji í orði, ekki á borði
Skýrsluhöfundur segir að hvar
sem komið hafi verið hafi húsa-
kostur og tækjabúnaður reynst
vera miklu meiri en til að full-
nægjaþeim þörfum sem uppi eru
í dag. I skýrslunni kemur fram að
forsvarsmenn fyrirtækja sem rætt
var við hafí lýst þeirri skoðun sinni
að fyrirtæki þyrftu að sameinast
og það sama þyrftu sveitarfélögin
að gera. Skýrsluhöfundi kemur á
óvart hversu almennt þetta viðhorf
virðist vera. Orðrétt segir hann:
„Það verður að segjast sem er að
jákvæðni í orði við sameiningu kom
mjög á óvart en hafa ber í huga
að næsta víst er að viðhorf breyt-
ist þegar til kastanna kæmi.“
Samkvæmt minni stuttu vegferð
á milli fyrirtækja á Snæfellsnesi
hittir skýrsluhöfundur þama nagl-
ann á höfuðið: Mörg Ijón eru í
veginum áður en til sameiningar
getur komið hjá fyrirtækjum, hvort
sem er í Grundarfirði, í Ólafsvík
eða á Hellissandi og Rifi.
Raunar snýst málið í Ólafsvík
ekki um það sem ýmsir Ólafsvík-
ingar hafa látið í veðri vaka við
mig, þ.e. að með lokun H.Ó. sé
óbeint verið að taka ákvörðun um
að leggja af byggð í Ólafsvík.
Málið snýst fremur um það hvort
fólkið sem býr í Ólafsvík sé reiðu-
búið að leggja örlítið meira af
mörkum en það hefur gert hingað
til, til þess að búa þar sem það
býr. Það þykir ekki mikið hér á
höfuðborgarsvæðinu að aka 10 til
20 kílómetra til þess að sækja
vinnu. Þeir sem það gera, sækja
atvinnu sína með almenningsvögn-
um eða á eigin bílum og finnst
ekkert tiltökumál.
Öðru máli gegnir um Ólafsvík-
inga. Ef um það yrði að ræða að
H.Ó. opnaði ekki á ný, þá gæti
Hraðfrystihús Hellissands aukið
við sig í frystingu og tekið við
ákveðnum fjölda fiskvinnslufólks
úr Ólafsvík, að sögn þeirra feðga
á Sandi, Rögnvaldar Ólafssonar
og Ólafs Rögnvaldssonar. Þessu
fólki yrði ekið þennan sex kíló-
metra malbikaða, mjúka spotta til
Rifs og aftur heim að vinnudegi
loknum. Slíkt er Ólafsvíkingum
ekki þóknanlegt.
Stutt á vinnustað
Röksemdir gegn svona hagræð-
ingu og samstarfi fyrirtækja, eins
og Margrét Valdimarsdóttir, for-
maður bæjarráðs Ólafsvíkur, hafði
fram að færa virðast ekki ýkja
þungar á metunum þegarjgrannt
er skoðað. Margrét segir: „Eg held
að það verði aldrei komist hjá því
að opna þetta frystihús aftur. Ég
vil bara ekki hugsa þá hugsun til
enda, hvað verður hér, ef það ger-
ist ekki. Vegalengdin sjálf er
kannski ekkert stórmál. En það
verður að athuga að þetta er svo
mikið fullorðið fólk sem hefur unn-
ið í Hraðfyrstihúsinu í Ólafsvík
alla sína tíð. Það er ekki tilbúið til
þess að fara í annað byggðarlag
til þess að sækja vinnu. Svo er
þetta Iíka örðugt fyrir konur sem
eru með börn á leikskóla. Þær
hafa getað hlaupið í matar- og
kaffítímum til þess að sinna böm-
um og útrétta það sem þær þurfa.
Það geta þær ekki úti á Rifi. Það
má vel vera að það sé skammsýni
hjá manni að hugsa svona - ég
veit það ekki.“
Raunar tel ég að sama megi
segja um röksemdir fyrsta þing-
manns kjördæmisins, Sturlu Böð-
varssonar, sem sagði: „Ef það
ætti að fara að keyra fólk úr Ól-
afsvík út á Hellissand og Rif hvem
einasta dag, þó að þetta séu ekki
nema 6 og 8 kílómetrar, þá hygg
ég að mörgum þessara hundrað
starfsmanna yxi slíkur háttur í
augum. Kannski er einn aðalkost-
urinn við það að búa úti á landi,
sá að hafa stutt á vinnustaðinn,
stutt á barnaheimilið, stutt í skól-
ann. Þetta em kostir sem vega
kannski að einhveiju leyti upp að
það er dýrara að búa hérna. Ef
fólk þarf að sitja í rútu á morgn-
ana á leið til vinnu og aftur heim,
þá verður þetta ósköp keimlíkt því
að búa á höfðuborgarsvæðinu og
stór hluti aðdráttarafls þess að búa
í svona litlum bæ úti á landi hverf-
ur.“
Ég spurði Sturlu hvort að sú
geysilega fjárfesting sem felst í
bættum samgöngum, þar sem veg-
urinn á milli Ólafsvíkur og Rifs er
talandi dæmi, sé að hans mati rétt-
lætanleg ef ekki megi nota vegar-
spottann dýra og góða til þess að
sækja atvinnu - hvort þetta eigi
að mati heimamanna eingöngu að
vera sparileið til þess að skreppa
í bíó eða kaffí til kunningjanna.
„Það er nú kannski ekki hægt
að stilla þessu svona upp. Hellis-
sandur og Rif þurfa ekkert að vera
inn í þessari mynd, nema einfald-
lega af þeirri ástæðu að þar em
fyrirtæki sem eru kannski nægi-
lega öflug til þess að geta hjálpar-
laust tekið við auknum afla í
vinnslu. í Ólafsvík em einnig fyrir-
tæki sem geta bætt við sig í salt-
fiskverkun, þó þau séu ekki í fryst-
ingu: Það era Bakki, Hrói og Enni.
Ég held því að þegar er verið að
tala um hagræðingu í sjávarútvegi
vestast á Nesinu, þá sé hagræðing-
armöguleikinn mestur innan 01-
afsvíkur. Það er engin hagræðing
fólgin í því að fara að gefa fólkinu
í Ólafsvík tækifæri til þess að vinna
úti á Hellissandi, vegna þess að
Hraðfrystihúsinu í Olafsvík hafi
verið lokað. Mesta hagræðingin er
fólgin í því að sameina ákveðin
fyrirtæki sem em í Ólafsvík og
opna Hraðfrystihúsið í Ólafsvík á
ný, sem öflugt fískvinnslu- og út-
gerðarfyrirtæki, byggt á slíkum
sameiningargranni. “
Óeðlileg fjölgun fyrirtækja
Þessi orð Sturlu leiða aftur hug-
ann að spurningunni hvernig
standi á mikilli fjölgun fískverkun-
arstöðva í Ólafsvík á skömmum
tíma - margir segja að fjölgun
fyrirtækja í fiskverkun í Ólafsvík
hafi verið óeðlilega mikil. Sam-
kvæmt þeim upplýsingum sem ég
aflaði mér liggur höfuðskýringin í
því að á tímabili skilaði fiskvinnsl-
an miklum hagnaði. Menn sem
áttu báta og stóðu í báta- og trillu-
útgerð sáu þennan hagnað og vildu
hlutdeild í honum. Því fór hver
trillukarlinn á fætur öðrum út í
eigin fiskverkun. En í dag er öldin
önnur - fiskvinnslufyrirtækin, stór
og smá beijast í bökkum, og því
er aftur raunhæft að ræða samein-
ingu og samruna fyrirtækja.
Landsbankinn hefur óskað eftir
opinberri rannsókn á sölum H.Ó.
á fjóram bátum til Tungufells.
Landsbankinn heldur því fram að
stofnuð hafí verið málamyndafélög
um rekstur skipa fyrirtækisins
þegar hilla tók undir gjaldþrot
H.Ó. og bátarnir verið seldir á of
lágu verði.
Ég hef upplýsingar um að
stjómendur Landsbankans hyggist
enga áhættu taka hvað varðar
málefni þrotabús H.Ó. og ætli alls
ekki að koma nálægt því að standa
með nokkram hætti að opnun
frystihússins á nýjan leik. Beinar
skuldir H.Ó. við Landsbankann,
fyrir utan afurðalán, nema 190
milljónum króna. Bankinn telur að
hann tapi þessum 190 milljónum
króna á lánaviðskiptum sínum við
H.Ó., en sú tala geti lækkað um
nálægt 50 milljónir króna, verði
bátunum skilað inn í þrotabúið,
eins og bankinn gerir kröfu um.
Ólafsvíkurbær, Verkalýðsfélag-
ið Jökull, Tungufell og Utver hf.,
sem er að hluta til í eigu sömu
manna og H.Ó. og Tungufell, hafa
stofnað hlutafélag. Þetta hlutafé-
lag heimamanna hefur óskað eftir
því að taka á leigu rekstur H.Ó.
eða kaupa þrotabúið, með því skil-
yrði að allir bátamir fjórir, sem
voru í eigu H.Ó. og styrrinn hefur
staðið um á milli Lnadsbankans
og Tungufells, og togarinn Már í
eigu Útvers, leggi upp hjá frysti-
húsinu. Sverrir Hermannsson
bankastjóri Landsbankans segir að
ekki líti vel út með leigu til hlutafé-
lagsins, vegna óskar bankans um
opinbera rannsókn.
Nú fyrir helgina ákvað Lands-
bankinn að skipa nefnd til þess að
gera úttekt á stöðu fiskvinnslu og
útgerðar á svæðinu og verður út-
tektin unnin af tveimur fulltrúum
Landsbankans og tveimur fulltrú-
um Byggðastofnunar. Landsbank-
inn hyggst síðan taka afstöðu til
málefnis H.Ó. og óskar heima-
manna um leigu á rekstrinum á
grandvelli þeirra tillagna sem frá
þessari fjögurra manna nefnd
munu koma.
í Ólafsvík hafa einnig verið uppi
hugmyndir um að stofna á rústum
Hraðfrystihúss Ólafsvíkur eitt
öflugt sjávarútvegs- og fisk-
vinnslufyrirtæki með þátttöku fyr-
irtækja eins og Bakka og Hróa í
Ólafsvík, ásamt með H.Ó. en næsta
ólíklegt er að slíkar hugmyndir nái
fram að ganga, ef marka má sam-
töl mín við forsvarsmenn þessara
fyrirtækja.
Vilja ráða áfram
Kristján Guðmundsson saltfísk-
verkandi á Rifi um áratuga skeið
hefur afskaplega traust jarðsam-
band að mínu mati, þegar hann
ræðir um rekstraramhverfi sjávar-
útvegsfyrirtækja: „Sameining
strandar iðulega á því að þeir sem
eiga húsin og reka vilja fá að ráða
áfram einhvers staðar. Sameining
fyrirtækja felur það í sér, eðli
málsins samkvæmt, að stjórnend-
um fækkar. Því eru það stjórnend-
urnir sjálfir sem iðulega koma í
veg fyrir slíka hagræðingu. Það
skiptir engu máli fyrir fólkið sem
starfar við fiskvinnslu, hver er
stjómandi fyrirtækisins. Það sem
skiptir máli fyrir fólkið er að hag-
ræðing sé eins mikil og kostur er
í því fyrirtæki sem það starfar við,
því aðeins þannig geta kjör starfs-
manna batnað.“
Kristján telur að í þessum efnum