Morgunblaðið - 28.07.1991, Qupperneq 18

<tt___.
ÆÐARRÆKT
MORGUNBLAÐID SÚNNUDAGUR 28. JÚLÍ 1991
Grunnur oð búselu
býsnavíða
eftir Önnu Gunnhildi Ólafsdóttur
Mióvikudaginn 10. júni bórust almenningi til eyrna sagnir af dularfullum Ijósleitum
flekkjum sem rak á land á Ströndum og breyttust i fitugar hvitar klessur. Menn köll-
uóu mengunina grút og fljótlega spruttu upp kenningar um uppruna hans. Spakir
menn álitu aó hér vœri loksins komió lýsi úr olíuskipi sem sökkt var á striósárunum
aórir töluóu um dularfull skip, en enn aórir vitnuóu i aldargamla annála. Spurningum
um eóli og orsakir grútsins hefur enn ekki verió svaraó og eflaust eiga háttsettir stjórn-
málamenn og visindamenn eftir velta þeim fyrir sér enn um hrió. Vestur á Ströndum
þar sem heimamenn hafa unnvörpum komist i blöó og sjónvarp hefur fólk um annaó
aó hugsa; nefnilega afleióingar mengunarinnar, sem viróist hafa drepió heilan árgang
æóarfugls á stóru svæói. Æóarbændur reyna aó bjarga fuglinum en verkió er torsótt
og æóarungar drepast i hrönnum i höndum fósturforeldra sinna. Um þann vanda sem
bændur fyrir vestan standa frammi fyrir og æóarrækt almennt var rætt i samtali vió
Árna Snæbjörnsson, hlunnindaráóunaut Búnaóarfélags íslands, i vikunni sem leió.
Æ
RÆTT VIÐ ARNA
SNÆBJÖRNSSON
HLUNNINDA-
RÁÐUNAUT
BÚNAÐARFÉLAGS
ÍSLANDS
ðarrækt hefur ekki verið áberandi
í umræðum um landbúnað á ís-
landi. Engu að síður hafa íslending-
ar flutt út æðardún í 150 ár. „Dúnn-
inn hefur alla tíð verið verðmæt
verslunarvara og eftirsótt á erlend-
um mörkuðum,“ segir Árni þegar
forvitnast er um umfang búgreinar-
innar. „Ætli láti ekki nærri að á
síðasta ári hafi æðardúnn gefið í
gjaldeyri eitthvað nálægt 150 millj-
ónum króna og er þá rétt að hafa
í huga að tilkostnaður við æðardún-
inn er nánast hverfandi, mest
vinnulaun, en engu sem heitið getur
þarf að eyða í stál eða olíu.“
Árni segir að um það bil 420
jarðir séu með eitthvert æðarvarp.
„Sumar þessara jarðar eru með
afar lítið varp en býsna margar eru
með umtalsvert og allmargar með
verulegt. Einhveijir bændanna lifa
á þessu eingöngu. Ræktunin dreif-
ist nokkuð jafnt um landið þó lang
öflugustu æðarræktarsvæðin séu
Breiðafj'örðurinn og Vestfirðirnir en
annars er varp í öllum landshlutum
nema í Rangárvallasýslu og lítið er
í Vestur-Skaftafellssýslu og fremur
lítið í Árnessýslu.
Almennt séð má segja að æðar-
varp og dúntekja sé grunnurinn að
búsetu býsna víða. Þó menn lifi
ekki eingöngu á þessu nema á fáum
stöðum þá eru tekjurnar það miklar
að ef þetta færi gæti grundvöllurinn
fýrir búsetu á ákveðnum svæðum
brostið. Einnig verður að hafa í
huga að þó ekki sé dúntekja á hveij-
um bæ þá styrkir hvað annað og
ef æðarbóndi situr sína jörð vegna
varpsins þá styrkir það nágranna
og nágrannabyggð. Þannig að hægt
er að færa fyrir því gild rök að
dúntekjan sé verulegur þáttur í að
viðhalda byggð á vissum svæðum.
Þetta á auðvitað einungis við
strandlengjuna og sjávaijarðir en
ekki inn til dala eða inn til Iandsins.
Útþenslumöguleikar
Dúntekju hefur verið sinnt í
gegnum tíðina en misvel. Við vitum
að á tímabilinu 1870 til 1930-1935
Æóarhreióur i bildekki.
var dúntekja hér nokkuð stöðug,
um það bil 3.500 til 4.000 kíló á
ári. Síðan fór þetta að dala og datt
niður fyrir 2.000 kíló í útflutning á
ári í fjöldamörg ár, eða frá því
uppúr 1940 og fram undir 1986. Á
sjötta, sjöúnda og áttunda áratugn-
um var útflutningurinn í kringum
2.000 kíló. Uppúr 1980 fór útflutn-
ingurinn að skríða upp fyrir 2.000
kíló og frá árunum 1986 og 1987
hefur þetta verið að aukast jafnt
og þétt. Til dæmis var útflutningur-
inn 1987 2.900 kíló, 1988 3.100,
1989 3.200 og 1990 3.100. Eins
og heyra má er þetta veruleg aukn-
ing frá því sem verið hafði lengi á
undan er samt ekki komið upp í
það sem var lengst af hér áður fyrr.
Við notum gjarnan þessi rök til að
benda á að nýta megi dúninn meira.
Landið hljóti að bera sömu fram-
leiðslu eins og það bar samfleytt
frá 1870 til 1930. Því tel ég, og
styð meðal annars þessum rökum,
að dúntekju megi stunda bæði víðar
en nú er, það er að segja á fleiri
jörðum, og hana megi auka þar sem
hún er fyrir. Þess vegna eru alveg
greinilega útþenslumöguleikar í
Morgunblaðið/Árni Snæbjömsson
þessari grein, á því er ekki nokkur
vafi. I samdrætti í öðrum greinum
er þetta ljós punktur og menn hafa
vissulega lagt aukna áherslu á
þetta.
Flestallir æóarungar á
Ströndum dauóir
Ef við víkjum talinu að mengun-
arslysinu á Ströndum, sem mér
skilst að eigi sér sennilega náttúru-
legar orsakir, þá telst mér til að á
því svæði séu rúmlega 30.000 full-
orðnir æðarfuglar, kannski 37 til
38 þúsund með geldfugli og öllu
saman. Ungarnir eru þar af leið-
andi nokkrir tugir þúsunda eða að
minnsta kosti 50.000 á svæðinu.
Þeir hafa trúlega flestir farist í
menguninni. Við vitum að töluvert
af fullorðnum fugli hefur farist líka
en ekki hve mikið enda er útlokað
að segja nokkuð um það fyrr en
við sjáum hvað skilar sér í varp
næsta vor.
Erfiðleikarnir við að telja fuglana
stafa af því að í fyrsta lagi þá rek-
ur ekki alla dauða fugla á land en
í öðru lagi þá hirða tófa og minkur
fugla sem rekur á ijörur. Þess