Morgunblaðið - 30.10.1991, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 30. OKTÓBER 1991
15
Lögvilla og réttarstaða fólks — Síðari grein:
Ranghugmyndir um skrán-
ingu eigna, skilnað og arf
eftir Svölu Thorlacius „I rauninni er stór-
í flóknu samfélagi nútímans er
margs að gæta og oft erfítt fyrir
leikmenn að átta sig á réttarstöðu
sinni að því er snertir margvísleg
málefni ekki síst á sviði einkamála-
réttar og hjúskaparmála.
I fyrri grein minni um lögvillu og
réttarstöðu fólks sem birtist í Morg-
unblaðinu í gær, fjallaði ég um
óvígða sambúð og taldi að fenginni
reynslu að meginþorri fólks sem
byggi við það sambýlisform hefði
miklar ranghugmyndir um réttar-
stöðu sína. Af þeim sökum væri
nauðsynlegt fyrir fólk í óvígðri sam-
búð að kynna sér stöðu sína eða taka
mið af því að hjónabandið er grund-
vallarstofnun þjóðfélagsins og sú til-
högun sem tryggir best rétt foreldra
og barna.
I starfí mínu sem lögmaður kemur
mér hvað eftir annað á óvart hversu
algengt það er að fólk sé haldið lög-
villu eða ranghugmyndum um lög
og rétt. Auk vanþekkingar er varðar
óvígða sambúð eru þrjú önnur svið
sem mér fínnst ástæða til að vekja
sérstaka athygli á og mun fjalla um
i þessari grein. Það er um að ræða
hjúskapareignir, lögskilnað og erfða-
mál.
Skráning eigna í hjúskap
Sú skoðun er almenn að engu
máli skipti hvort hjóna sé skráður
eigandi eigna t.d. fasteigna og bíla.
Þetta er rangt. Á þessum vettvangi
er ekki unnt að fara nákvæmlega út
í þessa sálma en samkvæmt íslensk-
um hjúskaparlögum eru reglur þess-
ar:
Hvort hjóna á sínar eignir og
ábyrgist sínar skuldir. Þær eignir
sem hjón flytja með sér í hjóna-
band eða eignast síðar verður hjú-
skapareignir þess og standa undir
skuldum þess sama aðila.
Þessar lagareglur hafa þá þýðingu
að ef t.d. karlmaður á bíl fyrir hjóna-
band, í hjónabandinu er keypt íbúð,
sumarbústaður og skurðgrafa og allt
er skráð á hans nafn þá á hann þess-
ar eignir, þær eru hjúskapareign
hans.
Konan „á” í raun ekki þessar eign-
ir heldur kemur svokölluð helminga-
skiptaregla hjónabandsins einvörð-
ungu fram í því að við hjónaskilnað
eða búskipti vegna andláts á hún
rétt á helmingi andvirði þessara
eigna.
Ráðstöfun eigna
í stuttu máli sagt: Sá sem er
skráður eigandi má ráðstafa eignum
sínum, selja þær og veðsetja eins og
honum sýnist — þó með þeirri mikil-
furðulegt hve lítið hef-
ur verið rætt um þetta
mál jafn mikið hags-
munamál og það er al-
menningi. Væri fróð-
legt að gera úttekt á
því hve stór hluti fast-
eigna hér á landi er
þinglýstur eign
kvenna.”
vægu undantekningu að samþykki
maka þarf til sölu eða veðsetningar
fasteigna sem fjölskyldan býr í eða
notuð er við atvinnurekstur hjón-
anna.
Svo dæmi sé tekið um hagnýta
þýðingu þessa ákvæðis t.d. við hjóna-
skilnað þá getur t.d. karlmaður sem
skráður er eigandi íbúðar fjölskyld-
unnar ákveðið að hann vilji fá íbúð-
ina í sinn hlut við skiptin en konan
skuli flytja með börnin.
I rauninni er stórfurðulegt hve lít-
ið hefur verið rætt um þetta mál
jafn mikið hagsmunamál og það er
almenningi. Væri fróðlegt að gera
úttekt á því hve stór hluti fasteigna
hér á landi er þinglýstur eign kvenna.
Skilnaður og lögskilnaður
Það er útbreidd skoðun að ári eft-
ir að gengið er frá skilnaði hjóna að
borði og sæng gangi lögskilnaður
sjálfkrafa fyrir „í kerfinu”. Þetta er
rangt enda fátt eitt „í kerfinu” sem
gengur sjálfkrafa.
Fólk verður sjálft að afla sér
prestsvottorðs á nýjan leik og ganga
aftur fyrir borgardómara eða sýslu-
mann. I framhaldi af því gefur dóms-
málaráðuneytið út lögskilnaðarleyfi.
Oft kemur fyrrnefnd ranghug-
mynd lítt að sök nema hvað heyrst
hafa skopsögur um fólk sem búið
var að boða til mikils brúðkaups í
annað sinn en uppgötvaði á síðustu
stundu að það var ennþá löglega
gift fyrri maka. En stundum hefur
misskilningur þessi alvarlegri afleið-
ingar.
Hver á barnið?
Fæði kona barn á því tímabili þegar
ekki verið gengið frá lögskilnaði við
fyrri maka — telst bamið vera bam
þess manns og er þannig skráð í
þjóðskrá. Gildir þá einu hvaða fað-
erni er gefíð upp á fæðingarstofnun.
Og það er hægara sagt en gert
að leiðrétta faðernið því að til þess
þarf málaferli fyrir dómstólum —
svokölluð vefengingarmál með til-
Samkvæmt nýlegum upplýsingum
frá Þjóðhagsstofnun kemur fram að
mesta atvinnuleysið á landinu er að
fínna á Suðurnesjum. Helstu orsakir
þessa eru samdráttur í fískveiðum
og vinnslu sjávarafurða sem rekja
má til skertra aflaheimilda svo og
útflutning á óunnum afla. Og við
þetta bætist nú fyrirsjáanlegur mik-
ill niðurskurður og samdráttur hjá
Varnarliðinu sem hefur til þessa
notað mikið vinnuafl.
í ályktuninni segir að það sé mat
fundarins að ekkert geti komið í
heyrandi blóðrannsóknum á móður,
barni og báðum „feðrum”.
Sérstakt afbrigði af þessum mál-
um eru svokölluð „sparimerkjaböm”
sem stinga upp kollinum við og við:
Par giftir sig í þeim tilgangi einum
að ná út sparimerkjum sínum, fer
svo hvort sína leið. Tíminn líður og
stúlkan eignast barn sem hún skilur
svo ekkert í að skuli vera skráð í
þjóðskrá sonur eða dóttir þessa
manns sem hún hefur aldrei haft
nein afskipti af!
Makalífeyrir til „fyrri” konu
Annað dæmi um alvarlegar afleið-
ingar þess að ekki var gengið frá
lögskilnaði:
Maður fékk skilnað að borði og
sæng frá konu sinni árið 1963. Árið
1965 hóf hann óvígða sambúð með
annarri konu og stóð sú sambúð þar
til hann lést árið 1989. Þau stóðu í
þeirri trú að lögskilnaður hans gengi
sjálfkrafa fyrir sig.
Maðurinn var opinber starfsmaður
og þegar sambúðarkonan ætlaði að
ganga eftir makalífeyri sínum eftir
24 ára sambúð fékk hún þvert nei.
Lífeyrinn fellur nefnilega til eigin-
konunnar sem maðurinn skildi við
árið 1963.
Arfur og erfðaskrár
Það er ótrúlega útbreidd skoðun
að bömum beri að fá arf. Þetta
gengur svo langt að gamalt fólk
þorir ekki að ganga á sparifé sitt
af því að það telur að börn sín — ef
til vill miðaldra fólk í góðum efnum
— eigi heimtingu á arfí. Hér er vitan-
lega um regin misskilning að ræða.
Svala Thorlacius
Að sjálfsögðu eru börn og eftirlif-
andi maki skylduerfingjar, en arfur
er eins konar vonarpeningar og ein-
göngu það sem eftir er og ekki hefur
verið eytt þegar arfláti fellur frá.
Fjölmargir hafa ekki hugmynd um
að þeim er heimilt að ráðstafa hluta
eigna sinna með erfðaskrá og það
einnig þótt maki og böm séu til stað-
ar. í núgildandi erfðalögum er heim-
ilt að ráðstafa ‘A hluta eigna sinna
við þessar kringumstæður og þá
hvernig menn vilja, hvort heldur er
til stofnana eða einstaklinga.
Margir notfæra sér þessa heimild
til að bæta við þann arfshlut sem
eftirlifandi maki á rétt á skv. erfða-
lögum eða e.t.v. til að bæta stöðu
einstakra bama.
Breytt erfðalög
Á undanförnum árum hafa orðið
umtalsverðar breytingar á erfðalög-
unum flestar til að bæta hag eftirlif-
andi maka og auðvelda setu í óskiptu
búi.
Fáum virðist kunnugt um þessar
breytingar. Þær em í höfuðatriðum
í því fólgnar að ekki er lengur þörf
á samþykki sameiginlegra barna til
setu í óskiptu búi eins og áður var
og önnur breyting ekki síður mikil-
væg er að unnt er að sitja í óskiptu
búi með stjúpbömum án þeirra sam-
þykkis ef hjón ganga frá því með
erfðaskrá.
Arflaust sambúðarfólk
Fólk virðist heldur ekki átta sig á
því að ekki er um erfðarétt að ræða
milli sambúðarfólk.
Dæmi: Sambúðaraðilar em roskið
fólk, konan fráskilin átti áður íbúð,
innbú og bíl. Maðurinn á ekkert,
hafði tapað öllum sínum eignum í
fyrirtækjarekstri en átti þrítuga dótt-
ur utan hjónabands sem hann hafði
aldrei haft neitt samband við. Máls-
aðilar kaupa íbúð á Flórída á nafni
mannsins. Til að fjármagna kaupin
er tekið lán að upphæð kr. 3.000.000
með veði í íbúð konunnar. Maðurinn
deyr skyndilega. Þau höfðu verið 5
ár í óvígðri sambúð og töldu víst að
þau hefðu allan sama rétt og hjón
eftir svo langan tíma.
Staða: Konan þarf að selja íbúð
sína til að greiða lánið. Skv. erfðalög-
um er dóttirin einkaerfingi mannsins
og fær því væntanlega húsið á
Flórída í sinn hlut.
Það er von mín að þessar greinar
um lögvillu og réttarstöðu fólks hafí
orðið til þess að eyða nokkmm rang-
hugmyndum og að vekja fólk til
umhugsunar um rétt sinn á þeim
sviðum sem hér hafa borið á góma.
En jafnframt er full ástæða til að
hvetja stjórnvöld til þess að auka
fræðslu á þessum sviðum ef til vill
með eins konar námskeiði í fjöl-
skyldurétti í gmnnskólunum.
Höfundur er hæstaréttarlögmaður
og starfrækir lögmannsstofu í
Reykjavik.
EVRÓPSKT EFNAHAGSSVÆÐI
VEGABRÉF
INN I 21. OLDINA
Samband sveitarfélaga á Suðurnesjum:
Þörf á fríverslunar-
og fríiðnaðarsvæði
Á AÐALFUNDI Sambands sveitarfélaga á Suðurnesjunum um helgina
kom fram að forráðamenn innan SSS hafa vaxandi áhyggjur af atvinnu-
ástandi þar um slóðir. Af þeim sökum var m.a. ályktað um að skapa
þyrfti raunverulegt fríverslunar- og fríiðnaðarsvæði við Keflavíkur-
flugvöll. Svæði þetta gæfi kost á verslun milli Evrópu, Ameríku og
Asíu og nýtti þannig einstæða stöðu Islands milli meginlanda og við-
skiptaheilda.
Áí.
stað undirstöðuatvinnugreinanna
eins og sjávarútvegs og því brýnt
að sveitarstjórnir á Suðurnesjum
taki upp samstarf um að tryggja að
skip og aflaheimildir haldist á svæð-
inu.
Hvað iðnað varðar þykir ástæða
til nokkurrar bjartsýni þar vegna
nýbyggingu Flugleiða á Keflavíkur-
flugvelli fyrir eftirlit og viðhald á
flugflota félagsins og fyrir væntan-
leg erlend verkefni á þessu sviði.
Þar að auki séu líkur á nýju álveri
á Keilisnesi.
Jón Baldvin Hannibalsson, utanrikisróðherra
boðar til almennra borgarafunda um EES-
samninginn sem hér segir:
ísafjörður, mánudaginn 28. okt. kl. 20:30
í Stjórnsýsluhúsinu.
Vestmannaeyjar, fimmtudaginn 31. okt.
kl. 20:30 á Höfðanum.
Sigluf jörður, föstudaginn 1 . nóv. kl.
2 1:00 á Hótel Höfn.
Húsavík, laugardaginn 2. nóv. kl. 1 1:00
í félagsheimilinu.
Dalvík, laugardaginn 2. nóv. kl. 16:00
í félagsheimilinu Víkurröst.
Að loknu inngangserindi svarar ráðherrann spurningui
fundarmanna. Fundarstjóri: Þröstur Olafsson
UTANRIKISRAÐUNEYTIÐ