Morgunblaðið - 30.10.1991, Blaðsíða 28

'28
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 30. OKTÓBER 1991
Olafur G. Einarsson menntamálaráðherra:
Framhaldsskólinn
á í miklum vanda
„Samkvæmt fjárlagafrumvarpi er skólagjöldum ætlað að standa undir
nokkrum kostanði við framhaldsskólana og háskólastigið,” sagði Ólaf-
ur G. Einarsson, menntamálaráðherra, í utandagskrárumræðu um skól-
amál á Alþingi á dögunum. Rætt er um allt að kr. 8.000 gjald á fram-
haldskólastigi og allt að kr. 17.000 gjald á háskólastigi. „Eg tek skýrt
fram sagði ráðherra að hér er um heimild að ræða en ekki skyldu
skólanna til að nýta þessa heimild. Verið er kanna sérstaklega hverjar
Jheimildir raunverulega felast i giidandi lögum til innheimtu sérstakra
gjalda og hvaða rekstrarliðir í skólum það er eru sem með slíkri gjald-
töku má greiða. Ef það reynist svo að kr. 8.000 á nemanda sé of há
tala, þá verður það leiðrétt fyrir afgreiðslu fjárlaga.”
„Ótvíræð skylda nemenda að
greiða skólagjöld”
Menntamálaráðherra gat þess að
forveri hans hafí fengið greinargerð
frá Ammundi Backmann, lögfræð-
ingi, um skólagjöld, af sérstöku til-
efni. I álitsgerðinni segir m.a.:
„Eg tel að það sé ótvíræð skylda
nemenda í framhaldsskólum að
greiða skólagjöld. Samkvæmt 7. gr.
laga nr. 57/1988, með áorðnum
breytingum, skal skólanefnd ákveða
upphæð gjalda er nemendum er gert
að greiða við innritun í námsáfanga,
svo sem innritunargjöld, efnisgjöld,
pappírsgjöld og nemendasjóðsgjöld.
-18. mgr. 15. gr. reglugerðar segir
enn fremur að það sé hlutverk skóla-
nefndar að ákveða að fengnum tillög-
um skólameistara upphæð gjalda er
nemendum er gert að greiða við inn-
ritun í námsáfanga ... og sjá um
bókhald yfír gjöldin og endurskoð-
un.”
Ráðherra sagði ennfremur að inn-
heimta af þessu tagi hefði átt sér
stað. „Sú innheimta er einfaldlega
staðreynd. Ég hefí því miður ekki
nákvæmar tölur um þetta, en ég hef
nefnt töluna 250 m.kr., sem samtals
hafi verið innheimt í þessu kerfi. En
ég hefi ástæðu til að ætla að þessi
tala sé töluvert mikið hærri ef sér-
skólarnir eru teknir með og ef farið
væri sérstaklega ofan í ýmsa inn-
heimtu vegna efnisgjalda hjá sérskól-
um og reyndar fjölbrautaskólum
líka...
Ég verð að segja alveg eins og
er að mér hefur þótt það hijóma
dálítið einkenniiega þegar einstakir
skólameistarar skrifa lærðar greinar
gegn þessum hugmyndum um inn-
heimtu skólagjalda, sérstaklega þeg-
ar um er að ræða skólameistara sem
hafa stundað þessa innheimtu án
þess að gera ráðuneytinu grein fyrir
henni en slík dæmi er til. Það er
holhljómur í slíkum skrifum.”
Ólafur G. Einarsson, mennta-
málaráðherra.
Kennaraháskóli íslands
Menntamálaráðherra vék síðan
máli sínu að Kennaraháskólanum,
sem hafí m.a. það hlutverk, auk þess
að sinna hefðbundnu kennaranámi,
að vera vísindaleg rannsóknarmið-
stöð í uppeldis- og kennslufræðum,
sem og að annast endurmenntun og
símenntun. Hér sem víðar hafí fjár-
magn skort til að fylgja þessum kvöð-
um eftir sem vert væri.
Ráðherra sagði að í lögum um
skólann frá 1988 væri lagður grunn-
ur að lengingu kennaranáms um eitt
ár, úr þremur í fjögur. Framkvæmd-
Sigríður A. Þórðardóttir (S-Rn):
Góð menntun bezta veganest-
ið í samkeppni komandi ára
Kristín Ástgeirsdóttir (Kvl-Rv) hóf umræðu utan dagskrár á Alþingi
um skólamál í liðinni viku. Hún sagði að skóla hefði verið lokað nokkr-
um dögum áður en starf átti að hefjast. Skólum hafi verið skipað að
skera niður útgjöld og fækka nemendum eftir að skólastarf var hafið.
Aðrir hafi verið sviptir leyfi til breytinga og lengingar náms, auk þess
sem sú stefnubreyting hafi verið boðuð, að nemendur skuii standa að
hluta til undir rekstri ríkisskóla með skólagjöldum. - Sigríður A. Þórð-
ardóttir (S-Rn) sagði að gildi menntunar hafi alltaf vegið þuugt í lífs-
baráttu þjóðarinnar, en vægi hennar væri meira nú en nokkru sinni
fyrr, þegar við blasti harðnandi samkeppni við nágrannalönd í
flestum greinum.
Samstaða um þróun
skólakerfis rofin
Kristín Ástgeirsdóttir sagði að
svo virtist sem verið væri að ijúfa
þokkalega samstöðu um þróun skóla-
kerfísins. Allt í einu væri mennta-
kerfíð orðið of dýrt. Allt í einu væri
Lánasjóður námsmanna orðinn sem
fyrirtæki, sem reka ætti með hagn-
aði. Allt í einu ættu foreldrar, sem
standi undir skólakerfínu með al-
mennum sköttum, að borga aukalegá
fyrir menntun bama sinna með sér-
stökum skólagjöldum. Kristín spurði
hvort menntunin væri orðin of mikil?
Hvort menntun væri ekki fjárfesting
sem skilaði sér til samfélagsins? Hún
sagði rangt að vitna til skólagjalda
| í sérskólum, sem velja nemendur sína
' sjálfír og eru reknir af einkaaðilum,
sem fordæmis fyrir almennt fram-
haldsnám.
Menntakerfið ásamt heilbrigðis-
kerfínu á að hafa forgang. Standa
' þurfi vörð um skólakerfið og styrkja
það, frá grunnskólum upp í háskóla.
Og hvert mannsbam á að eiga sama
rétt og hafa sömu aðstöðu til að njóta
menntunar sem talin er nauðsynleg
hveijum manni.
Þingmaðurinn gagnrýndi harðlega
að lenging kennaranáms í fjögur ár
næði ekki fram að ganga. Hún gagn-
rýndi jafnframt að þegar framhalds-
skólar voru opnaðir öllum, sem lokið
hafa grunnskólaprófí, hafí engar ráð-
stafanir verið gerðar til að mæta
þessari breytingu af hálfu ríkisvalds-
ins. Hún sagði og löngu tímabært
að skólar á háskólastigi skilgreini
þær kröfur sem gera þarf til nem-
enda í hinum ýmsu námsgreinum,
svo nemendur viti að hveiju þeir
ganga.
Héraðsskólinn í Reykjanesi -
skólamál á Vestfjörðum
Kristinn H. Gunnarsson (Abl-
Vf)gagnrýndi lokun Héraðsskólans í
Reykjanesi, 10% samdrátt í
kennslukvóta Menntaskólans á
ísafírði og synjun skólayfírvalda á
beiðni um að starfrækt yrði öldunga-
deild á IIólmavík._
Næstur talaði Ólafur G. Einars-
son menntamálaráðherra og er mál
hans rakið á öðrum stað hér á síð-
unni.
Að lokinni ræðu ráðherra hófst
nokkurt karp um þingsköp, það er
að beiðni Krístínar Ástgeirsdóttur
um utandagskrárumræðu um skóla-
mál almennt og beiðni Kristinns H.
Gunnarssonar um utandagskrárum-
ræðu um málefni Héraðsskólans á
Reykjanesi voru felldar undir einn
og sama umræðuhattinn. Matthías
Bjarnason (S-Vf) fann að því við
Kristinn H. Gunnarsson að hafa fall-
izt á að ræða þessi tvö mál samtím-
is, „eftir að þingmenn Vestfjarða að
einum undanskildum, hv. heilbrigðis-
ráðherra, höfðu talað um það taka
málið upp á þingi”. Matthías Bjama-
son upplýsti að könnun á áhuga
Hólmvíkinga á námi í öldungadeild
hafi gefið góða raun. Alls hafí 34
lýst áhuga á slíku námi, auk 16 ein-
staklinga, sem höfðu áhuga á að
afla sér 9-tonna-skipstjórnarrétt-
inda, og 9, sem hugðu á vélvarð-
amám. Matthías vitnað til öldunga-
deildar á Flateyri, þar sem greidd
voru skólagjöld. Beiðni Stranda-
manna um starfrækslu öldungadeild-
ar á Hólmavík var hafnað af mennta-
málaráðuneytinu.
Matthías sagði 30 umsóknir um
skólavist í Héraðsskólanum á
Reykjanesi hafa legið fyrir. Þing-
menn Vestfjarða hafí verið reiðubún-
ir til að ræða framtíð skólans við
skólayfírvöld. Bréfí þar um hafí ekkf
verið svarað. Þvert á móti hafí verið
tekin ákvörðun um að leggja kennslu
niður í vetur. Matthías gagnrýndi
harðlega hvern veg hafí verið að
þessu máli staðið.
Ólafur G. Einarsson mennta-
málaráðherra sagði að ráðuneytið
hafi ekki treyst sér til að vpr^,v(ið
beiðni um öldungadeild í Hólmavík
„að þessu sinni þar sem fjárveiting
var ekki fyrir hendi og ekki horfur
á að hún fengizt á aukafjárlögum”.
Varðandi kennslukvóta Menntaskól-
ans á ísafirði hafí verið um að ræða
beiðni, sem beint var til fleiri hlið-
stæðra skóla, og varðaði fjárlögin
fyrir árið 1992. Á niðurskurðartím-
um gangi slíkar beiðnir yfir alla
þætti í ríkisbúskapnum. Héraðsskól-
inn á Reykjanesi verði ekki starf-
ræktur á þessu skólaári vegna of
fárra nemenda.
Jöfn aðstaða til menntunar
mikilvæg
Valgerður Sverrisdóttir(F-Ne)
sagði menntun mikilvægasta aflið í
baráttunni gegn félagslegu og efna-
hagslegu órétti, hleypidómum og of-
stæki, og fyrir mannúð og mannrétt-
indum. Menntun væri að auki grund-
völlur framfara á tækniöld. Það væri
því mikilvægt að fólk hefði jafnan
aðgang að menntun, óháð búsetu og
efnahag. Þingmaðurinn sagði það
vandamál, hve erfiðlega gengi að fá
réttindakennara út á landsbyggðina.
Valgerður gagnrýndi hugmyndir um
skólagjöld á framhalds- og háskóla-
stigi. Hún sagðist hinsvegar ekki
andvíg hugmyndum um að stytta
þann tíma sem nú þarf til að ljúka
stúdentsprófi
Þingstörfin ganga óvenju hægt
Rannveig Guðmundsdóttir
(A-Rn) sagði umhugsunarvert að
aðeins 10 þingmál væru kominn til
nefnda „og að ótrúlega mikill tími
hafí farið í óhefðbundna umræðu á
þeim 24 dögum sem liðnir eru af
þinginu”.
„Miðað við þann áhuga sem oft
hefur komið fram að við færum þing-
hald okkar í átt að því sem við-
gengst í nágrannalöndum, og er ég
þar að vísa í þyngra vægi nefndar-
starfs þingmanna, fínnst mér við
ótrúlega föst í átaka- og orðræðu-
formi þingfunda frá fornu fari ...”
Rannveig sagði það boðað í hvít-
bók ríkisstjórnarinnar að skipuleggja
skólamál til lengri tíma litið. Þar
væri og boðað að leitað verði nánara
samráðs við þann aðila, sem ber
ábyrgð á rekstri, bæði leikskóla og
grunnskóla, en það eru sveitarfélög-
in. Leita ætti leiða til að framhalds-
skólinn geti þjónað fjölbreyttari þörf-
(ijun, ne^ijda (Jog; búi^ (J)á, ui)dir ,sésr-
hæfðar námsbrautir og starfsnám;
að tekið verði mið af þörfum viðkom-
andi atvinnugreina viðvíkjandi
starfsnámi. Þá sé áhugi á að kanna,
hvor hér sé hægt, eins og víða ann-
ars staðar, að ljúka stúdentsprófí við
18 ára aldur. Einnig að fá fyrstu
námsgráðu í háskóla ári fyrr.
Þingmaðurinn sagði að þó margt
hafi breytzt á framhaldsskólastiginu
með tilkomu fjölbrautaskólanna þá
hafi samt ríkt visst tregðulögmál í
þeirri heildarsýn á samspili atvinnu-
lífs og menntakerfis, sem hér þyrfti
að vera fyrir hendi.
Reykjanesskóli við Djúp
Einar K. Guðfinnsson (S-Vf)
taldi óheppilegt að rugla hér saman
umræðu um Reykjanesskóla við Djúp
og skólamál almennt. Hann sagði
það sannfæringu sína að ákvörðunin
um lokun Reykjanesskóla hafi verið
ónauðsynleg og óréttmæt. Einar
sagði að skólinn hefði gegnt mikil-
vægu hlutverki í skólahaldi á Vest-
ijörðum. Hann hafi verið menntaset-
ur Isafjarðardjúpsins. Það sé út af
fyrir sig rétt hjá ráðherra að breytt-
ar aðstæður í sveitum landsins og
breyttar aðstæður í landinu kalli á
endurskoðun á skólahaldi, en sú end-
urskoðun átti ekki að hefjast með
því að leggja skólastarf af þessu tagi
fyrirvaralítið niður. Einar sagði það
ámælisvert af yfirvöldum mennta-
mála, fyrr og síðar, að hafa ekki
viðurkennt sérstöðu þessa skóla.
Svavar Gestsson (Abl-Rvk) taldi
að síðasti ræðumaður hafí talað ófag-
lega um málið. „Það er eins og hann
geri sér ekki grein fyrir því að um
árabil var ástandið í uppnámi í
Reykjanesskóla við ísafjarðardjúp og
á því var tekið af fyrrv. menntamála-
ráðherra í fullri sátt við heima-
menn.” Svavar, Einar K. og fleiri
þingmenn körpuðu síðan um stund
um sérmál Reykjanesskólans.
Leiðbeinendur og kennarar
Jóna Valgerður Kristjánsdóttir
(Kvl-Vf) sagði að menntun væri fjár-
festing til frambúðar. Það væri
skylda ríkisvaldsins að sjá öllum
grunnskólanemum fyrir lögboðinni
menntun frá sex ára aldri, burt séð
frá búsetu. Misjafnlega gengi að
standa við þessa kvöð. Skólahús
væru misjöfn og misvel búin tækjum.
Víða skorti menntaða kennara. Hlut-
fallleiðbeinenda v,æri yfir 5Q% í sum-
in hafí kallað á mikið fjármagn, m.a.
verulegar byggingarframkvæmdir,
og því hafí henni verið slegið á frest.
Það sé heldur ekki rétt leið til að
bæta úr kennaraskortinum í landinu
að efna til aðgerða einmitt nú, sem
hafi það í för með sér að enginn
kennari verði útskrifaður árið 1994.
Það verði einfaldlega að undirbyggja
þessa ákvörðun betur.
Vandi framhaldsskólanna
Ráðherra sagði ljóst að framhalds-
skólinn [menntaskólarnir] ættu í
miklum vanda, sem stafaði bæði af
gáleysislegum ákvörðun fyrri stjórn-
valda og breyttum þjóðfélagsháttum.
Búið er að opna framhaldsskólann
fyrir öllum. Hann er orðinn almenn-
ingsskóli í þeim skilningi, að nú er
ætlast til að nær allir fari í fram-
haldsskóla og að nær allir taki stúd-
entspróf. Framhaldsskólinn var hins
vegar engan veginn í stakk búinn til
að taka á móti öllum þeim mikla
fjölda nemenda, misjafnlega undir
framhaldsnám búnir, sem þangað
leitar.
Þessi opnum framhaldsskólanna
fyrir öllum hafi verið framkvæmd
án þess að tryggja samhliða nægi-
lega fjölbreytilegt nám og án þess
að tryggja nægilegt flármagn í
tengslum við breytinguna. Nemendur
eru, sem fyr segir misjafnlega undir
framhaldnámið búnir. Rannsóknir
sýni að allt að 20% þeirra eigi veru-
legum erfíðleikum í framhaldsskó-
lanum.
um skólum. Útskrifaðir kennarar
skiluðu sér ekki í grunnskólana, m.a.
vegna lágra launa. Þar að auki væri
tregða hjá kennurum að fara langt
út fyrir suðvesturhornið til starfa.
Ástæðan væri stundum sú að hjón,
sem bæði hefðu háskólamenntun en
ekki á sama sviði, þyrftu bæði að fá
störf við hæfí þar sem þau settust
að til frambúðar.
Skólagjöld og tekjustofnar
Olafur G. Einarsson mennta-
málaráðherra spurði, hvar háttv.
þingmaður Svavar Gestsson, hefði
verið þegar skólagjöld voru lögð á á
skólaárið 1990-1991? Var hann þá
ekki í menntamálaráðuneytinu? Sva-
var Gestsson sagði rétt vera að inn-
heimt hefðu verið skólagjöld í sinni
ráðherratíð. Þau hafi hinsvegar
gengið til markaðra útgjalda, s.s. til
kaupa á efni og til félagsstarfs
o.sv.fv. Jóhannes Geir Sigurgeirs-
son (F-Ne) sagði m.a. að það væri
grundvallaratriði fyrir framtíð Há-
skólans á Akureyri að hann fengi
„sjálfstæðan tekjustofn” til uppbygg-
ingar eins og Háskóli íslands há-
skólahappdrættið.
Fjölbreyttari námsleiðir í
framhaldsskólum
Sigríður A. Þórðardóttir (S-Rn)
sagði að við lifðum í síbreytilegum
heimi, sem einkenndist í senn af sam-
keppni og samvinnu, eins og skýrt
hafi komið fram í umræðum um
Evrópska efnahagssvæðið. Oft hafi
verið þörf en nú væri nauðsyn að
huga vel að menntakerfí okkar. Án
góðrar undirstöðu- og framhalds-
menntunar stöndumst við ekki öðrum
þjóðum snúning í viðblasandi sam-
keppni komandi ára.
Sigríður Anna sagði að við hæfum
skólagöngu seinna en jafnaldrar í
öðrum löndum. íslenzk börn verðu
styttri tíma á dag í nám í skólanum.
Og þau útskrifðust síðar úr fram-
halds- eða menntaskólum - og hefja
síðar nám í háskóla. Spurning sé,
hvort við nýtum tímann nógu vel í
þessu efni.
Framhaldsskólinn hefur verið opn-
aður upp á gátt en fyrirhyggjulaust.
Þess hafí ekki verið gætt að búa
framhaldsskólann undir það að taka
við mun fleiri nemendum og misjafn-
lega í stakk búna til slíks framhalds-
náms en áður. Það væri og spuring,
hvort .jafnrétti” væri í því fólgið að
vísa öllum „sömu leið, óháð hæfíleik-
um og þörfum einstaklinganna”. Við
höfum lagt ofuráherzlu á stúdents-
menntunina, en á skortir meiri fjöl-
breytni í framhaldsnámið, það er
fleiri - og jafnvel styttri - námsbraut-
ir, sem tengjast atvinnulífinu. En
jafnvert verður að gæta þess að stúd-
entsprófíð haldi gildi sínu sem próf
sem veitir aðgang inn í Háskólann.
Ýmsir fleiri þingmenn tóku til
máls en rúm leyfír ekki lengri frá-
SÖgn. . • ) , ( , | j'j