Morgunblaðið - 21.02.1992, Blaðsíða 20

Morgunblaðið - 21.02.1992, Blaðsíða 20
20 MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 21. FEBRÚAR 1992 "táOÍtóUííÖLÁÐÍÐ ÝÖSTtÍb'Ádúfe 21.’ FEÉÍRÖÁÍÍí' 1992 ff 21 Útgefandi Framkvæmdastjóri Ritstjórar Fulltrúar ritstjóra Fréttastjórar Ritstjórnarfulltrúi Árvakur h.f., Reykjavík Haraldur Sveinsson. Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson. Þorbjörn Guðmundsson, Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen. Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson. Björn Vignir Sigurpálsson. Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Áuglýsingar: Aðal- stræti 6, sími 691111. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 691122. Áskriftar- gjald 1200 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 110 kr. eintakið. Vaxtarbroddar í sjávarútveginum Svartsýni er ríkjandi meðal ís- lenzku þjóðarinnar. Þessarar svartsýni gætir í vaxandi mæli meðal manna innan sjávarútvegs- ins, en á hún við rök að styðjast? Vissulega stendur þorskstofninn verr en gott þykir og tímabundin afkoma er erfið, en aðrir fiski- stofnar gefa vel af sér. Hitt skipt- ir kannski mestu máli, að meira er stöðugt gert úr því sem fæst. Hið Ijósa í tilveru sjávarútvegsins er, að þrátt fyrir að afli í fyrra yrði 450.000 tonnum minni en árið áður, drægist saman um þriðj- ung, jókst útflutningsverðmæti hans. Slíkur árangur er í raun undraverður og sýnir vel hvers megnugir þeir menn eru, sem að sjávarútveginum standa. Aðrir ljósir punktar eru umtalsverð nýt- ing úthafskarfa, en afli af honum varð í fyrra 9.000 tonn. Hann var fyrst nýttur af íslenzkum skipun 1989 og veiddust þá 3.000 tonn. í fyrra skilaði úthafskarfínn allt að 65 milljóna króna tekjum til einstakra fiskiskipa. í hafínu um- hverfís landið eru margir vannýtt- ir fískistofnar og ýmsar tegundir skeldýra. Rússar hafa stundað árangursríkar veiðar á langhala hér um slóðir, búrfískurinn fínnst innan fískveiðilögsögunnar og svo mætti lengi telja. Með sjávarútveginum hefur svo vaxið upp ómetanleg þekking á veiðum, vinnslu og markaðsmál- um, en ekki sízt þekking á sviði tækja og búnaðar fyrir fískvinnsl- una. Fyrirtæki eins og Marel er í fararbroddi tölvuvæðingar á þessu sviði í veröldinni og selur vogir til allra heimshoma. Fiskiskip um víða veröld nota toghlera frá Jósa- fat Hinrikssyni og veiðarfæri frá Hampiðjunni og fískiker fara frá Dalvík til Kína svo dæmi séu nefnd. Ráðgjafarfyrirtækið Icecon hefur getið sér gott orð víða um heim og svo mætti lengi telja. Þessi þekking hefur reynzt okkur dijúg auðlind ekki síður en fiskur- inn. Á sama hátt ber okkur að líta á umframgetu fiskiskipaflota okk- ar og fiskvinnslunnar í landi. Svo virðist sem íslenzkir útgerðarmenn hafi byggt múr utan um fískveiði- lögsöguna og komist ekki út fyrir hann nema til að sigla með afla sinn óunninn úr landi. Ymis tæki- færi eru fyrir hendi við samvinnu- verkefni víða um heim, til dæmis í Afríku og Suður-Ameríku. Þar getur þekking okkar nýtzt vel og þau skip, sem við þurfum ekki á að halda hér, geta verið framlag okkar til stofnunar sameiginlegra fyrirtælg'a. Á sama hátt gætum við lagt fram ýmsan búnað til físk- vinnslu. Til að árangur náist á þessu sviði, þurfa menn að vinna saman og opinberir sjóðir og bank- ar þurfa að móta stefnu hvað varð- ar veðbönd á skipum, sem hugsan- lega yrðu nýtt annars staðar. Sú staðreynd, að fiskverkendur í Austurlöndum fjær, allt til Kína, skuli vera tilbúnir til að kaupa fiskiker frá Dalvík og greiða fyrir þau verð, sem dugir framleiðand- um og að auki flutningskostnað langleiðina kring um hnöttinn, ætti að vekja okkur til umhugsun- ar um hvað er að gerast með okk- ur sjálfum. Okkur hefur tekizt að fínna lausnir á vel flestum vanda- málum, sem að vinnslu á físki og flutningum á honum snúa. Við höfum náð svo góðum árangri hér heima fyrir að þjóðir um víða ver- öld keppast við að kaupa af okkur vandaðan og dýran búnað. Hjá erlendum kaupendum er ekki um neina greiðasemi að ræða. Þeir kaupa það, sem skilar þeim mest- um árangri á sem lægstu verði. Þeir draga þó ekki dul á það, að þjóð, sem er eins háð sjávarútvegi og íslendingar, hljóti að gera betur en flestir aðrir við hönnun og smíði þess, sem þarf til veiða og vinnslu. Án þeirra hugvitsmanna, sem við sögu þessa hafa komið, hefði tæpast náðst sá mikli árang- ur í aukinni verðmætasköpun inn- an sjávarútvegsins, sem raun ber vitni. Hvers vegna er staðan í íslenzk- um sjávarútvegi þá ekki betri en hún er? Höfum við ekki getað nýtt okkur íslenzkt hugvit til að þess að bæta reksturinn, eða er orsakanna að leita annað og lengra? Sjávarútvegurinn er ekki kominn að endimörkum vaxtarins. Stöðugt er hægt að gera betur, bæta nýtingu, auka vinnsluvirði og sækja í vannýttar tegundir. Innan sjávarútvegsins sjálfs þyrftu menn kannski að hugsa eins og þeir, sem standa þar til hliðar og selja búnað sinn til físk- vinnslu og útgerðar um víða ver- öld. Þeir verða að gera betur en aðrir, bjóða betri lausnir en aðrir á betra verði og betri þjónustu við viðhald og viðgerðir. Þeir geta ekki átt von á aðstoð opinberra aðila, hugsanlega í skjóli byggða- stefnu eða atvinnumála. Þeir standa og falla með ákvörðunum sínum og áðgerðum. Þeir standa í landvinningum um allan heim og kannski hefur íslenzkur sjávarút- vegur rutt þeim braut að miklu leyti, en það hafa þeir endurgreitt. marg oft. Þeir eru kömnir lengra en útvegurinn sjálfur og iíklega ræður þar miklu hvemig menn taka á málunum. Innan sjávarút- vegsins sjálfs verða menn að hugsa fram á við og nýta sér vaxt- arbroddana sem þar er að fínna í stað þess að gleyma sér í barlómi og svartsýnisböli. Úr svartnættinu er lítilla landvinninga að vænta. ASAKANIR A EÐVALD HINRIKSSON Talsmaður utanríkisráðuneytis ísraels: Bréf Wiesenthal- stofnunarinnar ráðu- neytinu óviðkomandi - hefði afhent erindið með öðrum hætti TALSMAÐUR ísraelska utanríkisráðuneytisins segir að afhending bréfs Wiesenthal-stofnunarinnar til Davíðs Oddssonar forsætisráðherra á meðan á opinberri heimsókn hans stóð til ísraels sé utanríkisráðuneyt- inu óviðkomandi og að hefði ráðuneytið tekið ákvörðun um að koma þessu erindi á framfæri við íslensk stjórnvöld hefði það verið gert með öðrum hætti og eftir öðrum leiðum. Peter G. Naschitz, ræðismaður ís- lands í ísrael, segist ekki hafa afhent bréfíð heldur hafi Wiesénthal-stofn- unin sent bréfíð í gegnum ísraelska utanríkisráðuneytið. „Þetta fór ekki í gegnum utanríkis- ráðuneytið heldur beina leið frá Wies- enthal-stofnuninni með aðstoð heið- urskonsúls íslands hér. Ef utanríkis- ráðuneytið hefði tekið ákvörðun um þetta hefði það verið gert með öðrum hætti og á öðrum stigum," sagði Samash, talsmaður ráðuneytisins í samtali við Morgunblaðið. Hún sagði aðspurð að ráðuneytið hefði á engan hátt aðstoðað við að koma erindinu til Davíðs. „Þetta var gert að frumkvæði Sim- on Wiesenthal-stofnunarinnar hér í |srael en það er stefna stjómvalda í ísrael að draga eigi alla stríðsglæpa- menn fyrir rétt hvar sem þeir eru niðurkomnir,“ sagði hún. Davíð Oddsson forsætisráðherra sagði að Yngvi Yngvason sendiherra hefði afhent sér bréfíð við komuna á hótel King David. Sér skildist að Yngvi hefði fengið bréfíð fyrir meðal- göngu ísraelsku utanríkisþjónustunn- ar, þar sem fulltrúar Wiesenthal- stofnunarinnar höfðu beðið þá að færa honum það. Samash sagði að ísraelska utanrík- isráðuneytinu hefði ekki borist nein tilkynning frá íslenskum stjórnvöld- um um að utanríkisráðherra íslands hefði afþakkað heimboð ísraelsstjóm- ar í vor. Að sögn Harðar Bjamasonar prót- ókollstjóra utanríkisráðuneytisins er sú ástæða gefin í tilkynningunni til ísraelskra stjómvalda að það sé of- gert að tveir ráðherrar fari í opinbera heimsókn til sama lands með fárra mánaða millibili. Hörður sagði að nokkram sinnum hefði komið fyrir að heimboð væra afþökkuð af ýmsum ástæðum en oftast væri það vegna óvæntra anna ráðherra. „Þessi heim- sókn var ekki komin á það stig að opinber ákvörðun hefði verið tekin en það var búið að leggja drög að henni,“ sagði Hörður. Tilkynningunni var komið á framfæri við sendiherra ísraels í Osló á miðvikudag. Peter G. Naschitz sagði að lokinni heimsókn Davíðs Oddssonar að Wies- enthal-málið hefði ekki varpað skugga á heimsókn Davíðs Oddssonar í Israel og mikilvægi Islands sem vin- áttuþjóðar ísraels og sem forystu- þjóðar í EFTA hefði aukist veralega í hugum ísraelsmanna. Séð yfir miðborg Tallinn. Samtök gyðinga í Eistlandi: Skjöl KGB íannsökud í skjalasafní í Tallinn GENNADÍJ Gromberg, formaður samtaka gyðinga í Tallinn, segir að nú séu hann og samstarfsmenn hans að rannsaka skjöl KGB í ríkis- skjalasafni Eistlands um helförina gegn gyðingum í landinu í herná- mstíð Þjóðverja. Sú rannsókn sé almenn en sé eitthvað um Eðvald Hinriksson í skjölunum þá muni það koma fram. „Það kom okkur mjög á óvart þetta svokallaða hneyksli varðandi Mikson [Eðvald],“ sagði Gromberg. „í fyrra kom viðtal við hann í eist- nesku blaði og það komu engin við-. brögð við því viðtali." Gromberg kvaðst telja að engir gyðingar væra á lífí í Eistlandi sem væru vitni að stríðsglæpum nasista í landinu. Hins vegar gæti verið að aðrir en gyðing- ar gætu greint frá einhveiju. Gromberg minntist á bók Ervins Martinssons sem út kom í Tallinn 1962 þar sem Eðvald var borinn þungum sökum. Sagði Gromberg að vel gæti verið að um KGB-áróður hefði verið að ræða en í bókinni væri ljósrit af ýmsum skjölum, sum- um með undirritun Eðvalds, og ganga yrði úr skugga um hvort þau væra ekta. Yfirlýsing eistneska utanríkissráðuneytisins um sakleysi Eðvalds Hinrikssonar: Sumir í ríkisstj óniuniim hafa samúð með glæpamönnum - segir Efraim Zuroff, forstöðumaður Simon Wiesenthalstofnunarinnar í Jerúsalem EFRAIM Zuroff, forstöðumaður Simon Wiesenthalstofnunarinnar i Jerú- salem, segir að taka verði yfirlýsingu eistneska utanríkisráðuneytisins um sakleysi Eðvalds Hinrikssonar með fyrirvara. Hann segist hafa rek- ið sig á að sumir í ríkisstjórnum Eystrasaltsríkjanna vilji þagga niður glæpi sem Eistlendingar frömdu í seinni heimsstyijöldinni. Zuroff segir ennfremur að vitni sé að meintum glæpum Eðvalds í Pétursborg. Efraim Zuroff kvaðst í gær vera óánægður með að sú ranga fullyrðing hefði komið fram í íslenskum fjölmiðl- um að vitneskja um mál Eðvalds Hin- rikssonar hefði borist árið 1982 og að vitni væri á lífi í Tel Aviv. Er honum var bent á að þessar upplýs- ingar kæmu frá Simon Wiesenthal í Vínarborg sagðist hann vel gera sér grein fyrir því og lagði áherslu á að stofnun sín í Jerúsalem væri ekki hluti af Wiesenthal-samtökunum. Zuroff sagði að maður að nafni Jakov Kaplan væri í Tel Aviv sem hefði áhuga á heimsstyijaldaráranum í Eistlandi. Hann væri eistneskur gyð- ingur og hefði bent sér á grein um Eðvald í eistnesku dagblaði. Kaplan hefði einnig að því er virtist haft sam- band við Simon Wiesenthal árið 1982. Kaplan hefði hins vegar ekki verið í Eistlandi á stríðsáranum, „sem er lík- lega ástæðan fyrir því að hann er enn á lífi,“ sagði Zuroff. „Það voru ekki tíu gyðingar í Eistlandi sem lifðu helförina af,“ sagði Zuroff. „Ég get sagt að eftir því sem við komumst næst era engin vitni í ísra- el. Við eram í miðjum klíðum að rann- saka málið og við vitum ekki hversu miklar upplýsingar við höfum að lok- um. Við krefjumst opinberrar rann- sóknar því best er að stjórnvöld fram- kvæmi slíkar rannsóknir í samstarfi við önnur stjórnvöld." Zuroff kvaðst búast við að það væra vitni á lífí í Eistlandi, „en ekki einungis í Eist- landi heldur einnig í Pétursborg. Það virðist vera gyðingur sem lifði af at- burðina í Eistlandi sem býr í Péturs- borg.“ Zuroff vildi ekki nafngreina þann mann. Zuroff var spurður hvort hann teldi að bækur sem gefnar vora út í Eist- landi snemma á sjöunda áratugnum um ofsóknir á hendur gyðingum væru áreiðanlegar heimildir. „Almennt tal- að, já,“ svaraði Zuroff. „Andkom- múnískir þjóðernissinnar hafa alltaf haldið því fram að upplýsingar frá Sovétríkjunum séu óáreiðanlegar. En sannleikurinn er sá að hliðstæðar heimildir hafa reynst vel við opinber- ar rannsókn á glæpaverkum nasista. Einstaklingar sem nefndir voru í slík- um bókum hafa verið sakfelldir, t.d. í Bandaríkjunum og víðar. Rétt er að þessir menn voru hugmyndafræði- legir andstæðingar kommúnista og þess vegna gátu hinir síðamefndu haft ástæður til að sverta þá. Það breytir ekki þeirri staðreynd að í þess- um tilvikum voru það eistneskir þjóð- emissinnar sem höfðu mikilvægu hlutverki að gegna í morðunum. í þessum bókum era myndir af skjölum og þar er vitnað til skjala. Ásakanirn- ar era það alvarlegar að þær verður að kanna. Og ég ítreka að stjómvöld era betur til þess fallin en einkastofn- anir.“ Viðbrögð forsætisráðherra afbragðsgóð Zuróff kvaðst telja að viðbrögð forsætisráðherra íslands við erindi Simon Wiesenthal-stofnunarinnar hefðu verið afbragsgóð. Viðbrögð utanrikisráðherra hefðu hins vegar verið skelfileg. „í sannleika sagt hef ég ekki áhuga á að verða fómarlamb átaka milli forsætisráðherrans og ut- anríkisráðherrans," sagði Zuroff. Undir Zuroff var borið bréf eist- neska utanríkisráðuneytisins sem birt var í Morgunblaðinu í gær en þar segir m.a. að Eðvald Hinriksson sé „Er það?“ spurði utanríkisráð- herra á móti, þegar Morgunblaðið bar undir hann þá staðhæfíngu að hér væri um einsdæmi að ræða, í diplómatískum samskiptum Islands við önnur ríki. „Það rímar þá við Simon Wiesenthal-stofnunin: Starfsmenn vinna lofsvert starf en eru ekki óskeikulir Orðum stofnunarinnar er ekki unnt að vísa á bug, var mat viðmælenda Morgnnblaðsins Frá Karli Blöndal, fréttaritara Morgunblaðsins. SIMON Wiesenthal-stofnunin, sem á þriðjudag lagði fram ásakanir um að Eðvald Hinriksson hefði verið striðsglæpamaður í Eistlandi áður en hann fluttist til íslands, fæst ekki aðeins við nasistaveiðar. Þar er lögð stund á fræðimennsku, barist gegn gyðingahatri hvar sem þess verður vart og reynt að halda á lofti minningu þeirra gyðinga, sem létu lifið í útrýmingarherferð nasista í heimsstyijöldinni síðari. Það hefur þó ætíð verið ofarlega á stefnuskrá stofnunarinnar að reyna að hafa uppi á þeim, sem frömdu ódæðisverk í þágu nasista, hvar sem þeir hafa verið niðurkomnir og færa sönnur á glæpi þeirra. saklaus. „Síðan hvenær var utanríkis- ráðuneytið sérfræðingur í stríðsglæp- um nasista?" spurði Zuroff. Þegar honum var bent á að eistneska utan- ríkisráðuneytið hefði nú aðgang að skjölum KGB um stríðsárin S Eist- landi, sagði Zuroff: „Gæti ekki verið að KGB hafi flutt öll skjöl sem máli skiptu til Moskvu?" Zuroff bætti því við að taka yrði yfírlýsingu eistneska utanríkisráðuneytisins með fyrirvara: „Það er hluti af vanda okkar að sum- ir í ríkisstjómum Eystrasaltsríkjanna hafa samúð með fólki sem framdi glæpina í seinni heimsstyijöldinni. Spumingin er 'nvort þessar ríkis- stjómir ætli að fordæma þá glæpi.“ Talsmaður Simons Wiesenthals í Vínarborg vildi ekki tjá sig um mál Eðvalds að öðra leyti en að nú væri verið að leita að vitnum í Eistlandi. Framkoma gestgjafa í Israel er einsdæmi - segir Jón Baldvin utanríkisráðherra ÞAÐ mun aldrei hafa gerst áður í samskiptum íslands við önnur ríki að boð til ráðherra í ríkisstjóm Islands um að koma í opinbera heim- sókn til viðkomandi ríkis hafi verið afþakkað með þeim hætti sem Jón Baldvin Hannibalsson utanríkisráðherra afþakkaði boð ísraels í fyrradag. hitt, að framkoma gestgjafanna í ísrael gagnvart forsætisráðherra er líka einsdæmi í sögu diplómatískra samskipta íslands við önnur ríki,“ sagði Jón Baldvin. Viðmælendur Morgunblaðsins vora á einu máli um það að þegar stofnun- in legði fram gögn um hlutdeild ein- staklinga í glæpum á hendur gyðing- um bæri að rannsaka þau og bijóta til mergjar. Starfsmenn stofnunarinn- ar væra vandir að virðingu sinni og fengjust ekki við uppspuna. Þó mátti einnig heyra að komið hefði fyrir að stofnunin hefði hegðað sér af meira kappi en forsjá, en hún hefði einnig lært af reynslunni. Sitt hvort Wiesenthal og Wiesenthal-stofnun? Andrei Markowitz, stjómmála- fræðingur við Boston-háskóla (Bost- on University) hefur meðal annars sérhæft sig í málefnum gyðinga og öfgum þjóðernishyggju. Hann kvaðst í viðtali þekkja vel til starfsemi Wies- enthal-stofnunarinnar, hún „nyti mikillar virðingar og legði stund á áreiðanlega fræðimennsku". „Það er ekki hægt annað en að hlusta á (stofnunina)," sagði Anthony Lewis, dálkahöfundur fyrir dagblaðið The New York Times , aðspurður. Lewis, sem hefur meðal annars skrif- að um málefni ísraels, þótt hann sé þekktari fyrir skrif úm bandarísk þjóðmál, sagði að stofnunin væri „áhrifamikil" og „þegar þeir (hjá stofnuninni) segja eitthvað verður að kanna málið". Eins og ljóst má vera er stofnunin, sem hefur höfuðstöðvar í Los Angeles í Kalifomíu, kennd við Simon Wies- enthal, einhvem þekktasta nasista- veiðara okkar tíma. Það eru að minnsta kosti einhver tengsl milli Wiesenthals og stofnunarinnar og hann notar hana oft og tíðum til að sinna verkefnum fyrir sig. Þó virðast ýmsir líta svo á að sambandið milli Wiesenthals og stofnunarinnar sé Ioð- ið. Fræðimaður einn, sem Morgun- blaðið hafði tal af, sagði í skjóli nafn- leyndar að stofnunin virtist varla geta kallast útibú frá nasistaveiðar- anum og gaf í skyn að hún notaði nafn hans mikið til í auglýsinga- skyni. „Þetta er eins og þegar ham- borgarakeðjan McDonald’s leyfír úti- búi í fjarlægu landi að nota nafn sitt,“ sagði hann. Wiesenthal-stofnunin kemur víða við. Er Morgunblaðið kannaði hvað dagblaðið The New York Times hafði talið fréttnæmt af störfum stofnunar- innar undanfarin fimm ár kenndi ýmissa grasa. Greint er frá vandræðalegu atviki vegna veggmyndar í Mozambique þar sem einkennisklæddur maður sást leggja hendur a svartan mann. Á derhúfu þess einkennisklædda sást sex arma stjama, stjarna Davíðs. Hier hélt því fram að stjaman bæri gyðingahatri vitni og krafðist þess að hún yrði fjarlægð. Stjómvöld í Mozambique sögðu að stjarnan ætti að minna á nýlendulögreglu Portúg- ala, sem voru við völd í landinu til 1975. Þegar því var haldið fram að stjaman á portúgalska einkennisbún- ingnum hefði verið fimm arma drógu stjórnvöld í Mozambique í land, bára við fáfræði listamannsins og sögðu að listaverkið yrði lagfært. Þessi yfír- lýsing hafði ekki fyrr verið gefin en rannsóknir leiddu í ljós að nýlendulög- reglan hefði borið sex arma stjörnu, en portúgalski herinn fimm amia stjömu. Ekki var seinna væna fyrir Moz- ambique, því að viku seinna átti Bandaríkjaþing að ganga til atkvæða um aðstoð við Afríkuríkið. Við eftir- grennslan kom í ljós að hægri öfl í Bandaríkjunum, undir forystu þing- mannsins Jesse Helms, vöktu máls á listaverkinu og stjörnunni. Þessi sömu öfl vora á þessum tíma að reyna að koma í veg fyrir að bandarísk yfír- völd veittu marxískum stjómvöldum í Mozambique aðstoð og vildu senda stuðning til skæraliðahreyfingarinnar Renamos. Vora þessi öfl að vonast til þess að ásakanir um gyðingahatur myndu telja þrýstihópa gyðinga á að leggjast á sveif með þeim í þeirri við- leitni að telja um fyrir Bandaríkja- þingi. Stríðsglæpir í Eystrasaltsríkj um En hæst ber leitina að stríðsglæpa- mönnum í starfsemi Wiesenthal- stofnunarinnar. Og oft virðast sjónir stofnunarinnar hafa beinst að stríðs- glæpum í Eystrasaltsríkjunum. í febrúar árið 1987 lagði stofnunin fram lista með nöfnum 74 manna, sem höfðu flutt til Bandaríkjanna eftir heimsstyijöldina síðari. Dóms- málaráðuneytið kvaðst myndu rann- saka málið og sagði talsmaður þess að rannsókn stæði yfír á málum sumra þessara manna. Flestir þeirra voru granaðir um að hafa verið í SS-sveitum, sem drápu almenna borgara, einkum gyðinga, í Lettlandi og Látháen. Þetta sama ár lagði Wiesenthal- stofnunin einnig fram rúmlega þús- und blaðsíður um litháískan mann, sem fengið hafði hæli á fölskum for- sendum í Bretlandi eftir seinna stríð, og tóku bresk yfirvöld til athugunar hvort svipta ætti manninn ríkisborg- ararétti. í september á síðasta ári létu sam- tökin til sín taka þegar stjórnvöld í Litháen ákváðu að veita þeim mönn- um uppreisn æra, sem sovésk stjóm- völd höfðu dæmt fyrir stríðsglæpi. Tilgangur þessa var fyrst og fremst að sýna Litháum fram á að nýfengið sjálfstæði veitti þeim rétt til að ógilda niðurstöður hins sovéska dómskerfis og ögra valdi sovéskra yfirvalda til að leggja dóm á framférði Litháa í heimsstyrjöldinni síðari þegar Eystra- saltsríkin vora hémumin af Rússum í tvígang og einu sinni af Þjóðveijum. Það þótti hins vegar bera fljót- fæmi vitni að Litháar skyldu aftur- kalla þessa dóma yfir meintum stríðs- glæpamönnum án þess einu sinni að skoða mál þeirra. Marvin Hier, yfir- maður Wiesenthal-stofnunarinnar, skoraði á Vytautas Landsbergis, for- seta Litháens, að stöðva þessar náð- anir því að margir „verstu samverka- manna Hitlers” væru meðal þeirra, sem hefðu fengið uppreisn æru. Ef niðurstöður sovéskra dómstóla þættu lögleysa mætti taka þessi mál upp á nýjan leik og láta dómstóla hreinsa nöfn umræddra manna. Stofnunin lagði jafnframt fram gögn, þar sem sýnt var fram á að mál ýmissa þeirra, sem verið hefðu náðaðir, þyrftu end- urskoðunar við. Landsbergis svaraði með því að gefa í skyn að sovéska leyniþjónustan KGB hefði sennilega séð til þess að gögnin kæmust í hendur stofnunar- innar. Hæstiréttur Litháens sá hins vegar ástæðu til þess að taka mark á gögnum stofnunarinnar og ákvað að fresta frekari náðunum þar til nið- urstaða fengist. Genadijus Slauta hæstaréttardómari sagði að það væri greinilegt að ýmsir hefðu verið náðað- ir án þess að eiga það skilið og rann- saka þyrfti málið betur. Vafasöm vinnubrögð? Benno Weiser Varon, prófessor í gyðingdómi við Boston-háskóla, sagði Simon Wiesenthal nasistaveiöar- inn kunni. í samtali við Morgunblaðið í gær að sér virtist sem vinnubrögð Wiesent- hal-stofnunarinnar væra nú vandaðri þau hefðu verið áður. Varon kvaðst ekki sérlega hrifinn af stofnuninni, en bætti við að hún ynni verk sitt af alvöra. Varon hefur verið búsettur í rómönsku Ameríku og var meðal annars ræðismaður ísraels í Paragvæ þegar Wiesenthal var að reyna að hafa uppi á nasistalækninum Josef Mengele. Varon sagði að Wiesenthal tæki hlutverk sitt of persónulega. Auk þess þyrfti hann að afla sér ijár til þess að reka starfsemi sína og Meng- ele hefði verið gott mál til fjáröflun- ar. „Wiesenthal hélt því til dæmis fram að Mengele hefði búið í Paragvæ, skammt frá landamæram Brasiliu, árið 1967. Hins vegar hafði Mengele ekki búið þar frá árinu 1961, og því vemdaði Wiesenthal þennan glæpamann með óbeinum hætti með því að beina athyglinni frá hinum raunveralega dvalarstað hans,“ sagði Varon. „Það verður að skilja á milli þessara tveggja hluta, fjáröflunar og athygli annars vegar og leitar að sttíðsglæpamönnum og helfarar gyð- inga hins vegar.“ „Ein af hinum sönnu hetjum tuttugustu aldar“ Wiesenthal rekur eigin stofnun í Vín, höfuðborg Austurríkis, undir nafninu Gyðinglega gagnamiðstöðin. í alfræðiorðabók Britannicu er leitt að því getum að hann hafí haft upp á að minnsta kosti þúsund stríðs- glæpamönnum í samvinnu við stjóm- völd í Vestur-Þýskalandi, ísrael og • víðar. Hans stærsti fengur var án efa Adolf Eichmann, sem Israelar námu brott frá Argentínu 1959 og héldu síðan yfir fræg réttarhöld í Jerúsalem. Wiesenthal var sjálfur í fangabúð- um nasista og var oft hætt kominn. Hann segir að það sé þvi köllun sín <1 að tryggja að aðrir muni það sem hinir látnu geta ekki miðlað komandi kynslóðum. En hann ákvað einnig að koma fram hefndum fyrir fómarlömb helfarar nasista gegn gyðingum, þótt ekki orði hann það svo sjálfur. Þegar eftir stríð fór hann að aðstoða banda- menn við að hafa hendur í hári stríðs- glæpamanna. Framtíð hans réðst eft- ir að Eichmann náðist. Árið 1961 stofnaði hann gagnamiðstöð sína í Vín og þá var Ijóst að verkfræðingur- inn myndi ekki aftur taka upp þráð- inn þar sem frá var horfið þegar hann þurfti að loka teiknistofu sinni í Lvov í Póllandi þegar Sovétmenn náðu borginni á sitt vald árið 1941. Wiesenthal hefur hlotið viðurkenn- ingar um heim allan og ber fimm heiðursdoktorsnafnbætur. Þegar - Ronald Reagan, fyrram Bandaríkja- forseti, ávarpaði Wiesenthal áttræðan sagði hann að afmælisbarnið væri „ein af hinum sönnu hetjum tuttug- ustu aldarinnar" og óhætt er að segja að hann njóti svipaðrar virðingar um heim allan. Það er að segja utan Austurríkis þar sem Wiesenthal hefur búið frá stríðslokum. Þar hefur Wiesenthal verið fremur illa liðinn og deilur hans við Brano Krelsky, þegar hann var kanslari, og aðra ráðamenn vegna fortíðar austurríska stjómmála- mannsins Friedrichs Peter bættu ekki úr skák. Krelsky lét meira að segja að því liggja að Wiesenthal hefði framið striðsglæpi, en gerði aldrei tilraun til að færa sönnur á mál sitt. Eins og Wiesenthal orðar það í bók sinni „Réttlæti en ekki hefnd“ töldu Austurríkismenn hann vera hefni- gjaman mann, sem „daglega fengi sér lítið, saklaust nasistagrey í morg- unverð“, eftir þetta mál. En Wiesenthal hefur einnig verið legið á hálsi að hafa varið austurrísk- an stjómmálamann með vafasama fortíð. Þegar Alheimsþing gyðinga (World Jewish Congress) bar fram áskanir á hendur Kurt Waldheim, sem þá sóttist eftir að verða forseti Aust- urríkis, um að hafa verið nasisti og stríðsglæpamaður reyndi Wiesenthal að draga úr. Hann benti á að ekki væri hægt að bendla Waldheim beint við stríðsglæpi og sagði að ekki mætti leggja það að jöfnu að hafa gegnt herþjónustu og að hafa starfað í fangabúðum. Waldheim hefði ef til vill haft vitneskju um stríðsglæpi, en helsti glæpur þessa fyrram aðalritara Sameinuðu þjóðanna hefði verið að greina ekki satt og rétt frá fortíð sinni. Alheimsþing gyðinga birti ásakanir sínar að órannsökuðu máli. Wiesent- hal heldur því fram að samtökin (sem séu lítil en beri stórt nafn) hafí ákveð- ið að halda frekar áfram að reka áróður gegn Waldheim en að þola þá niðurlægingu að játa mistök sín. Hluti af áróðrinum var að halda því fram að austurrísk vegabréf yrðu litinn hornauga um heim allan ef Waldheim yrði kjörinn forseti. Alinenningsálitið í Austurríki sner- ist á sveif með Waldheim og gyðing- ar þar í landi óttuðust að herferð Alheimsþings gyðinga myndi kynda undir gyðingahatri. Þingið fordæmdi einnig viðbrögð Wiesenthals og skrif- aði Elan Steinberg, framkvæmda- stjóri þess, harðorðar greinar um nasistaveiðimanninn og starfsemi hans. Því verður að teljast skiljanlegt að Steinberg skyldi segja í viðtali, sem birtist í Morgunblaðinu í fyrradag, að sér þættu „undarleg" þau vinnu- brögð að aflienda Davíð Oddssyni gögn um meinta glæpi Eðvalds Hin- rikssonar í opinberri heimsókn hans í ísrael.

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.