Morgunblaðið - 21.02.1992, Blaðsíða 21
20
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 21. FEBRÚAR 1992
"táOÍtóUííÖLÁÐÍÐ ÝÖSTtÍb'Ádúfe 21.’ FEÉÍRÖÁÍÍí' 1992
ff
21
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Árvakur h.f., Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Björn Vignir Sigurpálsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Áuglýsingar: Aðal-
stræti 6, sími 691111. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 691122. Áskriftar-
gjald 1200 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 110 kr. eintakið.
Vaxtarbroddar í
sjávarútveginum
Svartsýni er ríkjandi meðal ís-
lenzku þjóðarinnar. Þessarar
svartsýni gætir í vaxandi mæli
meðal manna innan sjávarútvegs-
ins, en á hún við rök að styðjast?
Vissulega stendur þorskstofninn
verr en gott þykir og tímabundin
afkoma er erfið, en aðrir fiski-
stofnar gefa vel af sér. Hitt skipt-
ir kannski mestu máli, að meira
er stöðugt gert úr því sem fæst.
Hið Ijósa í tilveru sjávarútvegsins
er, að þrátt fyrir að afli í fyrra
yrði 450.000 tonnum minni en
árið áður, drægist saman um þriðj-
ung, jókst útflutningsverðmæti
hans. Slíkur árangur er í raun
undraverður og sýnir vel hvers
megnugir þeir menn eru, sem að
sjávarútveginum standa. Aðrir
ljósir punktar eru umtalsverð nýt-
ing úthafskarfa, en afli af honum
varð í fyrra 9.000 tonn. Hann var
fyrst nýttur af íslenzkum skipun
1989 og veiddust þá 3.000 tonn.
í fyrra skilaði úthafskarfínn allt
að 65 milljóna króna tekjum til
einstakra fiskiskipa. í hafínu um-
hverfís landið eru margir vannýtt-
ir fískistofnar og ýmsar tegundir
skeldýra. Rússar hafa stundað
árangursríkar veiðar á langhala
hér um slóðir, búrfískurinn fínnst
innan fískveiðilögsögunnar og svo
mætti lengi telja.
Með sjávarútveginum hefur svo
vaxið upp ómetanleg þekking á
veiðum, vinnslu og markaðsmál-
um, en ekki sízt þekking á sviði
tækja og búnaðar fyrir fískvinnsl-
una. Fyrirtæki eins og Marel er í
fararbroddi tölvuvæðingar á þessu
sviði í veröldinni og selur vogir til
allra heimshoma. Fiskiskip um
víða veröld nota toghlera frá Jósa-
fat Hinrikssyni og veiðarfæri frá
Hampiðjunni og fískiker fara frá
Dalvík til Kína svo dæmi séu
nefnd. Ráðgjafarfyrirtækið Icecon
hefur getið sér gott orð víða um
heim og svo mætti lengi telja.
Þessi þekking hefur reynzt okkur
dijúg auðlind ekki síður en fiskur-
inn. Á sama hátt ber okkur að líta
á umframgetu fiskiskipaflota okk-
ar og fiskvinnslunnar í landi. Svo
virðist sem íslenzkir útgerðarmenn
hafi byggt múr utan um fískveiði-
lögsöguna og komist ekki út fyrir
hann nema til að sigla með afla
sinn óunninn úr landi. Ymis tæki-
færi eru fyrir hendi við samvinnu-
verkefni víða um heim, til dæmis
í Afríku og Suður-Ameríku. Þar
getur þekking okkar nýtzt vel og
þau skip, sem við þurfum ekki á
að halda hér, geta verið framlag
okkar til stofnunar sameiginlegra
fyrirtælg'a. Á sama hátt gætum
við lagt fram ýmsan búnað til físk-
vinnslu. Til að árangur náist á
þessu sviði, þurfa menn að vinna
saman og opinberir sjóðir og bank-
ar þurfa að móta stefnu hvað varð-
ar veðbönd á skipum, sem hugsan-
lega yrðu nýtt annars staðar.
Sú staðreynd, að fiskverkendur
í Austurlöndum fjær, allt til Kína,
skuli vera tilbúnir til að kaupa
fiskiker frá Dalvík og greiða fyrir
þau verð, sem dugir framleiðand-
um og að auki flutningskostnað
langleiðina kring um hnöttinn,
ætti að vekja okkur til umhugsun-
ar um hvað er að gerast með okk-
ur sjálfum. Okkur hefur tekizt að
fínna lausnir á vel flestum vanda-
málum, sem að vinnslu á físki og
flutningum á honum snúa. Við
höfum náð svo góðum árangri hér
heima fyrir að þjóðir um víða ver-
öld keppast við að kaupa af okkur
vandaðan og dýran búnað. Hjá
erlendum kaupendum er ekki um
neina greiðasemi að ræða. Þeir
kaupa það, sem skilar þeim mest-
um árangri á sem lægstu verði.
Þeir draga þó ekki dul á það, að
þjóð, sem er eins háð sjávarútvegi
og íslendingar, hljóti að gera betur
en flestir aðrir við hönnun og
smíði þess, sem þarf til veiða og
vinnslu. Án þeirra hugvitsmanna,
sem við sögu þessa hafa komið,
hefði tæpast náðst sá mikli árang-
ur í aukinni verðmætasköpun inn-
an sjávarútvegsins, sem raun ber
vitni.
Hvers vegna er staðan í íslenzk-
um sjávarútvegi þá ekki betri en
hún er? Höfum við ekki getað
nýtt okkur íslenzkt hugvit til að
þess að bæta reksturinn, eða er
orsakanna að leita annað og
lengra? Sjávarútvegurinn er ekki
kominn að endimörkum vaxtarins.
Stöðugt er hægt að gera betur,
bæta nýtingu, auka vinnsluvirði
og sækja í vannýttar tegundir.
Innan sjávarútvegsins sjálfs
þyrftu menn kannski að hugsa
eins og þeir, sem standa þar til
hliðar og selja búnað sinn til físk-
vinnslu og útgerðar um víða ver-
öld. Þeir verða að gera betur en
aðrir, bjóða betri lausnir en aðrir
á betra verði og betri þjónustu við
viðhald og viðgerðir. Þeir geta
ekki átt von á aðstoð opinberra
aðila, hugsanlega í skjóli byggða-
stefnu eða atvinnumála. Þeir
standa og falla með ákvörðunum
sínum og áðgerðum. Þeir standa
í landvinningum um allan heim og
kannski hefur íslenzkur sjávarút-
vegur rutt þeim braut að miklu
leyti, en það hafa þeir endurgreitt.
marg oft. Þeir eru kömnir lengra
en útvegurinn sjálfur og iíklega
ræður þar miklu hvemig menn
taka á málunum. Innan sjávarút-
vegsins sjálfs verða menn að
hugsa fram á við og nýta sér vaxt-
arbroddana sem þar er að fínna í
stað þess að gleyma sér í barlómi
og svartsýnisböli. Úr svartnættinu
er lítilla landvinninga að vænta.
ASAKANIR A EÐVALD HINRIKSSON
Talsmaður utanríkisráðuneytis ísraels:
Bréf Wiesenthal-
stofnunarinnar ráðu-
neytinu óviðkomandi
- hefði afhent erindið með öðrum hætti
TALSMAÐUR ísraelska utanríkisráðuneytisins segir að afhending bréfs
Wiesenthal-stofnunarinnar til Davíðs Oddssonar forsætisráðherra á
meðan á opinberri heimsókn hans stóð til ísraels sé utanríkisráðuneyt-
inu óviðkomandi og að hefði ráðuneytið tekið ákvörðun um að koma
þessu erindi á framfæri við íslensk stjórnvöld hefði það verið gert með
öðrum hætti og eftir öðrum leiðum. Peter G. Naschitz, ræðismaður ís-
lands í ísrael, segist ekki hafa afhent bréfíð heldur hafi Wiesénthal-stofn-
unin sent bréfíð í gegnum ísraelska utanríkisráðuneytið.
„Þetta fór ekki í gegnum utanríkis-
ráðuneytið heldur beina leið frá Wies-
enthal-stofnuninni með aðstoð heið-
urskonsúls íslands hér. Ef utanríkis-
ráðuneytið hefði tekið ákvörðun um
þetta hefði það verið gert með öðrum
hætti og á öðrum stigum," sagði
Samash, talsmaður ráðuneytisins í
samtali við Morgunblaðið. Hún sagði
aðspurð að ráðuneytið hefði á engan
hátt aðstoðað við að koma erindinu
til Davíðs.
„Þetta var gert að frumkvæði Sim-
on Wiesenthal-stofnunarinnar hér í
|srael en það er stefna stjómvalda í
ísrael að draga eigi alla stríðsglæpa-
menn fyrir rétt hvar sem þeir eru
niðurkomnir,“ sagði hún.
Davíð Oddsson forsætisráðherra
sagði að Yngvi Yngvason sendiherra
hefði afhent sér bréfíð við komuna á
hótel King David. Sér skildist að
Yngvi hefði fengið bréfíð fyrir meðal-
göngu ísraelsku utanríkisþjónustunn-
ar, þar sem fulltrúar Wiesenthal-
stofnunarinnar höfðu beðið þá að
færa honum það.
Samash sagði að ísraelska utanrík-
isráðuneytinu hefði ekki borist nein
tilkynning frá íslenskum stjórnvöld-
um um að utanríkisráðherra íslands
hefði afþakkað heimboð ísraelsstjóm-
ar í vor.
Að sögn Harðar Bjamasonar prót-
ókollstjóra utanríkisráðuneytisins er
sú ástæða gefin í tilkynningunni til
ísraelskra stjómvalda að það sé of-
gert að tveir ráðherrar fari í opinbera
heimsókn til sama lands með fárra
mánaða millibili. Hörður sagði að
nokkram sinnum hefði komið fyrir
að heimboð væra afþökkuð af ýmsum
ástæðum en oftast væri það vegna
óvæntra anna ráðherra. „Þessi heim-
sókn var ekki komin á það stig að
opinber ákvörðun hefði verið tekin
en það var búið að leggja drög að
henni,“ sagði Hörður. Tilkynningunni
var komið á framfæri við sendiherra
ísraels í Osló á miðvikudag.
Peter G. Naschitz sagði að lokinni
heimsókn Davíðs Oddssonar að Wies-
enthal-málið hefði ekki varpað
skugga á heimsókn Davíðs Oddssonar
í Israel og mikilvægi Islands sem vin-
áttuþjóðar ísraels og sem forystu-
þjóðar í EFTA hefði aukist veralega
í hugum ísraelsmanna.
Séð yfir miðborg Tallinn.
Samtök gyðinga í Eistlandi:
Skjöl KGB íannsökud
í skjalasafní í Tallinn
GENNADÍJ Gromberg, formaður samtaka gyðinga í Tallinn, segir
að nú séu hann og samstarfsmenn hans að rannsaka skjöl KGB í ríkis-
skjalasafni Eistlands um helförina gegn gyðingum í landinu í herná-
mstíð Þjóðverja. Sú rannsókn sé almenn en sé eitthvað um Eðvald
Hinriksson í skjölunum þá muni það koma fram.
„Það kom okkur mjög á óvart
þetta svokallaða hneyksli varðandi
Mikson [Eðvald],“ sagði Gromberg.
„í fyrra kom viðtal við hann í eist-
nesku blaði og það komu engin við-.
brögð við því viðtali." Gromberg
kvaðst telja að engir gyðingar væra
á lífí í Eistlandi sem væru vitni að
stríðsglæpum nasista í landinu. Hins
vegar gæti verið að aðrir en gyðing-
ar gætu greint frá einhveiju.
Gromberg minntist á bók Ervins
Martinssons sem út kom í Tallinn
1962 þar sem Eðvald var borinn
þungum sökum. Sagði Gromberg
að vel gæti verið að um KGB-áróður
hefði verið að ræða en í bókinni
væri ljósrit af ýmsum skjölum, sum-
um með undirritun Eðvalds, og
ganga yrði úr skugga um hvort þau
væra ekta.
Yfirlýsing eistneska utanríkissráðuneytisins um sakleysi Eðvalds Hinrikssonar:
Sumir í ríkisstj óniuniim hafa
samúð með glæpamönnum
- segir Efraim Zuroff, forstöðumaður Simon
Wiesenthalstofnunarinnar í Jerúsalem
EFRAIM Zuroff, forstöðumaður Simon Wiesenthalstofnunarinnar i Jerú-
salem, segir að taka verði yfirlýsingu eistneska utanríkisráðuneytisins
um sakleysi Eðvalds Hinrikssonar með fyrirvara. Hann segist hafa rek-
ið sig á að sumir í ríkisstjórnum Eystrasaltsríkjanna vilji þagga niður
glæpi sem Eistlendingar frömdu í seinni heimsstyijöldinni. Zuroff segir
ennfremur að vitni sé að meintum glæpum Eðvalds í Pétursborg.
Efraim Zuroff kvaðst í gær vera
óánægður með að sú ranga fullyrðing
hefði komið fram í íslenskum fjölmiðl-
um að vitneskja um mál Eðvalds Hin-
rikssonar hefði borist árið 1982 og
að vitni væri á lífi í Tel Aviv. Er
honum var bent á að þessar upplýs-
ingar kæmu frá Simon Wiesenthal í
Vínarborg sagðist hann vel gera sér
grein fyrir því og lagði áherslu á að
stofnun sín í Jerúsalem væri ekki
hluti af Wiesenthal-samtökunum.
Zuroff sagði að maður að nafni Jakov
Kaplan væri í Tel Aviv sem hefði
áhuga á heimsstyijaldaráranum í
Eistlandi. Hann væri eistneskur gyð-
ingur og hefði bent sér á grein um
Eðvald í eistnesku dagblaði. Kaplan
hefði einnig að því er virtist haft sam-
band við Simon Wiesenthal árið 1982.
Kaplan hefði hins vegar ekki verið í
Eistlandi á stríðsáranum, „sem er lík-
lega ástæðan fyrir því að hann er enn
á lífi,“ sagði Zuroff. „Það voru ekki
tíu gyðingar í Eistlandi sem lifðu
helförina af,“ sagði Zuroff.
„Ég get sagt að eftir því sem við
komumst næst era engin vitni í ísra-
el. Við eram í miðjum klíðum að rann-
saka málið og við vitum ekki hversu
miklar upplýsingar við höfum að lok-
um. Við krefjumst opinberrar rann-
sóknar því best er að stjórnvöld fram-
kvæmi slíkar rannsóknir í samstarfi
við önnur stjórnvöld." Zuroff kvaðst
búast við að það væra vitni á lífí í
Eistlandi, „en ekki einungis í Eist-
landi heldur einnig í Pétursborg. Það
virðist vera gyðingur sem lifði af at-
burðina í Eistlandi sem býr í Péturs-
borg.“ Zuroff vildi ekki nafngreina
þann mann.
Zuroff var spurður hvort hann teldi
að bækur sem gefnar vora út í Eist-
landi snemma á sjöunda áratugnum
um ofsóknir á hendur gyðingum væru
áreiðanlegar heimildir. „Almennt tal-
að, já,“ svaraði Zuroff. „Andkom-
múnískir þjóðernissinnar hafa alltaf
haldið því fram að upplýsingar frá
Sovétríkjunum séu óáreiðanlegar. En
sannleikurinn er sá að hliðstæðar
heimildir hafa reynst vel við opinber-
ar rannsókn á glæpaverkum nasista.
Einstaklingar sem nefndir voru í slík-
um bókum hafa verið sakfelldir, t.d.
í Bandaríkjunum og víðar. Rétt er
að þessir menn voru hugmyndafræði-
legir andstæðingar kommúnista og
þess vegna gátu hinir síðamefndu
haft ástæður til að sverta þá. Það
breytir ekki þeirri staðreynd að í þess-
um tilvikum voru það eistneskir þjóð-
emissinnar sem höfðu mikilvægu
hlutverki að gegna í morðunum. í
þessum bókum era myndir af skjölum
og þar er vitnað til skjala. Ásakanirn-
ar era það alvarlegar að þær verður
að kanna. Og ég ítreka að stjómvöld
era betur til þess fallin en einkastofn-
anir.“
Viðbrögð forsætisráðherra
afbragðsgóð
Zuróff kvaðst telja að viðbrögð
forsætisráðherra íslands við erindi
Simon Wiesenthal-stofnunarinnar
hefðu verið afbragsgóð. Viðbrögð
utanrikisráðherra hefðu hins vegar
verið skelfileg. „í sannleika sagt hef
ég ekki áhuga á að verða fómarlamb
átaka milli forsætisráðherrans og ut-
anríkisráðherrans," sagði Zuroff.
Undir Zuroff var borið bréf eist-
neska utanríkisráðuneytisins sem birt
var í Morgunblaðinu í gær en þar
segir m.a. að Eðvald Hinriksson sé
„Er það?“ spurði utanríkisráð-
herra á móti, þegar Morgunblaðið
bar undir hann þá staðhæfíngu að
hér væri um einsdæmi að ræða, í
diplómatískum samskiptum Islands
við önnur ríki. „Það rímar þá við
Simon Wiesenthal-stofnunin:
Starfsmenn vinna lofsvert
starf en eru ekki óskeikulir
Orðum stofnunarinnar er ekki unnt að vísa
á bug, var mat viðmælenda Morgnnblaðsins
Frá Karli Blöndal, fréttaritara Morgunblaðsins.
SIMON Wiesenthal-stofnunin, sem á þriðjudag lagði fram ásakanir um
að Eðvald Hinriksson hefði verið striðsglæpamaður í Eistlandi áður en
hann fluttist til íslands, fæst ekki aðeins við nasistaveiðar. Þar er lögð
stund á fræðimennsku, barist gegn gyðingahatri hvar sem þess verður
vart og reynt að halda á lofti minningu þeirra gyðinga, sem létu lifið
í útrýmingarherferð nasista í heimsstyijöldinni síðari. Það hefur þó
ætíð verið ofarlega á stefnuskrá stofnunarinnar að reyna að hafa uppi
á þeim, sem frömdu ódæðisverk í þágu nasista, hvar sem þeir hafa
verið niðurkomnir og færa sönnur á glæpi þeirra.
saklaus. „Síðan hvenær var utanríkis-
ráðuneytið sérfræðingur í stríðsglæp-
um nasista?" spurði Zuroff. Þegar
honum var bent á að eistneska utan-
ríkisráðuneytið hefði nú aðgang að
skjölum KGB um stríðsárin S Eist-
landi, sagði Zuroff: „Gæti ekki verið
að KGB hafi flutt öll skjöl sem máli
skiptu til Moskvu?" Zuroff bætti því
við að taka yrði yfírlýsingu eistneska
utanríkisráðuneytisins með fyrirvara:
„Það er hluti af vanda okkar að sum-
ir í ríkisstjómum Eystrasaltsríkjanna
hafa samúð með fólki sem framdi
glæpina í seinni heimsstyijöldinni.
Spumingin er 'nvort þessar ríkis-
stjómir ætli að fordæma þá glæpi.“
Talsmaður Simons Wiesenthals í
Vínarborg vildi ekki tjá sig um mál
Eðvalds að öðra leyti en að nú væri
verið að leita að vitnum í Eistlandi.
Framkoma gestgjafa
í Israel er einsdæmi
- segir Jón Baldvin utanríkisráðherra
ÞAÐ mun aldrei hafa gerst áður í samskiptum íslands við önnur ríki
að boð til ráðherra í ríkisstjóm Islands um að koma í opinbera heim-
sókn til viðkomandi ríkis hafi verið afþakkað með þeim hætti sem
Jón Baldvin Hannibalsson utanríkisráðherra afþakkaði boð ísraels í
fyrradag.
hitt, að framkoma gestgjafanna í
ísrael gagnvart forsætisráðherra er
líka einsdæmi í sögu diplómatískra
samskipta íslands við önnur ríki,“
sagði Jón Baldvin.
Viðmælendur Morgunblaðsins vora
á einu máli um það að þegar stofnun-
in legði fram gögn um hlutdeild ein-
staklinga í glæpum á hendur gyðing-
um bæri að rannsaka þau og bijóta
til mergjar. Starfsmenn stofnunarinn-
ar væra vandir að virðingu sinni og
fengjust ekki við uppspuna. Þó mátti
einnig heyra að komið hefði fyrir að
stofnunin hefði hegðað sér af meira
kappi en forsjá, en hún hefði einnig
lært af reynslunni.
Sitt hvort Wiesenthal og
Wiesenthal-stofnun?
Andrei Markowitz, stjómmála-
fræðingur við Boston-háskóla (Bost-
on University) hefur meðal annars
sérhæft sig í málefnum gyðinga og
öfgum þjóðernishyggju. Hann kvaðst
í viðtali þekkja vel til starfsemi Wies-
enthal-stofnunarinnar, hún „nyti
mikillar virðingar og legði stund á
áreiðanlega fræðimennsku".
„Það er ekki hægt annað en að
hlusta á (stofnunina)," sagði Anthony
Lewis, dálkahöfundur fyrir dagblaðið
The New York Times , aðspurður.
Lewis, sem hefur meðal annars skrif-
að um málefni ísraels, þótt hann sé
þekktari fyrir skrif úm bandarísk
þjóðmál, sagði að stofnunin væri
„áhrifamikil" og „þegar þeir (hjá
stofnuninni) segja eitthvað verður að
kanna málið".
Eins og ljóst má vera er stofnunin,
sem hefur höfuðstöðvar í Los Angeles
í Kalifomíu, kennd við Simon Wies-
enthal, einhvem þekktasta nasista-
veiðara okkar tíma. Það eru að
minnsta kosti einhver tengsl milli
Wiesenthals og stofnunarinnar og
hann notar hana oft og tíðum til að
sinna verkefnum fyrir sig. Þó virðast
ýmsir líta svo á að sambandið milli
Wiesenthals og stofnunarinnar sé Ioð-
ið. Fræðimaður einn, sem Morgun-
blaðið hafði tal af, sagði í skjóli nafn-
leyndar að stofnunin virtist varla
geta kallast útibú frá nasistaveiðar-
anum og gaf í skyn að hún notaði
nafn hans mikið til í auglýsinga-
skyni. „Þetta er eins og þegar ham-
borgarakeðjan McDonald’s leyfír úti-
búi í fjarlægu landi að nota nafn sitt,“
sagði hann.
Wiesenthal-stofnunin kemur víða
við. Er Morgunblaðið kannaði hvað
dagblaðið The New York Times hafði
talið fréttnæmt af störfum stofnunar-
innar undanfarin fimm ár kenndi
ýmissa grasa.
Greint er frá vandræðalegu atviki
vegna veggmyndar í Mozambique þar
sem einkennisklæddur maður sást
leggja hendur a svartan mann. Á
derhúfu þess einkennisklædda sást
sex arma stjama, stjarna Davíðs.
Hier hélt því fram að stjaman bæri
gyðingahatri vitni og krafðist þess
að hún yrði fjarlægð. Stjómvöld í
Mozambique sögðu að stjarnan ætti
að minna á nýlendulögreglu Portúg-
ala, sem voru við völd í landinu til
1975. Þegar því var haldið fram að
stjaman á portúgalska einkennisbún-
ingnum hefði verið fimm arma drógu
stjórnvöld í Mozambique í land, bára
við fáfræði listamannsins og sögðu
að listaverkið yrði lagfært. Þessi yfír-
lýsing hafði ekki fyrr verið gefin en
rannsóknir leiddu í ljós að nýlendulög-
reglan hefði borið sex arma stjörnu,
en portúgalski herinn fimm amia
stjömu.
Ekki var seinna væna fyrir Moz-
ambique, því að viku seinna átti
Bandaríkjaþing að ganga til atkvæða
um aðstoð við Afríkuríkið. Við eftir-
grennslan kom í ljós að hægri öfl í
Bandaríkjunum, undir forystu þing-
mannsins Jesse Helms, vöktu máls á
listaverkinu og stjörnunni. Þessi sömu
öfl vora á þessum tíma að reyna að
koma í veg fyrir að bandarísk yfír-
völd veittu marxískum stjómvöldum
í Mozambique aðstoð og vildu senda
stuðning til skæraliðahreyfingarinnar
Renamos. Vora þessi öfl að vonast
til þess að ásakanir um gyðingahatur
myndu telja þrýstihópa gyðinga á að
leggjast á sveif með þeim í þeirri við-
leitni að telja um fyrir Bandaríkja-
þingi.
Stríðsglæpir í
Eystrasaltsríkj um
En hæst ber leitina að stríðsglæpa-
mönnum í starfsemi Wiesenthal-
stofnunarinnar. Og oft virðast sjónir
stofnunarinnar hafa beinst að stríðs-
glæpum í Eystrasaltsríkjunum. í
febrúar árið 1987 lagði stofnunin
fram lista með nöfnum 74 manna,
sem höfðu flutt til Bandaríkjanna
eftir heimsstyijöldina síðari. Dóms-
málaráðuneytið kvaðst myndu rann-
saka málið og sagði talsmaður þess
að rannsókn stæði yfír á málum
sumra þessara manna. Flestir þeirra
voru granaðir um að hafa verið í
SS-sveitum, sem drápu almenna
borgara, einkum gyðinga, í Lettlandi
og Látháen.
Þetta sama ár lagði Wiesenthal-
stofnunin einnig fram rúmlega þús-
und blaðsíður um litháískan mann,
sem fengið hafði hæli á fölskum for-
sendum í Bretlandi eftir seinna stríð,
og tóku bresk yfirvöld til athugunar
hvort svipta ætti manninn ríkisborg-
ararétti.
í september á síðasta ári létu sam-
tökin til sín taka þegar stjórnvöld í
Litháen ákváðu að veita þeim mönn-
um uppreisn æra, sem sovésk stjóm-
völd höfðu dæmt fyrir stríðsglæpi.
Tilgangur þessa var fyrst og fremst
að sýna Litháum fram á að nýfengið
sjálfstæði veitti þeim rétt til að ógilda
niðurstöður hins sovéska dómskerfis
og ögra valdi sovéskra yfirvalda til
að leggja dóm á framférði Litháa í
heimsstyrjöldinni síðari þegar Eystra-
saltsríkin vora hémumin af Rússum
í tvígang og einu sinni af Þjóðveijum.
Það þótti hins vegar bera fljót-
fæmi vitni að Litháar skyldu aftur-
kalla þessa dóma yfir meintum stríðs-
glæpamönnum án þess einu sinni að
skoða mál þeirra. Marvin Hier, yfir-
maður Wiesenthal-stofnunarinnar,
skoraði á Vytautas Landsbergis, for-
seta Litháens, að stöðva þessar náð-
anir því að margir „verstu samverka-
manna Hitlers” væru meðal þeirra,
sem hefðu fengið uppreisn æru. Ef
niðurstöður sovéskra dómstóla þættu
lögleysa mætti taka þessi mál upp á
nýjan leik og láta dómstóla hreinsa
nöfn umræddra manna. Stofnunin
lagði jafnframt fram gögn, þar sem
sýnt var fram á að mál ýmissa þeirra,
sem verið hefðu náðaðir, þyrftu end-
urskoðunar við.
Landsbergis svaraði með því að
gefa í skyn að sovéska leyniþjónustan
KGB hefði sennilega séð til þess að
gögnin kæmust í hendur stofnunar-
innar. Hæstiréttur Litháens sá hins
vegar ástæðu til þess að taka mark
á gögnum stofnunarinnar og ákvað
að fresta frekari náðunum þar til nið-
urstaða fengist. Genadijus Slauta
hæstaréttardómari sagði að það væri
greinilegt að ýmsir hefðu verið náðað-
ir án þess að eiga það skilið og rann-
saka þyrfti málið betur.
Vafasöm vinnubrögð?
Benno Weiser Varon, prófessor í
gyðingdómi við Boston-háskóla, sagði
Simon Wiesenthal nasistaveiöar-
inn kunni.
í samtali við Morgunblaðið í gær að
sér virtist sem vinnubrögð Wiesent-
hal-stofnunarinnar væra nú vandaðri
þau hefðu verið áður. Varon kvaðst
ekki sérlega hrifinn af stofnuninni,
en bætti við að hún ynni verk sitt
af alvöra. Varon hefur verið búsettur
í rómönsku Ameríku og var meðal
annars ræðismaður ísraels í Paragvæ
þegar Wiesenthal var að reyna að
hafa uppi á nasistalækninum Josef
Mengele.
Varon sagði að Wiesenthal tæki
hlutverk sitt of persónulega. Auk
þess þyrfti hann að afla sér ijár til
þess að reka starfsemi sína og Meng-
ele hefði verið gott mál til fjáröflun-
ar. „Wiesenthal hélt því til dæmis
fram að Mengele hefði búið í
Paragvæ, skammt frá landamæram
Brasiliu, árið 1967. Hins vegar hafði
Mengele ekki búið þar frá árinu 1961,
og því vemdaði Wiesenthal þennan
glæpamann með óbeinum hætti með
því að beina athyglinni frá hinum
raunveralega dvalarstað hans,“ sagði
Varon. „Það verður að skilja á milli
þessara tveggja hluta, fjáröflunar og
athygli annars vegar og leitar að
sttíðsglæpamönnum og helfarar gyð-
inga hins vegar.“
„Ein af hinum sönnu
hetjum tuttugustu aldar“
Wiesenthal rekur eigin stofnun í
Vín, höfuðborg Austurríkis, undir
nafninu Gyðinglega gagnamiðstöðin.
í alfræðiorðabók Britannicu er leitt
að því getum að hann hafí haft upp
á að minnsta kosti þúsund stríðs-
glæpamönnum í samvinnu við stjóm-
völd í Vestur-Þýskalandi, ísrael og •
víðar. Hans stærsti fengur var án efa
Adolf Eichmann, sem Israelar námu
brott frá Argentínu 1959 og héldu
síðan yfir fræg réttarhöld í Jerúsalem.
Wiesenthal var sjálfur í fangabúð-
um nasista og var oft hætt kominn.
Hann segir að það sé þvi köllun sín
<1
að tryggja að aðrir muni það sem
hinir látnu geta ekki miðlað komandi
kynslóðum. En hann ákvað einnig að
koma fram hefndum fyrir fómarlömb
helfarar nasista gegn gyðingum, þótt
ekki orði hann það svo sjálfur. Þegar
eftir stríð fór hann að aðstoða banda-
menn við að hafa hendur í hári stríðs-
glæpamanna. Framtíð hans réðst eft-
ir að Eichmann náðist. Árið 1961
stofnaði hann gagnamiðstöð sína í
Vín og þá var Ijóst að verkfræðingur-
inn myndi ekki aftur taka upp þráð-
inn þar sem frá var horfið þegar
hann þurfti að loka teiknistofu sinni
í Lvov í Póllandi þegar Sovétmenn
náðu borginni á sitt vald árið 1941.
Wiesenthal hefur hlotið viðurkenn-
ingar um heim allan og ber fimm
heiðursdoktorsnafnbætur. Þegar -
Ronald Reagan, fyrram Bandaríkja-
forseti, ávarpaði Wiesenthal áttræðan
sagði hann að afmælisbarnið væri
„ein af hinum sönnu hetjum tuttug-
ustu aldarinnar" og óhætt er að segja
að hann njóti svipaðrar virðingar um
heim allan.
Það er að segja utan Austurríkis
þar sem Wiesenthal hefur búið frá
stríðslokum. Þar hefur Wiesenthal
verið fremur illa liðinn og deilur hans
við Brano Krelsky, þegar hann var
kanslari, og aðra ráðamenn vegna
fortíðar austurríska stjómmála-
mannsins Friedrichs Peter bættu ekki
úr skák. Krelsky lét meira að segja
að því liggja að Wiesenthal hefði
framið striðsglæpi, en gerði aldrei
tilraun til að færa sönnur á mál sitt.
Eins og Wiesenthal orðar það í bók
sinni „Réttlæti en ekki hefnd“ töldu
Austurríkismenn hann vera hefni-
gjaman mann, sem „daglega fengi
sér lítið, saklaust nasistagrey í morg-
unverð“, eftir þetta mál.
En Wiesenthal hefur einnig verið
legið á hálsi að hafa varið austurrísk-
an stjómmálamann með vafasama
fortíð. Þegar Alheimsþing gyðinga
(World Jewish Congress) bar fram
áskanir á hendur Kurt Waldheim, sem
þá sóttist eftir að verða forseti Aust-
urríkis, um að hafa verið nasisti og
stríðsglæpamaður reyndi Wiesenthal
að draga úr. Hann benti á að ekki
væri hægt að bendla Waldheim beint
við stríðsglæpi og sagði að ekki
mætti leggja það að jöfnu að hafa
gegnt herþjónustu og að hafa starfað
í fangabúðum. Waldheim hefði ef til
vill haft vitneskju um stríðsglæpi, en
helsti glæpur þessa fyrram aðalritara
Sameinuðu þjóðanna hefði verið að
greina ekki satt og rétt frá fortíð
sinni.
Alheimsþing gyðinga birti ásakanir
sínar að órannsökuðu máli. Wiesent-
hal heldur því fram að samtökin (sem
séu lítil en beri stórt nafn) hafí ákveð-
ið að halda frekar áfram að reka
áróður gegn Waldheim en að þola þá
niðurlægingu að játa mistök sín. Hluti
af áróðrinum var að halda því fram
að austurrísk vegabréf yrðu litinn
hornauga um heim allan ef Waldheim
yrði kjörinn forseti.
Alinenningsálitið í Austurríki sner-
ist á sveif með Waldheim og gyðing-
ar þar í landi óttuðust að herferð
Alheimsþings gyðinga myndi kynda
undir gyðingahatri. Þingið fordæmdi
einnig viðbrögð Wiesenthals og skrif-
aði Elan Steinberg, framkvæmda-
stjóri þess, harðorðar greinar um
nasistaveiðimanninn og starfsemi
hans.
Því verður að teljast skiljanlegt að
Steinberg skyldi segja í viðtali, sem
birtist í Morgunblaðinu í fyrradag,
að sér þættu „undarleg" þau vinnu-
brögð að aflienda Davíð Oddssyni
gögn um meinta glæpi Eðvalds Hin-
rikssonar í opinberri heimsókn hans
í ísrael.