Morgunblaðið - 21.02.1992, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 21. FEBRÚAR 1992
27
Samúel Jónsson,
Þingdal - Mhming
Samúel Jónsson fæddist að
Brjánsstöðum á Skeiðum 3. maí
1903, einn í hópi átján systkina,
sem foreldrar hans, Helga Þórðar-
dóttir frá Þrándarholti í Gnúpveija-
hreppi og Jón Sigurðsson frá
Drumboddsstöðum í Biskupstung-
um, eignuðust.
Fjórtán systkinanna náðu full-
orðinsaldri.
Bijánsstaðaheimilið var fátækt,
en búið var rekið af hagsýni og
ráðdeild. Fæði og klæði skorti hinn
stóra systkinahóp aldrei. Systkinin
sem upp komust voru öll atgervis-
fólk og þurftu eðlilega að taka til
höndum strax og styrkur leyfði.
Samúel var fljótt vel á sig kom-
inn líkamlega, skarpholda og stælt-
ur. Léttleikamaður til gangs.
Ungur fór hann í vinnumennsku
á ýmsa bæi. Lengst var hann í
Haga í Gnúpveijahreppi.
Meðal verkefna hans í Haga var
að fóðra gemlinga, sem geymdir
voru á eyju í miðri Þjórsá, Hagaey.
Þangað varð ekki komist nema á
báti eða öruggum hesti. Samúel
sinnti þessum gegningum daglega
vetrarlangt, öll árin sín í Haga og
enginn á bænum var tiltækur að
hlaupa þar í skarð fyrir hann.
Samúel lenti eitt sinn í því að verða
að nota annan hest en þann, sem
ætíð hafði klofið strauminn með
húsbónda sinn milli lands og eyjar.
Hesturinn greip tækifærið meðan
Samúel sinnti gemlingunum og setti
sig í ána og hraktist síðan í hólma
neðar í ánni. Samúel taldi sig ekki
eiga annarra kosta völ en að leggja
í jökulflauminn til lands og hafði
aðeins skóflu sér til stuðnings. Mjög
var á mörkum að hann næði að
standa í fætur í hinu djúpa og
straumþunga vatni og hefði saga
hans vart orðið lengri hefði hann
flotið upp.
Eftir fimm ár í vinnumennsku í
Haga gerðist Samúel bóndi í
Skarðsseli á Landi í nokkur ár. Síð-
ar bjó hann um tíma að Pjalli á
Skeiðum. ^
Árið 1943 kvæntist Samúel Stef-
aníu Eiríksdóttur frá Kampholti í
Villingaholtshreppi. Sama ár hófu
þau búskap að Þingdal í sömu sveit.
Jörðin er þar sem hvað hæst ber í
Villingaholtshreppi og var umlukt
mýrarflóum, sem víða voru hið
mesta ótræði. Um aldir hafði verið
þar þingstaður sveitarinnar og hef-
ur þar vafalaust miklu ráðið hversu
víðsýnt er þaðan til allra átta.
Búskapur hefur í byijun verið
næsta erfiður í Þingdal, því jörðin
var nær húsalaus og vegasam-
bandslaus, þangað lágu aðeins
moldargötur, ófærar öllum tækjum
í bleytu, og gönguslóðir manna og
hrossa.
Fyrstu árin varð Samúel að reiða
flest aðföng að búi sínu á reiðings-
hestum. Mjólkin var reidd á hveijum
morgni þriggja kíiómetra leið, þar
sem styst var yfir mýrarsundin á
þjóðveg. Þá sömu leið minntust þau
Stefanía og Samúel að Magnús
Torfason, sýslumaður, kom eitt sinn
berfættur með skó sína og sokka
undir hendi til að halda manntals-
þing, sem síðast var þar haldið
1947.
Samúel hófst fljótt handa við að
bætá vegasamband jarðarinnar, en
það var eðlilega dýrt og erfitt.
Hann varð sjálfur að kosta mikiu
til, en naut aðstoðar vina sinna og
sveitunga með tækjakost. Þrátt fyr-
ir mikla erfiðleika fyrstu árin vænk-
aðist hagur hjónanna í Þingdal. Hús
voru byggð yfir búfé og fólk, land-
ið ræst fram og ræktað.
Stefanía og Samúel voru mjög
samhent við búskapinn, bæði glögg
á búfé, þarfir þess og meðferð,
þannig að því liði veí og skilaði
góðum arði. Samúel var einstaklega
laginn að hjúkra meiddum eða sjúk-
um dýrum. Sauðfé frá Þingdai varð
rómað fyrir gott byggingarlag og
mikinn fallþunga. Margir fengu
hrúta hjá Samúel til að bæta eigin
fjárstofn, og hann var heiðraður
fyrir árangur sinn í sauðfjárrækt.
Samúel hélt fé sínu ætíð í heima-
högum eftir að hann flutti að Þing-
dal, þó að þar teldist landlétt, mest-
megnis mýrargróður. Hann rak
búfé sitt aldrei á afrétt, sem hann
gjörþekkti eftir starfsár sín í upp-
sveitum Suðurlands.
Hestakostur í Þingdal var mjög
góður, þaðan hefur margur gæðing-
urinn komið og úr hjörð þeirra Þing-
dalshjóna hafa komið hross, sem
metin hafa verið með því besta í
íslenskri hrossarækt.
Bæði tóku þau Stefanía og
Samúel mikinn þátt í félagslífi
sveitar sinnar. Greiðvikin voru þau
og gestrisin. Traust vinabönd
tengdust við marga sveitunga.
Samúel vann kirkju sinni í Villinga-
holti mikið starf. Hann var formað-
ur sóknarnefndar á annan áratug
og hann söng í kirkjukórnum við
flestar athafnir í áratugi. Samúel
var trúaður og bænheitur. Hann
trúði staðfast á annað og æðra líf
að lokinni jarðvist.
Stefanía og Samúel eignuðust
tvö börn, Eyrúnu og Jón, sem bæði
eiga afkomendur.
Þingdalshjónin sátu jörð sína með
sóma, svo lengi sem sætt var. Síð-
ustu árin ráku þau lítið fjárbú.
Sinntu öllum verkum sjálf, en fengu
hjálp nágranna og vina við að koma
heyjum í hús. Þau brugðu búi 1988
og fluttust að Selfossi. Þar leið
þeim vel, nutu vináttu og góðra
granna.
Samúel var fróðleiksfús, las allt
sem hann komst yfir og var fróður
vel. Hann hneigðist mjög að skáld-
skap, las og lærði ungur kveðskap
höfuðskálda okkar. Með ólíkindum
var hvað hann kunni af kveðskap
og hafði á hraðbergi fram á elliár.
Hann var sjálfur mjög vel hagmælt-
ur og átti létt með að setja saman
stökur. Hann orti oft um sveitunga
sína og lét heyra þegar mannfagn-
aðir voru haldnir.
Á vegamótum leitar hugurinn til
horfinna heiðríkjustunda með
Samúel. Ferða á fáksspori á mjúk-
um moldargötum í heimalöndum
Þingdals og Kampholts. Glaðra
samverustunda í bæ Samúels í litl-
um vinahópi, þar sem hann oft
hafði orðið, fór með kvæði góð-
skálda og fléttaði inn á milli lausa-
vísum eftir sjálfan sig. Slíkar stund-
ir geymast sem perlur í þakklátum
hugum vina hans, sem slíks náðu
að njóta.
Samúel hafði mestar mætur á
Matthíasi Jochumssyni af skáldum
okkar og frændkonum Matthíasar,
Herdísi og Ólínu Andrésdætrum.
Þakklátir fyrir að hafa eignast
vináttu Samúels kveðjum við Skúli
Br. Steinþórsson og fólk okkar hann
með erindi úr kvæði eftir Herdísi
Andrésdóttur.
Og seinna þar sem enginn telur ár
og aldrei falia nokkur harmatár
mun herra tímans, hjartans faðir vor
úr hausti tímans gjöra eilíft vor.
Sveinbjörn Dagfinnsson.
Vatnar nú í vinahóp
, vöit er lífsins glíma
þann er yndi og unað skóp
óss fyrir skemmstum tíma.
(M.J.)
Þessar ljóðlínur komu upp í hug-
ann þegar mér barst fregnin um
andlát vinar míns, Samúels Jóns-
sonar frá Þingdal, en hann lést að
morgni 12. febrúar sl. á áttugasta
og sjöunda aldursári, að hei'mili sínu
Víðivöllum 2, Selfossi, en þar bjó
hann ásamt eiginkonu sinni, Stef-
aníu Eiríksdóttur, síðastliðin þijú
ár.
Þegar þau hjón fluttust að Sel-
fossi höfðu þau stýrt farsælu búi í
Þingdal í Villingaholtshreppi í 45 ár.
Þingdalur gnæfir hátt yfir Flóann
með fögru útsýni til allra átta. Það-
an má sjá fjallahringinn sem umvef-
ur allt Suðurland óslitið frá Ingólfs-
fjalli að Seljalandsmúla með Vest-
mannaeyjar í suðri.
Það var ekki að undra þótt þetta
fagra býli væri kvatt með trega og
tárum á hvörmum eftir svo langa
og farsæla búsetu þar. En hjá þess-
um örlögum var ekki komist er ald-
ur færðist yfir og kraftar fóru að
dvína.
Það var mér mikils virði að hafa
kynnst og fá að eiga að vinum þessi
'neiðurshjón. Mörgum frístundum
eyddi ég í Þingdal eftir að ég flutt-
ist á Selfoss. Viðmót og gestrisni
húsráðenda var einstök, enda gesta-
koma mikil og veitingar ómældar
látnar í té. Það má segja að áhuga-
mál og skoðanir okkar hafi farið
vei saman og runnið eftir sama
farvegi. í Þingdal komst ég í tengsl
við þann jarðveg sem ég er sprott-
inn úr.
Búskapurinn hjá þeim hjónum,
Samúel og Stefaníu, í Þingdal var
góður og gjöfull og gaf búið vel af
sér meira en almennt gerðist, enda
allur búsmali í fremstu röð. Samúel
var einstakur fjárræktarmaður og
nutu margir grannar hans og fleiri
góðs af. Otaldir verða þeir reiðhest-
ar sem frá honum komu og fóru vítt.
Það var margt sem prýddi Þing-
dalsbóndann. Hann var prúður og
hógvær í allri framgöngu, greindur
og víðlesinn. Ljóðrænn var hann
og lék ljóðadísin á vörum hans oft
með glettni og græskulausri kímni.
Verklagni og hagar hendur fylgdu
honum alla tíð.
Nú þegar hann hefur hafið för
sína til hins fyrirheitna lands, til
síns guðs sem hann trúði á og elsk-
aði, fýlgja honum þakkir og góður
hugur. Við hjónin vottum Stefaníu
og börnum þeirra, Rúnu og Jóni,
svo og ástvinum öllum okkar dýpstu
samúð.
Sof nú sætt
með sæmd og heiðri
félaginn dyggvi
og drottins holli.
Nú má guð gjalda
góðum þjóni
hangir nú hægri
hönd mín sem reyr.
(M.J.)
Guðni B. Guðnason.
Þegar við fréttum skyndilegt
andlát Samúels Jónssonar frá
Þingdal að morgni 12. febrúar leit-
aði hugurinn aftur til bernskuár-
anna.
Samúel sem var næsti nágranni
okkar var sá maður er við systkinin
þekktum einna best af svéitungun-
um. Við vorum ekki há í loftinu
þegar við skynjuðum hve traust og
einlæg vinátta var milli heimila
okkar. Samúel var einstaklega
barngóður og hafði þann hæfileika
að geta talað við börn jafnt sem
fullorðna og hlustað á þau, enda
var það alltaf tilhlökkunarefni að
fara í heimsókn til þeirra Þingdals-
hjóna.
Áður en bílar komu til sögunnar
á hveijum bæ var Samúel boðinn
og búinn að koma upp í Egilsstaða-
kot á bíl sínum og fara með okkur
hvert sem var. Minnumst við í því
sambandi jólaboðanna, sem alltaf
voru ái'viss, beijaferðanna á haust-
in, og margra annarra ferða er við
fórum með honum. Þessi ferðalög
voru einstök ævintýri börnum sem
annars lítið fóru að heiman. Fræddi
hann okkur um það helsta sem fyr-
ir augu bar, sagði margar merkileg-
ar sögur því hann var einstaklega
fróður og víðlesinn maður. Söng-
elskur mjög og brást aldrei að tek-
ið var lagið á slíkum stundum.
Þeir sem þekktu Samúel vissu
að þar fór maður sem hafði ákveðn-
ar skoðanir á hlutunum. Hann var
trúaður og treysti ávallt á hið góða
í lífinu, og miðlaði því til vina sinna
allt til''síðustu stundar. Nú þegar
við kveðjum Samúel er okkur efst
í huga þakklæti fyrir allt sem hann
var okkur og fjölskyldum okkar.
Hér látum við að endingu fylgja
ljóðið er hann kenndi okkur, og
hafði mikla mætur á, og erum minn-
ug þeirra orða er hann sagði oft:
„Vinir mínir, nú syngjum við þetta
gullfallega lag.“
í kvöld þegar ysinn er úti
og annríkið hverfur og dvin
þá komum við saman og syngjum,
uns sjöstjarna á himninum skín.
Því andinn á heiðrikan himin
í hvíld eftir stonnþungan dag,
og allt sem er göfugt til gleði,
þáð geymist í söngvum og brag.
Þó vindsvalur vetur sé úti
og vorblíðan langt suðr’ í geim,
þá syngjum við sólskin í bæinn
og sumarið til okkar heim.
(Freysteinn Gunnarsson)
Elsku Stebba, við sendum þér
og fjölskyldunni okkar innilegustu
samúðarkveðjur.
Helga, Sigurbjörg, Guð-
steinn og Einar.
Samúel fæddist 3. maí 1905 að
Bijánsstöðum á Skeiðum. Foreldrar
hans voru Helga Þórðardóttir og
Jón Sigurðsson, sem bjuggu þar
lengi og áttu 18 börn, þar af kom-
ust 14 til aldurs. Ólst Samúel þar
upp fyrstu æviár sín, en þar sem
foreldrar hans voru sárafátæk og
sífeilt fjölgaði börnunum fór Samú-
ei kornungur í vist til annarra, fyrst
sem snúningadrengur til frændfólks
síns í Þrándarholti, síðar sem vinnu-
maður.
. Samúel var léttur á fæti og þol-
inn göngumaður, t.d. gekk hann á
einum degi frá Reykjavík og upp
að Bijánsstöðum á Skeiðum, með
pokann sinn á bakinu, án þess að
verða eftir sig. Þá var hann manna
lagvirkastur og smíðaði margt bæði
fyrir sjáfan sig og aðra.
Samúel var á tímabili vistmaður
í haga í Gnúpveijahreppi hjá Mar-
gréti Eiríksdóttur er bjó þar lengi
einstæð. Í þeirri vist hirti hann lömb
í Hagaeyju, en hún liggur úti í
Þjórsá. Var það oft vosbúðarverk
og ekki alltaf hættulaust, en Samú-
el komst áfallalaust frá því og
máttu það kallast góðar lyktir á
erfiðu verkefni. Eitt sinn var hann
þó hætt kominn, er hestur sem
hann reið út í eyjuna sleit sig laus-
an og stökk í land svo Samúel varð
að vaða ána heim því ekki vildi
hann vera í eyjunni nætursakir. En
erfið var landferðin og lengi var
hann yfir ána því svo var straum-
þunginn mikill að hann gat aldrei
lyft upp fæti fyrr en hann var kom-
inn á þurrt, en allt fór vel. Samúel
var jafngóður eftir vosið en þótti
vaxa af þreki sínu.
Vorið 1931 hóf Samúel búrekstur
á Skarðseli í Landsveit og bjó þar
í fjögur ár og ,var þar síðasti ábú-
andinn. Þar kynntist Samúel all-
mörgum mönnum, sem honum þótti
mikið koma til og setja mikinn svip
á sveitarbrag, svo sem feðgunum í
Fellsmúla, Guðmundi í Múla o.fl.
Þá fluttist Samúel að Fjalli á
Skeiðum og bjó þar í fímm ár. Jörð-
ina átti Sigríður Ófeigsdóttir. Var
hún í heimili hjá Samúel _og seldi
honum svo síðar jörðina. Á báðum
þessum stöðum hafði Samúel búið
með ráðskonum. 1940 hætti Samú-
el búskap og flutti til Kjartans bróð-
ur síns sem þá hafði hafið búrekst-
ur á Bitru í Hraungerðishreppi og
var hjá honum búlaus í eitt ár. Á
næsta bæ við Bitru var heimasæta,
Stefanía Eiríksdóttir, og felldu þau
hugi saman og gengu í hjónaband.
Vorið 1941 flutti svo Samúel að
Kampholti þar sem tpngdaforeldrar
hans bjuggu og þar hófu ungu hjón-
in búrekstur. Þröngt þótti þeim um
sig í Kampholti og keyptu því vorið
1943 mestan hluta Þingdals og
bjuggu þar í yfir 40 ár við sívax-
andi hagsæld. Þó urðu bæði hjónin
fyrir erfiðum veikindum á fyrri
hluta þessa tímabils sem mjög
hnekkti vinnuþoli þeirra.
En ekkert fékk bugað kjark
þeirra og hyggindi. Mjög voru þau
hjón samhent við rekstur búsins.
Velferð og fóðrun bústofnsins var
þeim ekki hégómamál, enda báðum
einkar sýnt um að umgangast búfé.
Samúel ræktaði kollóttan fjárstofn,
afurðasaman og þroskamikinn. Fáir
munu hafa átt jafnvæna dilka að
hausti og Samúel enda sóttu marg-
ir til hans kynbótafé og reyndist
það farsælt. Þá var hestakyn hans
kostamikið og er það nú í ræktun
hjá kunnum hestamönnum á Sel-
fossi, sem rækta það bæði sér til
ánægju og hagnaðar.
Samúel var bráðgreindur, fróður
og minnugur svo að af bar. Ekki
var Samúel maður hálfyrðanna og
sagði álit sitt á mönnum og málefn-
um, hvort sem var til lofs eða lasts
þannig að enginn þurfti að vera í
vafa um meiningar hans eða skoð-
anir. Allra manna var hann raun-
bestur og skipti þá ekki máli þótt
hann hefði dæmt þá hart með eigin
stóradómi skömmu áður, sem að-
stoðar þurftu að njóta.
Oft var gestkvæmt hjá Samúel,
hann var veitull, oft kom bijóstbirta
í glasi, spillti það ekki gleðinni né
völdum samræðum. Samúel átti
mjög gott meða að halda uppi sam-
ræðum og naut þess að ræða við
aðkomufólk. Hann bjó yfir óþijót-
andi glaðværð og gamansemi enda
leiddist engum í návist hans. Marg-
ir eiga skemmtilegar endurminn-
ingar frá heimsóknum á heimili
þeirra hjóna, þar á meðal undirrit-
aður. Samhent voru þau hjón um
gestamóttöku.
Fyrir nokkrum árum varð Samú-
el fyrir því að veikjast af heilablóð-
falli með þeim afleiðingum að lík-
amskraftar hans biðu verulega
hnekki en það sem verra var að
talfæri hans biluðu svo að hann
átti mjög erfitt um mál. Hann hélt
þó allgóðu minni frá fyrri tíð þótt
dagleg tíðindi gleymdust.
Áður hefur verið minnst á hversu
fróður Samúel var og minnugur.
Leitað var eftir því við hann að
hann skrifaði upp ýmsar frásagnir
sem hann kunni en nú var þreki
hans svo komið að skrifað gat hann
ekki og munnlegur flutningur var
honum varla orðinn tiltækur. Mjög
lítið hefur því geymst af frásögnum
og fróðleik Samúels og er óhætt
að segja að þeir sem til þekktu
sakna þess mikið. Samúel var afar
vel að sér um ljóð góðskáldanna
og kunni mikið af ljóðum þeirra,
en við áfallið á höfuðið gleymdi
hann þeim öllum og var það honum
mikil raun.
Samúel var einlægur trúmaður
og rækti vel kirkju sína og studdi
alla kirkjustarfsemi af krafti. Þá
trúði hann efunarlaust á framhalds-
líf. Ef hans skoðanir voru réttar,
og ekki mega eftirlifandi vinir hans
draga það í efa enda þótt trúlausir
séu, mun honum nú horfin öll ömun
af málhelti sinni og vera í félagi
við vini sína á öðru tilverustigi, svo
sem Sigurð Pálsson, vlgslubiskup,
Olaf á Þjótanda, bræður sína látna
og eins og fyrri daginn hafa það
til mála að leggja sem mestur fagn-
aður er að. En hérna mun vinum
hans, sem heimsóttum hann stöku
sinnum nokkrir saman, tómlegt að
geta ekki fundið hann lengur ög
notið gamansemi hans og glað-
værðar.
Vitur maður hefur sagt: „Sá sem
veitir mannkyninu fegurð er mikill
velgerðarmaður þess. Sá sem veitir
því speki er meiri velgerðarmaður
þess. En sá sem veitir því hlátur
er mestur velgerðarmaður þess.“
Oft hefur mér fundist að heim-
færa mætti þessi ummæli á Samú-
el, það var hreint ótrúlegt hvað
mikil kæti og gleði fylgdi honum.
Eftiriifandi eiginkonu hans,
börnum og öðrum afkomendum
þeirra hjóna óska ég farnaðar um
ókomin ár.
Ólafur Árnason.