Morgunblaðið - 03.03.1992, Blaðsíða 42

42
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 3. MARZ 1992
Halldóra Magnús-
dóttir - Minning
Fædd 16. ágúst 1901
Dáin 23. febrúar 1992
Halldóra Magnúsdóttir andaðist
23. febrúar sl. rúmlega níræð að
aldri. Hún var landsþekkt heiðurs-
kona. Ævi hennar var farsæi og
viðburðarík. Hennar mesta ham-
ingja í lífinu var þegar hún giftist
Þórði Eyjólfssyni hæstaréttardóm-
ara, sem má telja einn af fremstu
og bestu íslands sonum. Þau giftu
sig árið 1930. Þessi glæsiiega og
hjartahlýja kona var í tölu minna
bestu vina. Heimili þeirra hjóna var
fallegt, og gestrisni var rómuð.
Reglusemi og snyrtimennska voru
í heiðri hafðar. Eg er þakklát for-
sjóninni fyrir að hafa mætt henni
á lífsleið minni. Leiðir okkar lágu
saman vegna söngsins, og ræddum
við oft saman um ævintýrið sem
leiddi til okkar kynna, og skýri ég
frá eftirfarandi:
Árið 1928 var hafinn undirbún-
ingnr að Þingvallakómum, sem fyr-
irhugað var að kæmi fram á Þing-
völlum við væntanleg hátíðahöld í
tilefni af þúsund ára afmæli Alþing-
is. Kórinn, sem átti að vera eitt
hundrað manna blandaður kór und-
ir stjórn Sigfúsar Einarssonar tón-
skálds, var stofnaður árið 1928.
Ráðamenn þjóðarinnar töldu þýð-
ingarmikið, að tónlist á hátíðinni
væri sem hátíðlegust. Til þess að
komast í þennan kór urðu allir að
gangast undir söngpróf. Sigurður
Birkis söngkennari dæmdi um,
hvort einstaklingar væm hæfir. Við
Halldóra fengum inngöngu. Við
kórstarfsemina höfðum við tæki-
færi til að kynnast og blanda geði
saman. Þessi ágæti kennari veitti
hópnum kennslu veturinn 1929. Um
sumarið valdi Sigfús Einarsson
fimmtíu manna hóp til að syngja í
stóm norrænu söngmóti í Kaup-
mannahöfn. Við sungum í Konung-
lega leikhúsinu í júní 1929. Árang-
ur af þessari söngför, sem Sigfús
söngstjóri stjórnaði, var heiður fyrir
ísland. Við Halldóra vorum þátttak-
endur í kórnum. Hún söng alt en
ég sópran. Minntumst við þessa
tíma oft með ángæju.
í þessari för hitti hún tilvonandi
eiginmann sinn, Þórð. Hjónaband
þeirra var afar gott og hamingju-
samt. Þau eignuðust þijú mann-
vænleg börn, Magnús, Ragnheiði
og Guðrúnu. Barnabörnin eru mörg
og voru öll augasteinar ömmu sinn-
ar. Öll vom börn Halldóru mikil
stoð í ellinni. Hún ljómaði er hún
talaði um börnin sín og barnaböm-
in, sem hugsuðu svo vel um sig.
Innileg samúð til ykkar allra. Guð
blessi minningu Halldóru og leiði
hana í ljósi sínu til æðra veldis.
Anna Þórhallsdóttir.
Þeim Reykvíkingum er gengu hér
um stéttar í upphafi aldar og áttu
heima hér í bæ alla sína tíð fer nú
mjög fækkandi. I samræmi við til-
gang lífsins safnast gamla fólkið
til feðra sinna og þótt söknuður
geri vart við sig er svo ber til er bót
í máli þegar ævigangan hefur verið
svo farsæl sem hún var hjá frú
Halldóm Magnúsdóttur sem jarð-
sungin er frá Dómkirkjunni í dag.
Halldóra var einkabam hjónanna
Ragnheiðar Guðmundsdóttur frá
Ofanleiti (nú Ingólfsstræti 7) og
Magnúsar Magnússonar stýri-
mannaskólakennara og fram-
kvæmdastjóra hjá Alliance og De-
fensor. Stóðu að þeim báðum merk-
ar ættir sem hér em raktar í megin-
atriðum.
Foreldrar Ragnheiðar Guð-
mundsdóttur voru hjónin Guðmund-
ur Sigurðsson (1854-1924), af-
greiðslustjóri hjá Smith, og Ragn-
heiður Ámadóttir (1849-1928),
sonardóttir séra Hallgríms í Görð-
um og Guðrúnar systur dr. Svein-
bjöms Egilssonar. Móðir Ragnheið-
ar Ámadóttur var Elín Guðmunds-
dóttur (kaupmanns í Reykjavík og
Njarðvíkum Péturssonar) og Ragn-
heiðar, systur Helga biskups, Guð-
mundsdóttur (Þórðarsonar kaup-
manns og ráðsmanns í Reykjavík
og Hafnarfirði). Ragnheiði, móður
Halldóm, man ég óljóst eftir úr
bemsku minni en hún er fyrsta
persónan sem ég minnist að hafa
heyrt getið um sem hefðarkonu, í
góðri merkingu þess orðs.
Magnús Magnússon var elztur
fjögurra barna Margrétar Pálsdótt-
ur (1844-1912), dóttur Páls Magn-
ússonar í Pálsbæ, þar sem nú er
Ingólfsstræti 21. Föðurafi Páls var
Páll Þórðarson í Stöðlakoti (nú við
Bókhlöðustíg) en Þórður sá var út-
vegsbóndi í Örfirisey og síðar kemb-
ari við Innréttingar Skúla fógeta.
Þessar ættir rekur Klemenz landrit-
ari í Sögu Reykjavíkur (1929) og
segir þar: „Er það ramm-reykvísk
ætt, sem frá Þórði kembara er kom-
in.“ Margrét tók að sér líkklæða-
skurð. Skæri hafði hún ekki við þá
iðju en hjó voðina með handhægri
þar til ætlaðri öxi.
Magnús Magnússon varð ungur
helzta forsjá móður sinnar og
systra. Tólf ára er hann í róðrum
á árabátum frá Reykjavíkurvörum.
Sautján ára er hann orðinn stýri-
maður á skútu, skipstjóri nítján ára
og eftir Halaveðrið 1925 stjómaði
hann leit og björgunartilraunum.
Þessar fáu staðreyndir segja
mikla sögu, ekki síður um aldarfar
en kjör einstaklinga. Magnús
Magnússon og afi minn, Þorgrímur
Sigurðsson skipstjóri, voru vinir og
samstarfsmenn, og var vinfengi
með fjölskyldum þeirra löngu áður
en ég varð til frásagnar. Af kynnum
þeim sem ég hafði af afa mínum
og spurnum sem ég hef haft af
þeim Magnúsi hef ég ályktað að
margt hafi verið með þeim líkt,
einkum það sem helzt setti mark á
skaphöfn og háttalag. Báðir brutust
til mennta og mannáforráða úr
umkomuleysi og fátækt. Báðir hafa
verið ráðríkir með afbrigðum,
a.m.k. er stundir liðu fram og yrðu
á nútímavísu trúlega orðaðir við
karlrembu. Auðveldlega má þó leiða
rök að því að blákaldur veruleikinn
þar sem kostirnir voru annars vegar
örbirgð og dáðleysi en hins vegar
áræði og skynbragð á möguleika
nýrrar aldar, ásamt gífurlegri
ábyrgð er þeir stóðu frammi fyrir
þegar í bemsku, hafi meiru ráðið
um afdrif þeirra sm gengu þennan
veg en hinna er einkum hafa stofu-
speki að efniviði í heimsmynd sína.
Magnús Magnússon varð mekt-
arborgari í Reykjavík og var þá í
daglegu tali nefndur „Mangi lipri“.
Margt hefur verið um hann ritað,
þar á meðal að nafngiftina hafi
hann ekki síður hlotið fyrir andlegt
atgervi en líkamlegt. Annálaður var
hann fyrir dirfsku, atorku og fram-
sýni. Rithöndin var glæsileg en þó
eignaðist hann eina fyrstu ritvél hér
á landi, af Remington-gerð. Er það
áhald enn til og nothæft. Hann var
íþróttamaður góður og var til þess
tekið er hann fór á skautum á Tjöm-
inni með segl til að láta byrinn skila
sér um svellið, og eru þær tiltektir
dæmi um hugkvæmni hans og við-
leitni til að koma böndum á náttúru-
öflin. Hann hefur verið skapstór og
fara af því sögur. Ein er sú að
hann hafi ekki kært sig um sam-
neyti við framsóknarmenn og ekki
látið um sig spyrjast að ganga sömu
megin á götu. Hann var eindreginn
málsvari einkaframtaksins og gekk
stundum svo hart fram í því að
þeim mæðgum, Ragnheiði og Hall-
dóru, sem vom prúðar og háttvísar
í bezta lagi, þótti nóg um. Hann
var í röð þeirra myndarmanna er
voru einskonar félagsmálastofnun
og lánasjóður fyrir námsmenn á
fyrri tíð. Slíkir menn litu á það sem
skyldu við samfélagið að leggja
sjálfir fram beinharða peninga og
ekki einungis þá aðstöðu sem til
féll til styrktar náunganum. Ekki
hef ég orðið annars vör en að sjálf-
ir hafi þeir litið á þá sem þeir
styrktu þannig til náms sem jafn-
ingja sína og látið hjálpsemina
liggja í þagnargildi enda er vitn-
eskja um þetta sótt í skriflegar
heimildir frá þeim er þannig áttu
þeim veraldargengið upp að unna.
Úr þeim jarðvegi sem hér er leit-
azt við að lýsa var Halldóra, sem
síðar varð tengdamóðir mín, sprott-
in. Afar hennar og ömmur fæddust
á öndverðri síðustu öld og þeir
yngstu af hennar eigin afkomend-
um sem hún átti náið samneyti við
voru á mótunarskeiði nærfellt 150
árum síðar. Hún lifði byltingartíma
í þjóðarsögunni og hafði um leið
sjaldgæft tækifæri til að horfa sam-
tímis um öxl og fram á veg. Af
slíkri konu mátti margt læra.
Foreldrar hennar gengu í hjóna-
band aldamótaárið. Hún fæddist að
Laugavegi 23, fluttist með foreldr-
um sínum að Bergstaðastræti 9
skömmu síðar og loks að Ingólfs-
stræti 8 þar sem hún átti heima
unz hún giftist. Húsið reisti Magnús
ásamt Sigurði mági sínum sem
lengi var skrifstofustjóri hjá Eim-
skip og stendur það enn. Stofumar
þar sem heimasætan nam kvenleg-
ar dyggðir af móður sinni eru enn
með upprunalegu móti og þar er
nú tízkuverzlunin Skaparinn. Sama
dyggðahjúið ‘ fylgdi þessari fjöl-
skyldu alla tíð og segir það sína
sögu um ábyrgðarkennd og ræktar-
semi að húsið var ekki selt fyrr en
sú gamla kona hætti að sjá um sig
sjálf en hafði þá haft íbúð í húsinu
í ein tuttugu ár frá láti frú Ragn-
heiðar.
Halldóra ólst upp í vemduðu
umhverfi allsnægta og jafnvel dek-
urs sem þó steig henni aldrei til
höfuðs. Hún fórtil náms í hússtjórn-
arskóla í Kolding á Suður-Jótlandi,
lagði einnig stund á söng og hljóð-
færaslátt og veitti tilsögn í píanó-
leik á meðan hún var enn í foreldra-
húsum. í Kaupmannahöfn dvaldist
hún oft langdvölum á þessum ámm
og hafði mætur á þeim stað. Þar
kynntist hún eiginmanni sínum,
Þórði Eyjólfssyni, er á þessum tíma
var við framhaldsnám í Berlín og
Kaupmannahöfn og varð síðar dokt-
or í lögum, prófessor og hæstarétt-
ardómari. Hann var frá Kirkjubóli
í Hvítársíðu, sonur Eyjólfs Andrés-
sonar (Magnússonar alþingismanns
í Syðra-Langholti Andréssonar) og
Guðrúnar Brynjólfsdóttur (Stefáns-
sonar á Selalæk á Rangárvöllum).
Á æskuárum Halldóm Magnús-
dóttur má heita að undirbúningur
hennar fyrir ævihlutverkið hafi tal-
izt kórónan á því sem íslenzkum
heimasætum stóð þá til boða á
menntabrautinni. Um val á starfs-
menntun og viðfangsefnum /-eftir
hneigðum og hugðarefnum var vart
að ræða. Flestum konum af þessari
kynslóð stóð ekki opin önnur frama-
braut en sú að gera húsfreyju- og
móðurhlutverkið að ævistarfi sínu.
Sumar undu ekki þessu hlutskipti
en ég held að Halldóra hafi ekki
velt því sérstaklega fyrir sér hvoit
henni líkaði það betur eða verr þótt
víst hefði hún alla burði til lang-
skólanáms. Hún leit svo á að heimil-
ið væri sá friðhelgi reitur sem lífið
snerist fyrst og fremst um að efla
og vernda, m.a. svo að þar gæti
hver og einn aflað sér fróðleiks,
yndis og skemmtunar að vild. Þetta
sannaði hún sjálf með því að iðka
lestur og listir, jafnframt því sem
hún rækti heimilið og fjölskylduna
svo til fyrirmyndar var. Hefðbundin
gildi og borgaralegar dyggðir voru
sá áttaviti sem farið var eftir. Ráð-
deild, nýtni og sparsemi voru
óskráðar reglur. Kapphlaup neyzlu-
þjóðfélagsins var markleysa sem
aldrei hvarflaði að þessu fólki að
taka þátt í. Formfesta, snyrti-
mennska og reglusemi til orðs og
æðis voru einkennandi í öllu fasi
þess, svo og virðingin er var jafn-
sjálfsögð gagnvait lifandi verum
og dauðum hlutum.
Halldóra og Þórður gengu í
hjónaband alþingishátíðarárið,
1930. Þá um sumarið dvöldust þau
í Stíflisdal í Þingvallasveit þar sem
faðir Halldóru rak myndarbú ásamt
umsvifum í útgerð, og hafði gæð-
inga sína. Þaðan var riðið til Þing-
valla að morgni meðan hátíðin stóð
og aftur heim að kveldi. Varð þetta
sumai' báðum dýrmætt í endur-
minningunni. Svo samtvinnaður var
æviþráður þeirra upp frá þessu að
hann verður ekki rakinn nema í
einu lagi. Þau stofnuðu heimili að
Hringbraut 24 en fluttust í sitt eig-
ið hús að Sólvallagötu, þá Sellands-
stíg, árið 1934 og áttu þar heimili
alla tíð. Þar lézt Þórður árið 1975.
Var Halldóra ein í húsinu unz heils-
an brást henni en síðustu æviárin
var hún á Elliheimilinu Grund og
naut þar hins bezta atlætis og
umönnunar.
Það var dæmigert fyrir hátterni
Halldóru að þegar hún flutti sig um
set var nær allt með sömu ummerkj-
um í húsi hennar og þegar hún flutt-
ist í það. Allur húsbúnaður var
vandaður í upphafi og entist með
natni og góðri meðferð í meir en
hálfa öld. Hún var nákvæm og verk-
lega sinnuð. Er mér minnisstætt
er ég þurfti í fyrsta sinn á aðstoð
pípulagningarmanns að halda í bú-
skapartíð minni. Þá útvegaði Hall-
dóra ekki einungis manninn heldur
kom og hafði umsjón með verkinu.
Hjónin áttu sammerkt þau per-
sónueinkenni er settu svip sinn á
alla þeirra framgöngu. Þau voru
hógvær, hlédræg, orðheldin, þag-
mælsk og gjörsneydd sýndar-
mennsku. Bæði voru þannig gerð
að fara aldrei í manngreinarálit
eftir stétt eða efnahag. Út á við
kom þetta viðhorf m.a. fram í því
hve frábitin þau voru því að láta á
sér bera opinberlega. Tildur og
veizluhöld sem tengdust störfum
Þórðar var líklega það eina á þeim
vettvangi sem þau hjón töldu eftir
sér að sinna. Þau undu sér ætíð
bezt innan vébanda heimilis og fjöl-
skyldu. Þar var engum sýnd meiri
virðing en börnum. Þórður var með
afbrigðum barngóður og þolinmóð-
ur. Hjá honum fór saman gott
hjartalag, eðlislæg nærgætni, vizka
og siðferðisþroski. Hann var mæt-
asti maður sem ég hef kynnzt.
Einhveijar beztu minningar mín-
ar tengjast þeim árum er synir
mínir voru að vaxa úr grasi, í skjóli
afa síns og ömmu. Það voru helgar
stundir er þeir sátu á kné afa síns
sem ýmist var að lesa fyrir þá eða
tala við þá, ævinlega í sama stólnum
í borðstofunni á Sólvallagötu 53.
Þá mátti enginn trufla. Þess gætti
húsmóðirin.
Halldóra og Þórður áttu saman
þijú börn, Magnús, f. 1932, fram-
kvæmdastjóra Upplýsingastofu Atl-
antshafsbandalagsins á íslandi,
Ragnheiði, f. 1934, fulltrúa hjá
Útvarpinu og Guðrúnu, f. 1936,
kennara í Vesturbæjarskóla.
Öll eiga þau börn og barnabörn.
Dóttir Magnúsar og Jónu Guð-
mundsdóttur er Guðrún, f. 1956,
sem gift er Jóhanni Hilmarssyni og
á með honum tvær dætur. Synir
Magnúsar og undirritaðrar eru
Andrés blaðamaður, f. 1965, og
Kjartan sagnfræðinemi, f. 1967.
Maður Ragnheiðar er Magnús
Hjálmarsson rekstrarstjóri hjá Út-
varpinu. Saman áttu þau þrjú börn,
Solveigu, f. 1958, Láru, f. 1960,
og Þórð, f. 1963. Solveig og Þórður
létust bæði um tvítugsaldur. Lára
leggur stund á málvísindi. Maður
hennar er Karl Roth Karlsson og
eiga þau þrjú börn. Með Magnúsi
Guðmundssyni á Ragnheiður Hall-
dóru tölvunarfræðing, f. 1954, sem
er gift Helga Ragnarssyni húsa-
smiði og á tvo syni.
Börn Guðnínar Þórðardóttur og
sr. Þórarins Þórarinssonar skóla-
stjóra sem nú er látinn eru Guðný
prentmyndasmiður, f. 1956, gift
Hirti Hjartarsyni rafeindavirkja og
á hún tvö böm, Halldóra landfræð-
ingur, f. 1961, gift Erlendi Péturs-
syni jarðfræðingi og á með honum
tvö börn og Þórður heimspekinemi,
f. 1967. Með seinni eiginmanni sín-
um, Einari Þorlákssyni listmálara,
á Guðrún Þorlák, f. 1976.
Að leiðarlokum vil ég láta í ljós
þakklæti fyrir þann tíma er leiðir
okkar Halldóru Magnúsdóttur lágu
saman. Blessuð_ sé minning hennar. *
Áslaug Ragnars.
Halldóra Magnúsdóttir andaðist (
hér í Reykjavík í hárri elli sunnu-
daginn fyrstan í góu. Okkar kynni
tókust, er hún var komin á efri ár.
Hún var glæsileg kona ásýndum,
sterklunduð og kapítulaföst, kona
hófs og sjálfsögunar. Hennar skoð-
anir voru ekki úr búð eða öllum
útbærar. Mannjöfnuður var henni
eðlisiægur og útmetinn öðrum
skilningi en nú tíðkast, hún leit
hvorki upp né niður til neins. Verð-
leikar voru þeir einir sem uxu í eig-
in ranni. Ánnað var hjómið eitt.
Geðslag hennar hélst vel í hendur
við það sem best gagnast hveiju
ævinnar skeiði. Hún var hógvær
og orð voru dýr, betra var að segja
minna en meira. En væri á ein-
hvern hallað í hennar návist var
hún óspör á englafjaðrirnar. Jöfn- .
uður varð að ríkja. Mundangshófið *
var hennar mið.
Halldóra hefur mjög mótað sína .
fjölskyldu. Við mælum eflaust á '
ýmsan máta. En öll vitum við
mætavel, hver hennar mælistika
var. Hún var fundvís á fegurð sér
hið næsta og fór ekki yfir lækinn
í þeim efnum.
Margar kærar minningar um
hana geymast í hugskoti. En henni
hefði eflaust þótt of einkalegt að
tíunda þær hér.
Halldóra Magnúsdóttir er á
braut. Gengin er merk kona, göf-
ugrar gerðar, sem skilaði þeim vel
til þroska sem henni var trúað fyr-
ir. Sé hún guði falin.
Einar Þorláksson.
Halldóra Magnúsdóttir lézt að
kvöldi 23. febrúar sl. og verður
útför hennar gerð í dag frá Dóm-
kirkjunni. Hún var fædd 16. ágúst
1901. Foreldrar hennar voru Magn-
ús Magnússon skipstjóri og útgerð- á
armaður og kona hans Ragnheiður "
Guðmundsdóttir.
Magnús, faðir Halldóru, var son-
ur Magnúsar Jónssonar formanns
frá Nesi við Seltjörn og konu hans
Margrétar Pálsdóttur frá Holti í
Þingholtum í Reykjavík, þar sem
nú er Ingólfsstræti 21. Bærinn var
einnig nefndur Pálsbær, kenndur
við Pál Magnússon tómthúsmann
frá Stöðlakoti, föður Margrétar,
„mikils metinn meðal stéttarbræðra
sinna“ eins og Jón biskup Helgason
kemst að orði í riti sínu „Þeir sem
settu svip á bæinn“. Hann var sæ-
garpur á yngri árum, en sneri sér
síðar að jarðyrkju og ræktaði mikil
tún við bæ sinn. Þetta býli þótti að
sögn Jóns biskups „bezt húsað allra
tómthúsbýla þar um slóðir, enda
myndarskapur mikill á heimilinu“.
Móðir Halldóru var Ragnheiður
Guðmundsdóttir frá Ofanleiti, en
sá bær stóð þar sem nú er Ingólfs- 4
stræti 7. Hún var dóttir Guðmundar
Sigurðssonar verzlunarmanns hjá
Smiths-verzlun í Hafnarstræti 18
(síðar kölluð Nýhöfn) og konu hans
Ragnheiðar Árnadóttur. Guðmund-
ur var að sögn Jóns biskups hús-
bóndahollur mjög og lét sér einkar
annt um verkafólk sem þar hafði
atvinnu.
Faðir Halldóru var eins og fyrr
sagði Magnús M.agnússon. Hann
hóf ungur sjómennsku og sigldi víða
um höf, lenti þar í háska og hrakn-
ingum - var um skeið talinn af.
Hann lauk hinu meira skipstjóra-
prófi í Kaupmannahöfn 1904 og var
síðan skipstjóri og útgerðarmaður.
Auk þess kqnndi hann við stýri-
mannaskólann og á þriðja áratug
þessarar aldar hóf hann búskap í
Stíflisdal - „þjóðkunnur röskleika
og athafnamaður“ segir Hulda
Stefánsdóttir um hann í Minningum á
sínum. Ekki þótti minnst um vert
hversu mikill íþróttamaður hann var
og af þeim sökum oft kallaður
„Magnús (Mangi) lipri“, einnig