Morgunblaðið - 29.03.1992, Síða 24

I
24
MORGUNBLAÐIÐ SKOÐUN SUNNUDAGUR 29. MARZ 1992
ALÞJÓÐLEG
BJÖRGUNAKSTÖEF
eftir Sólveigu
Þorvaldsdóttur
Undanfarin ár hefur mátt lesa í
fjölmiðlum um náttúruhamfarir þar
sem erlendar björgunarsveitir hafa
boðið fram aðstoð sína. Má þar
nefna jarðskjálfta sem orðið hafa í
Mexíkó (’85), San Salvador (’86),
Armeníu (’88), Kalíforníu (’89), og
nú síðast á Filippseyjum (’90).
Deilt hefur verið um hvort sveitir
þessar eigi rétt á sér eða hvort þær
séu e.t.v. baggi á björgunarstarfi
heimamanna. Rétt er að ýmsar illa
búnar og lítið þjálfaðar sveitir hafa
komið á vettvang en síðan þurft
að fá svo mikla aðstoð frá heima-
mönnum varðandi aðbúnað og tæki
að gagnsemi sveitanna hefur verið
minni en engin. Einnig hefur reynsl-
an sýnt að þegar um jarðskjálfta
er að ræða er flestum fómarlömb-
um bjargað úr rústunum af fólki á
staðnum. Hlutfallslega fáum er
bjargað af sérbúnum tæknisveitum.
Meginástæðan fyrir þessu er, að
víðast hafa flestir grafist í rústum
hlaðinna húsa og má auðveldlega
ná til þeirra með því að tína múr-
brotin ofan af þeim. Þeir sem lok-
ast inn í rústum þungra steinsteyp-
umannvirkja verða hins vegar oft
að bíða sérþjálfaðs björgunarliðs.
Þeir sem vilja styrkja og skipu-
leggja starf alþjóðabjörgunarsveita
benda einkum_ á tvennt, máli sínu
til stuðnings. í fyrsta lagi er hægt
að velja góðar og vel skipulagðar
sveitir til starfa hveiju sinni og
skipuleggja björgunarstarf erlendra
sveita að einhveiju leyti fyrirfram.
í öðru lagi er nauðsynlegt að líta á
vandamálið í stærra samhengi. Til-
vikin eru fá sem krefjast kunnáttu
við að bijóta sér leið inn í hálfhrun-
in hús í stöðugri hættu á eftir-
skjálfta og áframhaldandi hruni
hússins. Þar af leiðandi verður oft
lítið um þjálfun og reynslu af slíku
björgunarstarfi hjá almennum
björgunarsveitum. Afleiðingarnar
geta orðið eins og í Mexíkó þar sem
um 150 manns létu lífið við björgun-
arstörf. En með því að byggja upp
sveitir sem fara nær hvert sem er
í heiminum og sinna þessum störf-
um aftur og aftur safnast reynsla
hjá björgunarmönnum. Reynslan
sem alþjóðabjörgunarsveitir afla sér
með þessu móti fæst ekki á annan
hátt og réttlætir það tilvist slíkra
björgunarsveita.
Samvinna milli
alþjóðabjörgunarsveita
Talið er að þeir atburðir sem
fylgdu í kjölfar jarðskjálftans í
Mexíkó 19. september 1985 hafí
markað upphaf þeirrar samvinnu
sem nú er til staðar milli alþjóða-
björgunarsveita. Til Mexíkó komu
björgunarsveitir frá Bandaríkjun-
um, Bretlandi, Frakklandi, Guate-
mala, ísrael, Italíu, Sviss, Venezu-
ela og Vestur-Þýskalandi auk sveita
heimamanna. Þessar sveitir voru
mjög mismunandi að uppbyggingu
og með mismikla reynslu. Til að
mynda voru sveitirnar frá Vestur-
Þýskalandi og ísrael alfarið á veg-
um hersins. Franska sveitin var
innan slökkviliðsins sem í Frakk-
landi er mjög tengt hernúm. Breska
sveitin samanstóð af slökkviliðs-
mönnum sem höfðu sett saman
björgunarsveit á eigin vegum.
Svissneska sveitin er rekin af rík-
inu, en félagar hennar eru sjálfboð-
aliðar sem fengið hafa tímabundið
leyfi frá vinnuveitanda til að stunda
björgunar- og þróunarstörf. Banda-
ríska sveitin samanstóð þá af sund-
urlausum björgunarflokkum sem
þekktust ekki og unnu lítið saman.
Næsta alþjóðlegt útkall var í San
Salvador 1986 og síðan í Armeníu
í desember 1988. Viðbrögðin í heim-
inum gagnvart jarðskjálftanum í
Armeníu voru þau mestu sem orðið
hafa til þessa. Samkvæmt skýrslu
UNDRO, neyðarstofnun Sameinuðu
þjóðanna, kom 2 erlend björgunar-
sveit til Armeníu, þar af 14 opinber-
ar ríkissveitir og 7 sjálfboðaliða-
sveitir. Sveitir þessar voru frá Als-
ír, Austurríki, Bandaríkjunum,
Belgíu, Bretlandi, Búlgaríu, Finn-
landi, Frakklandi, Israel, Italíu,
Japan, Noregi, Kúbu, Sviss, Sví-
þjóð, Tékkóslóvakíu, Úganda og
Vestur-Þýskalandi. Höfðu nú ýmsar
nýjar sveitir bæst í hópinn, þar á
meðal Svíar og Austurríkismenn
sem voru að fara í sitt fyrsta útkall.
Sem fyrr voru sveitirnar æði
misjafnar. Stærstu sveitina sendu
Frakkar, 497 menn með allan nauð-
synlegan búnað. Minnsta opinbera
sveitin var breska sveitin. Hún sam-
anstóð af fjórum mönnum í jakka-
fötum sem bjuggust við að fá hótel-
gistingu í bæ sem var svo til hrun-
inn til grunna.
Það kom fljótlega í ljós að for-
svarsmenn sveitanna höfðu mis-
m'unandi skoðanir á því hvernig
standa skyldi að björgunaraðgerð-
unum. Það, ásamt skorti á yfir-
stjórn aðgerðanna og reynsluleysi,
dró verulega úr afköstum björgun-
arsveitanna.
Greinilegt var að til þess að starf
sveitanna kæmi að sem mestu
gagni yrðu þær að vinna saman.
Sem skref í þá átt boðuðu Banda-
ríkjamenn 1986 til fundar valdra
aðila sem höfðu verið virkir í björg-
unarstarfinu í Mexíkó. Tilgangur
fundarins var fyrst og fremst að
kynnast og ræða það sem miður fór
við björgunarstörfin.
ISLAND OG
RAMSAR-SAMÞYKKTIN
eftir Ólaf
Einarsson
Síðan við íslendingar fengum
sjálfstæði höfum við skrifað undir
fjöldann allan af alþjóðlegum sam-
þykktum. Þar á meðal eru samn-
ingar sem gerðir hafa verið um
náttúruvernd á alþjóðlegum
grunni. ísland er enn sem komið
er aðili að aðeins fáum þeirra sam-
þykkta. í gildi eru Qórar sam-
þykktir á sviði alþjóðlegrar nátt-
úruvemdar sem hafa sérstaklega
mikla þýðingu. Þær eru: Ramsar-,
Bernar-, Washington- og Bonn-
samþykktirnar, nefndar eftir þeim
borgum þar sem þær voru settar
fram og samþykktar. Allar hafa
þær alþjóðlegt gildi nema Bernar-
samþykktin sem er aðallega tak-
mörkuð við Evrópu og nærliggj-
andi lönd.
Náttúruverndarsátt-
málarnir fjórir
Fyrstan skal telja Ramsar-sátt-
málann sem fjallar um vemdun
votlendissvæða og þá sérstaklega
um kjörlendi votlendisfugla. Bern-
ar-samþykktin var gerð til vemdar
villtum plöntu- og dýrategundum,
ásamt kjörlendum þeirra. í Was-
hington-samþykktinni er fjallað
um alþjóðlega verslun á dýra- og
plöntutegundum sem teljast vera
í útrýmingarhættu. Bonn-sam-
þykktin var gerð til verndar villt-
um dýrategundum sem eru sjald-
gæfar eða í útrýmingarhættu og
ferðast á einhvem máta milli ríkja,
s.s. fljúga, ganga eða synda. Is-
land er einungis aðili að einni af
þessum samþykktum sem er
Ramsar-samþykktin. Ég spyr
stjórnvöld hvers vegna Island er
ekki aðili að hinum þremur?
Þegar maður lítur til þeirrar
stjórnmálalegu umræðu sem á sér
stað þessa dagana, gæti hver
maður haldið að umhverfismál
væru í hinum rétta farvegi. Allir
stjórnmálaflokkar eru með um-
hverfismál á sinni stefnuskrá, en
samt get ég ekki séð annað en
að það sé aðeins í orði en ekki á
borði. Það sjáum við m.a. í lögum
og reglugerðum sem tengjast
umhverfísvernd, en þær eru mjög
fáar ef mið er tekið af hve mikjl-
vægur málaflokkur umhverfísmál
eni. í flestum tilfellum hingað til
hafa þessi málefni verið látin reka
á reiðanum. Vonandi verður hér
einhver breyting á með tilkomu
umhverfisráðuneytisins.
Ramsar-samþykktin
Ramsar-samþykktin var gerð í
Ramsar í Iran árið 1971. Arið
1977 heimilaði Alþingi ríkisstjórn-
inni að fullgilda sáttmálann fyrir
Islands hönd og varð ísland full-
gildur meðlimur ári seinna. AIls
hafa 64 ríki gerst aðilar að Rams-
ar-samþykktinni og með sam-
anlagt 538 verndarsvæði á lista
nú í byijun október 1991. Á Norð-
urlöndunum eru alls 95 Ramsar-
svæði, þar er ísland neðst á lista
með einungis tvö svæði. Til sam-
anburðar má geta þess að Græn-
lendingar eru með 11 slík svæði
sem lúta Ramsar-sáttmálanum.
Þörfín á votlendisvernd hefur
sjaldan verið brýnni en nú á dögum
þar sem meira og meira land er
tekið undir ýmiss konar fram-
kvæmdir. Sorglegt dæmi er hvern-
Sólveig Þorvaldsdóttir
„Var niðurstaða könn-
unarverkefnis LHS sú,
að samvinna alþjóða-
björgunarsveita væri
komin á töluvert skrið
og að halda bæri áfram
að vinna að þátttöku
Islendinga að þessu
mikilvæga verkefni.“
Vorið 1989 boðuðu Bandaríkja-
menn til fyrsta almenns fundar al-
þjóðabjörgunarsveita. Fundurinn
var haldinn í Washington DC og
þangað komu fulltrúar frá 12 lönd-
um auk fulltrúa frá UNDRO. Á
fundinum fengu hver samtök að
halda 30 mínútna kynningarerindi.
Síðan var rætt um það sem miður
hafði fari í Armeníu 6 mánuðum
áður og nefndar hugmyndir um
hvernig bæta mætti úr því. Vonast
hafði verið til að sveitirnar tækju
að sér verkefni í sjálfboðavinnu sem
yrðu liðir í skipulagningu alþjóðlegs
björgunarstarfs. Fáar sveitir höfðu
bolmagn til slíkra verkefna og eng-
ir sjálfboðaliðar fengust. Skoðun
flestra fundarmanna var sú að
heppilegast væri ef UNDRO tæki
að sér yfirstjórn björgunarsveita í
útköllum. Aftur á móti voru fulltrú-
ar UNDRO mjög tregir til þess að
taka að sér slíkt verkefni og báru
fyrir sig peningaleysi stofnunnar-
innar og mannfæð. Engar sam-
þykktir voru því gerðar á fundinum.
Ári seinna, vorið 1990, boðuðu
Bandaríkjamenn aftur til sams kon-
ar fundar í Phoneix, Arizona. Því
miður vantaði fulltrúa frá nokkrum
af stóru sveitunum á þennan fram-
haldsfund og ýmsir nýir aðilar
mættu til leiks sem olli því að mik-
ið af því sem átti sér stað í Washing-
ton var endurtekið í Phoenix. Hins
vegar var fundurinn að vissu leyti
árangursríkari en sá fyrri og sjálf-
boðaliðar fengust til að bera ábyrgð
á skipuiagningu vissra þátta. Þess
má geta að frá því að fundurinn
var haldinn í Washington árinu
áður höfðu bæði Breta og Svíar
lagt fjármagn og starfsfólk til
UNDRO í þeim tilgangi að styrkja
starf alþjóðabjörgunarsveita. Sam-
þykkt var að eftirtalin lönd myndu
vinna að samræmingu á fjórum
sviðum:
1) Um hlutverk viðtökulanda
(Equador/Kolombía).
2) Um hlutverk hjálparlanda
(Þýskaland/Frakkland).
3) Um skipulag vettvangsstjórnun-
ar fyrir alþjóðabjörgunarsveitir á
áfallasvæði (USA).
4) Um undirbúning samstarfs-
nefndar sem ynni að eflingu al-
þjóðabjörgunarsveita (Svíþjóð/
Sviss).
Niðurstöður vorú síðan lagðar
fram á þriðja fundi alþjóðabjörgun-
arsveita sem haldinn var í boði
austurrísku ríkisstjómarinnar
8.-12. apríl 1991. Þar voru fyrstu
áfangar að stöðlum samþykktir.
Þessi mál voru svo til frekari um-
ræðu á fundi í Þýskalandi 11.-13.
desember sl.
Ljóst er að margar þjóðir hafa
áhuga á að skipuleggja starf al-
þjóðabjörgunarsveita. Þetta gildir
bæði um þjóðir sem kosta til slíkra
Mývatn er annað af tveimur Ramsar-svæðum á íslandi.
■