Morgunblaðið - 14.05.1992, Blaðsíða 14

.14
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 14. MAÍ 1992
Hornsteinn rí kisstj órnarinn-
ar eða legsteinn námsmanna
eftir Stefán Eiríksson
Það voru heldur dapurleg skila-
boð sem meirihluti Alþingis sendi
íslenskum námsmönnum í síðustu
viku, við lok annarrar umræðu um
frumvarp til laga um Lánasjóð ís-
lenskra námsmanna. Sú ákvörðun
þingsins að halda enn til streitu 6.
grein frumvarpsins, sem m.a. felur
það í sér að námsmenn fá ekki
námslán í haust heldur þegar og
ef þeir skila vottorði um náms-
árangur, vekur í senn reiði, von-
leysi og undrun allra þeirra sem
hyggja á nám næsta haust, svo
maður tali nú ekki um frumvarpið
í heiid sinni. íslenskir námsmenn
eru með þessu frumvarpi og ákvörð-
un meirihluta þingsins skildir eftir
í óvissu um hag sinn og afkomu
næsta vetur, óvissu sem þegar hef-
ur leitt til þess að margir íhuga
þann kost alvarlega að hverfa frá
námi ef frumvarpið verður að lög-
um.
Homsteinn eða legsteinn
Frumvarpið um Lánasjóð ís-
lenskra námsmanna hefur sætt
harðri gagnrýni allt frá því að það
kom fyrst fram. Allnokkrar breyt-
ingar hafa verið gerðar á því síðan
þá og eru þær breytingar flestar
til bóta. Hins vegar hefur mennta-
málaráðherra í umboði ríkisstjóm-
arinnar neitað að hvika frá því tak-
marki sínu að setja vexti á fram-
færslulán íslenskra námsmanna og
ekki hefur verið til umræðu að
umrædd 6. grein yrði tekin til end-
urskoðunar. Þessi atriði hefur
menntamálaráðherra margoft sagt
að væru einu úrræðin til að tryggja
jafnrétti til náms og forsætisráð-
herra lýsti því yfir sl. mánudags-
kvöld að breytingarnar á Lánasjóði
íslenskra námsmanna væru horn-
steinn efnahagsaðgerða ríkisstjórn-
Morgunblaðið/Keli
I þorpi drottn-
ingar englanna
Jass
Guðjón Guðmundsson
EINN af hápunktum Rúrek-
jasshátíðarinnar var flutningur
á tónlist Stefáns S. Stefánsson-
ar sem hann samdi við Ijóð
Sveinbjöms I. Baldvinssonar, í
þorpi drottningar englanna.
Sveinbjörn er ekki einasta gott
ljóðskáld, hann var á ámm áður
snjall jassgitarleikari, m.a. með
Nýja kompaníinu. Hann lék
með Stefáni og félögum og er
ljóst að hann hefur Iagt rækt
við gítarinn á undanförnum
árum.
I þorpi drottningar englanna
hófst á upplestri Sveinbjörns á
fyrsta ljóði bókarinnar, en þau eru
alls sjö, og í kjölfarið fylgdi angur-
vært eða blúsað stef og þannig
koll af kolli. Tónlistin náði að lýsa
stemningunum í ljóðunum með
næstum áþreifanlegum hætti,
þannig var glaðværð í lífi suður-
amerískra innflytjenda í stórborg-
inni best lýst með sambastefi,
velmegunin handan við hornið
með léttri fönkstemningu o.sv.frv.
Sveitin var heldur ekki skipuð
neinum aukvisum því auk Stef-
áns, sem spilaði mest á sópransax-
afón, og Sveinbjöms, léku með
Árni Scheving víbrafón, Gunnar
Hrafnsson bassa og Matthías
Hemstock trommur. Þáttur Ellen-
ar Kristjánsdóttur í að gæða tón-
listina andrúmi stórborgarinnar
og auka á dýpt hennar var stór.
Hún hafði engin orð til að styðj-
ast við heldur söng hún í „unison"
við saxafónröddina.
Rúrek-jasshátíðin er gullnáma
fyrir Ríkisútvarpið, sem hefur tek-
ið upp alla helstu konsertana á
hátíðinni til flutnings síðar. Þetta
efni, I þorpi drottningar englanna,
er líklega ein af perlunum í skart-
gripasafni tónlistardeildarinnar,
en jafnframt er fyllsta ástæða til
reynt verði að gefa músíkina út
í varanlegu formi fyrir þá sem
hennar vilja njóta utan dagskrár
RÚV.
í Djúpinu lék kvartett Reynis
Sigurðssonar og Helga Moller
söng. Kvartettinn er skipaður Jóni
Páli Bjamasyni, Birgi Bragasyni
og Alfreð Alfreðssyni. Jón Páll
er alfremsti gítarleikari landsins
af gamla skólanum, með svipað
sánd og Joe Pass og ótrúlega
flínkar improviseringar. Lands-
mönnum gefst kostur að heyra í
Jóni Páli með Útlendingahersveit-
inni í Súlnasal annað kvöld. En í
kvöld verður Stefán S. aftur á
ferðinni með Gömmunum í Súlna-
sal og verður leikið efni af rétt
óútkomnum hljómdisk fusjón-
sveitarinnar góðu. Kvöldinu lýkur
með Ieik Svíasveitar Péturs Öst-
lunds, Svante Thureson og félaga
og má búast við heitri sveiflu úr
þeirri átt. —
arinnar. Það þarf ekki að taka nema
eitt dæmi til að sýna fram á að
menntamálaráðherra hefur rangt
fyrir sér og það er vert að benda
forsætisráðherra á að homsteinn
efnahagsaðgerða ríkisstjórnar hans
gæti jafnframt verið legsteinn
margra íslenskra námsmanna.
Þriðja umræða um lánasjóðs-
fmmvarpið er ekki hafin á Alþingi
þegar þessi grein er skrifuð og verð-
ur vonandi ekki lokið þegar hún
birtist. Það er því enn von um að
skynsemin taki völdin og alþingis-
menn sjái að sér og felli úr frum-
varpinu þau ákvæði sem kveða á
um vexti og greiðslu lána eftir á.
Ef frumvarpið verður að lögum eins
og það var afgreitt eftir aðra um-
ræðu, standa námsmenn uppi aura-
lausir í haust. Þeir sem voru svo
heppnir að krælqa sér í vinnu í
sumar eiga eflaust einhveija aura
eftir en hinir neyðast til að leita til
banka eða annarra aðila til að eiga
fyrir mat, húsaskjóli og skólabókum
og síðast en ekki síst skólagjöldun-
um. Það að þurfa að taka bankalán
til að brúa bilið fram að úthlutun
Lánasjóðsins, þýðir í kringum 10%
skerðingu á kjörum hvers náms-
manns. Þeir sem eru svo lánsamir
að eiga góða að gætu eflaust þrauk-
að auralitlir í nokkra mánuði, en
fyrir hina, t.a.m. þá efnaminni í
þjóðfélaginu, og fólk sem kemur
utan af iandi til að nema í Reykja-
vík, þýðir þetta einfaldlega stór-
fellda tekjuskerðingu.
Að ná prófunum fyrir
lánasjóðinn
Fyrir utan tekjuskerðingu er það
töluverð áhætta fyrir suma að taka
bankalán og treysta síðan á að
góður námsárangur náist til þess
að Lánasjóðurinn samþykki að
greiða skuídina við bankann. Þrýst-
ingur á námsmenn eykst og ekki
síst á þá sem hafa fyrir stórum fjöl-
skyldum að sjá. Lítið má út af
bregða ef allt á að fara vel. Veik-
indi og aðrir erfiðleikar verða að
bíða betri tíma, því svoleiðis hlutir
setja einungis strik í reikninginn.
Krafan um góðan námsárangur
verður ekki lengur spurning um
stolt heldur líka ljárhag fjölskyld-
Stefán Eiríksson
„Fyrir utan tekjuskerð-
ingu er það töluverð
áhætta fyrir suma að
taka bankalán og
treysta síðan á að góður
námsárangur náist til
þess að Lánasjóðurinn
samþykki að greiða
skuldina við bankann.
Þrýstingur á náms-
menn eykst og ekki síst
á þá sem hafa fyrir
stórum fjölskyldum að
sjá. Lítið má út af
bregða ef allt á að fara
vel.“
unnar. Ábyrgðarmennimir á banka-
lánunum fyllast fjárhagslegum
áhuga á því hvernig gangi í skólan-
um og fleira mætti tína til.
Forsvarsmenn Lánasjóðsins við-
urkenna að sú nýja tilhögun sem
felst í 6. grein frumvarpsins hafi í
för með sér aukinn kostnað fyrir
námsmenn, sbr. grein í Morgun-
blaðinu sl. þriðjudag. Til að mæta
því segjast þeir vera tilbúnir til að
hækka lánin. Með því að viðurkenna
þessa staðreynd og bjóðast síðan
til að lána meira fé vegna aukins
kostnaðar, eru forsvarsmenn Lána-
sjóðsins búnir að hlaupa hring í
kringum sjálfa sig og farnir að bíta
í sig eigið skott. I einu orðinu segja
þeir að þessi tilhögun sé til að spara
hjá Lánasjóðnum, en í hinu segjast
þeir vera tilbúnir til að Iána meira
vegna aukins kostnaðar sem hlýst
af þessu tiltæki. Hækkunin á
námslánunum sem þeir lofa kemur
hins vegar til með að fara beint til
bankanna en ekki námsmanna.
Námsmenn þurfa síðan að borga
aftur þessa aukningu á tekjum
bankanna í landinu með vöxtum
umfram verðtryggingu.
Jafnrétti til náms er ekki tryggt
með þessu frumvarpi eins og
menntamálaráðherra heldur fram.
Þvert á móti er með því gróflega
vegið að því meginmarkmiði ís-
lenskrar menntastefnu síðustu ára-
tuga, að allir eigi að geta menntað
sig óháð efnahag og búsetu.
Samskot fyrir skólagjöldunum
Davíð Oddsson forsætisráðherra
sagði í viðtali við Tímann skömmu
eftir að ríkisstjórn hans tók við
völdum, að í sparnaðinum væru
engar kýr heilagar. Þessari stefnu
hefur ríkisstjórnin því miður fylgt
með ófyrirsjáanlegum afleiðingum.
1 menntamálum hefur verið skorið
niður af meira kappi en forsjá, auk
þess sem ríkisstjórnin neyddi Há-
skólaráð til að innheimta af náms-
mönnum við Háskóla íslands náms-
skatt í formi skólagjalda. Ég veit
það fyrir víst að ættingjar og vinir
margra þeirra sem útskrifast sem
stúdentar í vor frá framhaldsskól-
um landsins og hyggja á háskóla-
nám, hafa skotið saman í stúd-
entsgjöf handa námsmanninum. I
þetta sinn er það ekki heildarsafn
verka Jónasar Hallgrímssonar sem
verið er að safna fyrir og hvorki
er það íslenska alfræðiorðabókin
né aðrar vandaðar orðabækur.
Stúdentsgjöfin í ár er því 22.350
krónur, skólagjöld við Háskóla ís-
lands. Gjöf Alþingis til íslenskra
námsmanna í vor verður vonandi
ekki skerðing á jöfnum rétti allra
til menntunar.
Höfundur er laganemi og situr í
Stúdentaráði Háskóla íslands
fyrir Vöku.
OSKAR NAFNLEYNDAR
eftir Kristján Bersa
Olafsson
Þegar opinber störf eru auglýst,
ekki síst yfirmannastöður - störf
sem geta fært þeim sem þau hreppa
virðingu og völd, jafnvel peninga -
sækir gjarnan um hópur manna,
karla og kvenna. Yfirleitt er sagt
frá því í blöðunum hveijir umsækj-
endurnir eru, enda bæði rétt og
skylt að upplýsa almenning um
það. Jafnan er þar á ferðinni mikið
mannval, og af því að aldrei getur
nema einn hreppt hnossið hveiju
sinni er ekkert óeðlilegt þótt sama
nafnið sjáist stundum oftar en einu
sinni á þessum umsækjendalistum.
En einn umsækjandi kemur þar
undarlega oft fyrir; hann sækir
nánast um öll embætti sem losna
og stundum virðist hann hafa skilað
inn mörgum umsóknum um sama
starfið. Það er einhver Óskar Nafn-
leyndar. Hann er alltaf að sækja
um opinber störf og embætti, og
þótt ljóst sé af framhaldinu að iðu-
lega verður einmitt hann fyrir val-
inu, þá heldur hann sífellt áfram
að skila inn umsóknum.
Mér þykir Óskar Nafnleyndar
vera mikil vandræðapersóna. Hann
er tákn um siðleysi og ólýðræðisleg
vinnubrögð. Þeir sem ráðstafa opin-
berum störfum, hvort heldur það
eru ráðherrar eða forstöðumenn
Kristján Bersi Ólafsson
„Hann sækir nánast um
öll embætti sem losna
og- stundum virðist
hann hafa skilað inn
mörgum umsóknum um
sama starfið.“
sveitarfélaga, eru nefnilega ekki
einræðisherrar, heldur umboðs-
menn okkar, fólksins í landinu, og
það er bæði réttur okkar og skylda
að'fá að fylgjast með því hvernig
þeir fara með það umboð sem við
höfum trúað þeim fyrir. Sagan sýn-
ir að stöðuveitingar hjá hinu opin-
bera hafa iðulega orðið mikið póli-
tískt bitbein, enda ráðstöfun á mik-
ilvægum störfum oft meðal afdrifa-
ríkustu embættisverka ráðamanna.
En hvernig eiga menn að geta lagt
dóm á þau embættisverk þegar
annar hver umsækjandi um starfið
er vinur okkar, Óskar Nafnleyndar?
Nú er mér sagt að um það séu
einhver ákvæði í lögum að menn
geti sótt um opinber störf án þess
að frá því sé sagt í blöðunum, og
ég hef jafnvel heyrt menn tala um
„mannréttindi" í því sambandi. En
í mínum augum er réttur okkar,
fólksins í landinu, til að fá að fylgj-
ast með verkum umboðsmanna
okkar í ráðherrastólum eða sveitar-
stjórnum sterkari. Þess vegna ættu
ráðamenn að taka upp þann sið,
þegar þeir fá bunka af umsóknum
á borðið fyrir framan sig, að byija
á því að leggja allar umsóknir frá
Oskari Nafnleyndar til hliðar og
moða úr umsóknunum frá hinum,
sem viðurkenna þá einföldu stað-
reynd að það er opinber gjörningur
að sækja um opinbert starf.
Höfundur er skólameistari
Flensborgarskóla.