Morgunblaðið - 14.05.1992, Blaðsíða 40

40____________________________________MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 14. MAÍ 1992 _________________________________________
heldur ekki einangrast meðan þéir
utanríkisráðherra
eftirAra Trausta
Guðmundsson
Það er ástæða til þess að leggja
út af orðum Uffe Ellemans Jen-
sens, utanríkisráðherra Danmerk-
ur, í Morgunblaðinu nýverið. Hann
er ávallt sami ákafí taismaður þess
að íslendingar gangi í Evrópu-
bandalagið. í orðum hans og
reyndar íslenskra EB-sinna felast
ýmsir uppdrættir af nálægum
verkefnum, framkvæmdamálum
og hugsanlegum framtíðarkostum.
Ekkert fer hins vegar fýrir um-
ræðu um hugmyndafræðina að
baki EB, gangverk þess eða til-
gang. Það er rétt eins og smálegt
krassið og endurtekningamar um
hið meinlausa Q'órfrelsi eigi að fela
breiðu strikin. Það er líkt og EB
sé ekki verðandi víðtækasta alls-
heijarsamsteypa mannkynssög-
unnar heldur eins konar fijálslynd-
isklúbbur um fegurra mannlíf.
Þess vegna nokkur orð.
Læra má af sögunni og þó ...
Þau em mörg hin föllnu banda-
lög sögunnar. Þó er ekki unnt að
líkja þeim saman við EB. Tækni,
framleiðni og mannfjöldi era ekki
sambærileg. Ekki einu sinni
Bandaríkin líkjast EB vegna þess
að vestanhafs stofnuðu innflytj-
endur allsendis tilbúnar ríkjaheild-
ir. Sovétríkin vora að vísu búin til
úr ólíkum ríkjum eða þjóðarheild-
um en vora lengst af ekki starfhæf
vegna innri ágalla. Það er því
hvorki unnt að nýta söguna til
þess að sýna fram á eðli EB með
einföldum samanburði né til þess
að réttlæta bandalagið. Engin
bandalög sem takmörkuðu sjálf-
ræði þjóða urðu veralega langlíf
undangengnar nokkrar aldir. Það
era ef til vill helstu skilaboð sög-
unnar til EB og okkar allra.
Kjarni málsins
Uffe Ellemann, Jón Baldvin og
fleiri segja helst sem svo að EB
sé búið til vegna þess að efla eigi
samvinnu í Evrópu og bæta almenn
kjör manna. Eins og áður era þetta
innihaldsrýr orð. Eins og áður forð-
ast þeir kjama málsins. Auðvitað
þurfa menn að beita pólitískri
greiningu til þess að segja eitthvað
bitastætt um upprana, tilgang og
eðli EB. Og auðvitað era þar deild-
ar skoðanir vegna þess að pólitík,
hagfræði, félagsfræði, eða hvað
svo sem menn vilja nú draga uppá
dekk, era allt stéttbundin fræði,
háð ólíkum og andstæðum hug-
myndum manna. Jafnvel þótt inni-
haldslitlu orðin myndu víkja fyrir
pólitískri greiningu Uffe Ellemans
og Jóns Baldvins, skýrði hún ekki
tilgang EB þannig að almenningur
fengi raunveralega mynd af EB.
Pólitísk greining þeirra félaga, ef
hún kæmi fram, ver hagsmuni
stórfyrirtækjanna í EB. Greining
af sjónarhóli þeirra er ekki hafa
sömu hagsmuna að gæta og eig-
endur eða stjómendur 20-30 auð-
hringa, er aftur á móti nothæf
handa almenningi.
Og hvað er EB?
EB er pólitísk og efnahagsleg
sambræðsla (menningarsam-
bræðslan fylgir smám saman)
gamalla nýlenduríkja, er bera höf-
uð og herðar yfír mörg smáríki sem
fylgja með. Grannatriði allrar
stefnumótunar er aukin hagsæld
stærstu fyrirtækjanna (ýmsar um-
bætur geta fylgd- með). Ástæða
bandalagsstofnunarinnar er fjór-
þætt: Síminnkandi bein ítök í heim-
inum, síendurteknar efnahags-
kreppur í Evrópu, aukin samkeppni
blokkanna fjögurra og minnkandi
gróði af samskiptum við þriðja
heiminn. Með blokkunum íjórum á
ég við Bandaríkin, Evrópuríkin,
Japan og nokkur önnur Asíuríki
og loks Sovétríkin (meðan þau
vora og hétu). EB er andsvar verð-
andi efnahagsheildar sem þrengt
er að. Kapítalisminn (sem varla
nokkur þorir að nefna sínu rétta
heiti, nema Hannes Hólmsteinn)
dafnar aðeins ef gróðasóknin fær
nægilegt svigrúm. Stóra EB-ríkin
undirbúa sig á öllum sviðum til
þess að heija á jaðarsvæðin í Evr-
ópu, á þriðja heiminn og á hin stór-
veldin. Takmarkið er eitt; aukinn
hagvöxtur. Forsenda hans er auk-
inn gróði fyrirtækja sem þurfa að
kosta æ meira til þess að geta
framleitt jafn margar einingar og
áður eða selt þjónustu í óheyrilegri
samkeppni.
Viljum við einangrun?
Uffe Elleman gerir mikið úr
hættunni á að Norðurlönd einangr-
ist í Evrópu. Auðvitað er það liður
í stjómlist EB að reyna að ein-
angra Norðurlönd og hrekja þau
þannig inn í EB, eitt af öðra. Þá
er ekki réttast að láta undan, held-
ur þveröfugt; opna gluggana í allar
áttir. Með svipaðri röksemdafærslu
og Uffe Elleman notar mætti fá
fram að Finnar hefðu átt að ganga
í Comecon, rétt eftir að það var
stofnað, enda efnahagstengslin við
Sovétríkin og A-Evrópu þá afar
sterk. Finnar gerðu það ekki, héldu
áfram tvíhliða samvinnu við
austrið en opnuðu allar gáttir vest-
ur. íslendingar geta ekki einangr-
ast vegna legu landsins. Þeir geta
hafa góða vöra að selja og eitthvað
að segja umheiminum. Þeir eiga
dýrmætt vatn, næga orku, ein
gjöfulustu fískimið heims, ákveðna
tækni- og vísindaþekkingu, ein-
stæðar ferðaslóðir og síðast en
ekki síst: Þeir eru um margt lítt
háðir boðberar friðar og sátta í
heiminum.
Nei, en við höfnum
einangrun í EB
Ef við varðveitum allt þetta og
hættum ekki gæðunum heldur snú-
um okkur að heimsbyggðinni
áfram, minnka líkur á einangran.
Það er EB sem býður upp á ein-
angran. Með því að vera þar innan-
borðs eram við lokuð í blokk með
stífa sameiginlega stjórnmála- og
efnahagsstefnu, meira að segja
hemaðarstefnu. Þar erum við ein-
angrað frá þriðja heiminum, í
blokk sem kemur aðallega fram
sem harður kröfuaðili og sníkill á
þriðja heiminum. Við yrðum með
í fyrirsjáanlegum hemaðaraðgerð-
um á hendur þriðja heimsríkjum.
Við verðum innlimaðir í samkeppn-
isstríð við Bandaríkin og Japan.
Við væram með í að „kaupa upp“
gæði í fyrrverandi leppríkjum Sov-
étríkjanna í Evrópu. Við myndum
afmá stimpil friðar og málamiðlana
sem ísland er að öðlast.
Sem sagt: Við viljum ekki
einangrast í EB!
Viljum við ekki samvinnu?
Uffe Ellemann skrifar mikið um
samvinnu. Og það er oft gripið til
þess ráðs hér að væna andstæð-
inga EB um að vilja- ekki samvinnu
við önnur ríki; þeir era eiginlega
sagðir vera samsafn einangrunar-
sinna; undanvillinga úr Sjálfstæð-
is- og Alþýðuflokki, dalakofasós-
íalista, mussukerlinga og fram-
sóknarskarfa. En samvinna er
margrætt orð. Til dæmis þarf að
skilyrða samvinnu ef nota á orðið
í pólitík. Annars er hún hula yfír-
gangs. Samvinna á að auðvelda
þjóðríki að sinna skyldum sínum
við þegnana; að vera sá rammi að
starfi þeirra er þegnarnir setja
Staglið í stúdentum
Af takmarkalausri kröfuhörku þeirra
eftír Árna J. Magnús
Hagfræðingur nokkur á 19. öld,
Fréderic Bastiat að nafni, sagði rík-
ið vera goðsögnina miklu þar sem
allir ætluðu sér að lifa á kostnað
allra annarra. Þegar litið er á bar-
áttu hinna fjölmörgu þrýstihópa á
vettvangi stjórnmála hér á landi sér
maður að margt er til í þessum orð-
um. Einn þiýstihópurinn hefur lík-
lega samt vinninginn hvað þetta
hugarfar varðar. Það era samtök
stúdenta við Háskóla íslands.
Kröfuharka þeirra og algert virðing-
arleysi fyrir skattfé, auk afar þröngs
og eigingjams skilnings á hagsmun-
um stúdenta, er dæmalaus.
Ofanritað þarfnast úrskýringa
við. í febrúar síðastliðnum kepptu
tvær fylkingar um hylli stúdenta,
og þar með_ um stólana í Stúdenta-
ráði (SHÍ). í öllum aðalatriðum vora
þær sammála. Báðar era þær á
móti vöxtum á námslán, skólagjöld-
um og fijálsri aðild að einu af félög-
um stúdenta; Stúdentaráði. Þeim er
vissulega frjálst að beijast gegn
hveiju sem er, en undirritaður telur
það hins vegar rangt hjá þeim að
segja að þessi mál snúist um hags-
muni allra stúdenta.
„Hagsmunir" stúdenta
Nauðungaraðildin að SHÍ er skýr-
asta dæmið um misskilning Vöku
og Röskvu á hagsmunum stúdenta.
Auðvitað er ekkert að því að stúd-
entar myndi félag um hagsmuni
sína, en hins vegar er ákveðinn
misbrestur á framkvæmdinni. Fólk
er ekki spurt álits á því hvort það
vilji vera í SHÍ, heldur verður það
sjálfkrafa félagar þegar það skráir
sig til náms í HÍ. Eftir að félags-
gjöld hafa verið innheimt er eins
gott fólki að líki vel við störf félags-
ins þar eð ekki er hægt að segja
sig úr því, nema þá og því aðeins
að hætta frekari skólagöngu. Hér
er um sérhagsmuni þeirra sem SHÍ
stjóma hvetju sinni að ræða enda
era það nú einu sinni stjómendumir
sem útdeila þeim fjármunum sem
námsmenn leggja nauðugir til.
Það lýsir fullkomnum hroka
þeirra sem stjóma SHÍ að þeir skuli
ekki treysta fullorðnu fólki til þess
að ákveða sjálft hvort þáð vill vera
aðili að þessum félagsskap eður ei.
Það er ekki aðeins hagsmunamál
að geta sagt sig úr félagi ef manni
líkar ekki við baráttumál þess eða
önnur störf, heldur líka spuming
um mannréttindi. í mannréttinda-
sáttmálanum sem íslendingar eiga
aðild að og hafa skuldbundið sig
við, segir beinlínis að engan mann
megi neyða til að vera í félagi. Sé
það staðreynd um stúdenta að þeir
skilji ekki að auðlegð Vesturlanda
og rótföst virðing þeirra fyrir frelsi
er ekki síst slíkum mannréttindum
að þakka, skal varla undrast við-
horf þeirra. En sem betur fer getur
þetta skilningsleysi ekki talist með
gildum rökum gegn fijálsri aðild.
Vaxtavesenið
Námslánin sem stúdentar taka
eru ekkert annað en Qármunir.
Flestir stúdentar gera sér oft ekki
grein fyrir að ijármunir kosta sitt
og verðmiðinn sem hengdur er á
þá köllum við vexti. Það er með
fjármuni eins og hveija aðra vöru
að verðið á þeim breytist frá einum
tíma til annars. Það köllum við eft-
ir atvikum vaxtalækkun eða vaxta-
hækkun. Hingað til hafa stúdentar
alveg sloppið við að greiða vexti af
lánum sínum. Skattgreiðendum hef-
ur verið gert að sjá um það og
munu líklega gera það eitthvað
áfram. Stúdentum hefur hins vegar
þótt það svo ljúft að lifa á kostnað
annarra, að skyndilega hefur þetta
augljósa óréttlæti bæst í hóp hags-
munamála þeirra.
Lánasjóður íslenskra námsmanna
var upphaflega ætlaður til þess að
gera hinum fátækustu meðal stúd-
enta kieift að ganga menntabraut-
ina. Nú er vel rúmlega helmingur
háskólaborgara á þessum lánum,
sem hver og einn getur. fengið,
næstum óháð efnahag. Vaxtakostn-
aður af lánunum er gríðarlegur. En
með makalausri háreysti og
heimtufrekju krefjast samtök stúd-
enta þess að þeim verði forðað frá
því að borga eigin vexti. Hvers
vegna þeir eru of góðir til þess veit
undirritaður ekki, en telur það hins
vegar ekki bara hagsmunamál fyrir
stúdenta, heldur fyrir alla lands-
menn.
Kostir vaxtanna
Vöxtum fylgir sá kostur að lán-
takendum mun fækka töluvert. Þeir
sem komast af án lánanna, en taka
þau samt vegna vaxtakjaranna,
munu sennilega hætta lántöku. Það
veldur því að ógreiddir vaxtareikn-
ingar munu ekki hækka í framtíð-
inni. Takist að hamla frekari skulda-
söfnun má e.t.v. grynnka á skuldum
íslendinga erlendis, sem eru mjög
háar. í annan stað verður ekki
lengra seilst í vasa skattgreiðenda.
Skattprósentan á landinu er of há
og er að sliga bæði heimili og atvinn-
ulíf. Þess vegna er stúdentum ekki
stætt á því að láta skattgreiðendur
borga reikninginn fyrir sig. í þriðja
Iagi er ekkert réttlæti í því að einn
afmarkaður hópur fólks njóti vaxta-
hlunninda, meðan aðrir þurfa að
greiða kostnaðinn við sín lán að
fullu. Þvert á móti er hér um rang-
læti að ræða, sérstaklega í ljósi
þess að þeir sem borga sinn lána-
kostnað að fullu, verða einnig að
bæta á sig vaxtakostnaði stúdenta.
Jafnvel þótt stúdentum takist
áfram að velta lántökukostnaði sín-
um yfír á aðra verður aðeins um
stutt gaman að ræða fyrir þá. Þessi
lánastefna kemur í bakið á þeim
eftir nokkur ár en þá verða þeir í
hlutverki skattborgarans. Þá kemur
að núverandi stúdentum að greiða
vextina fyrir alla námslánþega sem
á eftir þeim koma. Engu máli skipt-
ir þótt þeir hafí ekki verið á náms-
lánum, þeir verða að greiða þá samt.
Líklegt þykir mér að sú upphæð sé
mun hærri en sú sem yrði greidd
af hveijum lántakenda fyrir sig þeg-
ar til lengri tíma er litið. Vextir á
námslán eru því hagsmunir stúdenta
og réttlætismál, bæði fyrir stúdenta
(skattborgara framtíðarinnar) og
núverandi skattborgara, og fara
þeir hér saman við hagsmuni lands-
manna allra.
Réttlæting á skólagjöldum
Andúð flestra stúdenta á skóla-
gjöldum er enn eitt dæmið um virð-
ingarleysi þeirra fyrir skattfé. Hið
opinbera rekur allt menntakerfíð,
eins og alkunna er en peningana fær
ríkið annars vegar frá skattborgur-
um og hins vegar að láni erlendis
frá, en þau lán þurfa skattborgarar
að greiða fyrr eða síðar auk vaxta.
Hugmyndir þess eðlis, að láta stúd-
enta sjálfa bera brot af rekstrar-
kostnaði Háskólans, hafa ekki hlotið
náð fyrir augum þeirra. Nú segja
þeir það vera biýnasta „hagsmuna-
mál“ þeirra að frá þessum hug-
myndum verði horfið sem skjótast.
Slíkt viðhorf gegnir furðu. Það er
eins og stúdentar séu skattgreiðend-
um á engan hátt þakklátir, og kæri
sig ekki um að taka á sig örlitlar
Ari Trausti Guðmundsson
„Meirihluti íslendinga
þarf að ljúka verki
hinna gömlu sjálfstæð-
ismanna. Fyrsta skrefið
er að tryggja þjóðarat-
kvæðagreiðslu um
EES-samninginn og lík-
lega inngöngu í EB og
fella hvoru tveggja.“
sjálfir. Hún á að auðvelda ríkinu
að sinna skyldum við framtíðina;
að viðhalda sjálfstæði, sjá um vel-
ferð og koma á jafnrétti. Samvinna
á loks að gera ríki kleift að sinna
skyldum gagnvart heimsbyggð-
inni; að stunda jafngild viðskipti,
beijast fyrir friði og mannréttind-
um, vinna bug á mengun og
tryggja hag vinnandi fólks sem
ekki á hin öflugu atvinnutæki.
Jú, en ekki
olnbogaskotaruðning
Fjórfrelsi EB, mest af reglu-
gerðum þess og yfirþjóðlegu valdi
á ekkert skylt við samvinnu af
ofangreindu tagi. Starf EB er að
Árni J. Magnús
» En einhvern tímann
verðum við að hætta að
ganga þessa blindgötu
eilífrar skuldasöfnun-
ar, dáleidd af goðsögn-
inni um að allir geti lif-
að á kostnað annarra.“
byrðar fyrir menntunina, sem þeir
svo njóta! Það er sorglegt að maður
getur með sanni hermt slíkan hroka
og vanvirðingu upp á stúdenta og
einkum þó leiðtoga þeirra. Sér í lagi
þegar skólagjöld eru í engu and-
stöðu við hagsmuni stúdenta.
Mörg undanfarin ár hafa hundrað
stúdenta komið með hálfum hug inn
í Háskólann, og hafíð þar leit að
sjálfum sér með tilheyrandi deilda-
flakki. Sumir þeirra era svo heppnir
að rekast á sjálfa sig og útskrifast