Morgunblaðið - 14.05.1992, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 14. MAI 1992
Atli Heimir, Arni o g haugsugan
eftir Stefán Steinsson
A. Atli Heimir Sveinsson
Á lönguföstu 1992 birti hinn
ljúfi útvarpsmaður, heimsfrægt
tónskáld, tvær greinar í Lesbók-
inni, þar sem meðal annars var
borin saman músík og síbylja, með
ágætum dæmum (þótt Kundera
hafi varla sagt sitt síðasta orð).
Greinar Atla voru mjög langar og
allsnarpur endasprettur gaf í skyn,
að rokk væri hávaðamengun, en
æðri músík góð og himnesk. Auð-
vitað var þetta sælt og blessað,
en ansi held ég mörgum hafi þótt
það koma úr hörðustu átt, þegar
tónskáldið Atli Heimir Sveinsson
fór að tala um hávaða. Mjög má
að vísu styðja hann fyrir „Skóla-
vörðuholtið hátt“ og fyrir strengs-
legið kynningarstef við gleymdan
sjónvarpsþátt á áttunda áratugn-
um, auk þess sem Sprengisandur
var á dögunum viðunandi (þótt
æra megi óstöðugan að semja fleiri
lög við það kvæði). En ófáum er
enn í fersku minni skelfíngaróp-
eran Vikivaki, sem gerði minningu
Gunnars Gunnarssonar heldur
vandræðalega um páska 1990.
Fyrir utan öskrin, hávaðann og
djöfulganginn einkenndist óperan
öðru fremur af hömlulausri tilgerð
og svelgdist mörgum illa á páska-
lambinu það árið.
Ekki er mér sá atburður á Norð-
urlandi heldur úr minni liðinn,
þegar flutt var verk eftir Atla
Heimi í útvarpi, líklega 1974, og
ungur drengur kallaði inn í stof-
una, í átt til viðtækisins: „Svona
svona, Lappi minn,“ og vildi
hugga. Auðvitað var það misskiln-
ingur, að óhljóðin stöfuðu af því
að Lappa væri ómótt: Hann flúði
úr stofunni í byrjun tónverks og
mig minnir hann fengi hjartaslag
því samfara í öðru herbergi og
andaðist.
Ég held nú, að tónlistarsagan
endi í alvöru á Sjostakóvítsj
(Dmítríj), en mörgum finnst hún
enda miklu fyrr. (Gefum Györgi
Ligeti kannski séns og auðvitað
Messiaen, en ekki Söng ungling-
anna, takk fyrir, og Stimmung er
einum of langur brandari fyrir
meðalhúmorista eins og mig. Því
miður bara, án gamans.) Þessar
sinfóníettur og þvílíkur gaura-
gangur og ýlfur eftir háttvirt nút-
ímatónskáldin, svo sem Atla
Heimi, Þorkel, Karólínu og fleiri,
er ég hræddur um að muni, þegar
upp er staðið, ekki dæmast hafa
verið annað en eymameiðingar,
hentandi best sjálfumglöðu snobb-
fólki með takmarkaða sam-
kvæmisblöðru, sem alltaf vill vel,
til að það mætti taka ofan hatt-
ana, með ærinni þjáningu þó, af
því það þorði ekki annað. Og að
kalla þetta æðri músík, það held
ég sé nú orðið aðeins of seint.
Skyldu Atla Heimi annars finnast
þessar gargantúur betri en Shine
on You Crazy Diamond eða
Greiddu mér götu?
Athuga ber þó, að ef einhver
hefur brennandi áhuga á því, þá
skal ég þúsund sinnum frekar
hlusta á klukkutíma þátt með Þor-
katli Sigurbjömssyni heldur en
þvagrásimar, og er ég þannig
kominn í hálfhring viljandi, til að
menn haldi ekki að ég sé Hilmar
Jónsson, og öfugt. (Reyndar legg
ég til að þvagrásirnar verði aflagð-
ar og Ríkisútvarpið fært í upp-
runalega mynd. Það leiki músík
frá og með Hildigerði abbadís af
Bingen til og með Sjostakóvítsj
og Messiaen (kannski Ligeti)
ásamt úrvalsrokk-, sveiflu-, blús-,
repetiko- og annarri hjartans mús-
ík. Þá segir auðvitað einhver að
Gunnar Reynir Sveinsson sé minn
maður, en það er allt önnur saga
og verður ekki sögð hér.)
B. Árni Blandon
Þórður Helgason skrifaði grein
í Lesbókina snemma á útmánuðum
þar scsm hann rabbaði um fúkyrða-
stíi Árna Blandons og leist varla
miðlungi veþá. Einkum fann hann
að því, að Árni hefði gerst nær-
göngull við þá miklu bókmennta-
fræðinga Matthías Viðar Sæ-
mundsson og Öm Ólafsson og tek-
ið heldur óvægilega á nýlegum
snilldarritum þeirra um bókmennt-
ir. Þá datt mér syndugum það
fyrst í hug, að Árni hefði kannski
viljað taka upp hanska og hefna
ófara ýmissa pennafrægra manna,
sem farið hafa halloka fýrir þeim
Matthíasi og Erni gegnum tíðina.
Ekki mun ofsagt, að margur rit-
höfundurinn eigi um sárt að binda
fyrir þeim félögum. Þannig hafa
þeir til dæmis báðir troðið Gyrði
Elíasson niður í svaðið og sperrti
þá fjöldi manns eyrun, af því hann
þykir alls ekki með verstu skáld-
um. En víst er rétt að fullyrða,
að Ámi Blandon er eitilharður í
meðalanotkun sinni. Það, að
skamma hann fyrir að hrista þessa
menn til, er þess vegna svipað
því, að skamma menn, sem em
að pynta þræl, en þrællinn hefur
kannski nauðgað tveim konum
áður og drepið menn.
Hér endar þó líklejga sú afstaða
sem ég tek með Arna. Mér er
ekki um það geflð ef hann er að
sverta Illuga Jökulsson og Sigurð
A. Magnússon, tvo heiðursmenn
sem reynt hafa að hlúa að klass-
ískum fræðum á íslandi. (Reyndar
er sagt, að Illugi hafi ekkert vit á
smáþorpum, sem hann skrifar þó
um í bókinni sinni og stundum er
fullyrt að Sigurður A. hafí á sér
blæ fljótfærni og óskýrrar hugsun-
ar. En mér er alveg sama. Illugi
sagði skemmtilega frá Míþrídatesi
konungi í Pontus og frá stjömunni
Vela-X. SAM er einn af uppáhalds
Grikklandsfræðingum mínum og
margra annarra.) Fyrir utan þetta
má svo nefna Jón Óttar: Þótt hann
hafí verið ærið brokkgengur er
sennilega betra að taka hann fyrir
Stefán Steinsson
málefnalega, heldur en með upp-
nefnum.
C. Haugsugan
Guðbergur Bergsson fékk heil-
mikil verðlaun fyrir skáldsögu,
sem heitir Svanurinn, í janúar-
mánuði. Guðbergur kom í útvarp
með erindi frá afhendingunni, þar
sem hann gerði talsvert grín að
ýmsum fræðingum, til dæmis bók-
menntafræðingum. Allir hlógu.
Síðan kom Gísli Sigurðsson í hið
sama útvarp og sagði að fólkið í
salnum hefði allt hlegið af þræl-
sótta, ekki þorað annað þegar
mikilmennið talaði, væntanlega
forseti íslands líka, og gaf í skyn
að það þætti nokkuð fínt að hlæja
að Guðbergi, en væri þó alveg
ástæðulaust. Ég kannaðist ekki
við þetta. Ég hló einlæglega að
Guðbergi við útvarpið eins og ég
geri alltaf, á sama hátt og til
dæmis Marx-bræðrum. Hann á
varla sinn jafningja í meinfyndni
og skemmtilegum orðafléttum.
Það er svo lýðum Ijóst, að frumtil-
gangur Guðbergs er sá að vera
meinlegur og því sennilega mis-
skilningur af menningarpáfum að
vera alltaf að draga hann inn í
málefnalega umræðu um eitthvað.
Athugasemdir hans verða ævin-
lega Guðbergslegar fyrst og
fremst og því jafnan á skjön við
allt umræðuefni. En hann tekur
góð sóló.
Svanurinn þykir einkar ljúf bók
og eftirtektarverð, þótt hún dali
nokkuð eftir hlé (hléið er á
blaðsíðu 78). En tveir grundvallar-
gallar eru á henni, sem ég veit
ekki hvort bent hefur verið á opin-
berlega:
1. Bóndadóttirin bregður sér í
fóstureyðingu, eftir að komin er á
hana heljar kúla. Ef Guðbergur
hefði nú eitthvað fengist við kven-
sjúkdómalækningar og þá einkum
fóstureyðingar, þá vissi hann, að
þetta stenst ekki. Ekki er gefið í
skyn að hún fremji þetta ólöglega,
enda þyrfti þá að spinna um það
sérstakan vef. Þó er hitt sýnu
verra:
2. Kýrin kemur heim af hagan-
um, nemur staðar og étur brenni-
sóleyjar. Þær eru bikarfullar af
dagsgömlu blóði úr kálfinum
hennar, en það breytir ekki þeirri
staðreynd, að klaufpeningur étur
alls ekki brennisóleyjar. Þetta eiga
allir að vita sem lásu Geir Gígju
eða Ingólf Davíðsson og líka þeir
sem lásu ekki neitt. Þetta er kór-
villa, sem hefði átt að gyrða fyrir
öll bókmenntaverðlaun. Um
skáldaleyfi er ekki að tala, svona
vitlaus skáldaleyfi eru ekki til.
(Samt er ég ekki að gefa í skyn,
að GAT hefði átt að fá verðlaunin
fyrir ævalangt rimmsíramms,
heldur auðvitað hann Hannes. En
hvað kemur mér það við, almenn-
um borgara?)
I bók Guðbergs er annars mikil
belja og enn meiri mykja. Þess
vegna hefði hún eiginlega átt að
heita Haugsugan, en slíkt apparat
hefur sveran búk og langan háls,
alveg eins og svanurinn.
Ég bið fyrir bestu kveðjur.
Höfundur er læknir í Búðardal.
Um fitu í fæði bama
eftir Laufeyju
Steingrímsdóttur
Nokkur umræða hefur átt sér
stað undanfarið um áhrif fitulítils
fæðis fyrir böm. Víðast hvar á
Vesturlöndum er lögð mikil
áhersla á hóflega fítuneyslu, ekki
hvað síst til að stemma stigu við
hjartasjúkdómum og offítu. En að
hve miklu leyti eiga ráðleggingar
um fítulítið fæði erindi til barna
og unglinga? Er til dæmis ástæða
til að gefa grannholda barni létt-
mjólk að drekka eða jafnvel
undanrennu í stað nýmjólkur og
yfirleitt takmarka fítu í fæði barna
á sama hátt og hjá fullorðnum?
Af eðlilegum ástæðum eru sæt-
indaát og gosdrykkjaþamb oftar
áhyggjuefni þeirra sem fjalla um
fæðuvenjur æskufólks heldur en
fitan í fæðu þeirra. En hæfileg
fita, þar sem hvorki er of né van,
skiptir ekki síður máli. Of feitur
matur er ekki hollur hvorki fyrir
börn né fullorðna en það má held-
ur ekki takmarka svo fitu að fæði
bama verði of orkusnautt. Það
verður að viðurkennast að opinber
manneldismarkmið sem gefín hafa
verið út hér á landi era óljós hvað
þetta atriði varðar. Víðast hvar
annars staðar, meðal annars á
Norðurlöndum, er skýrt tekið fram
að sérstök manneldismarkmið
gildi fyrir böm til þriggja ára ald-
urs.
Ung börn á fyrsta og öðru ald-
ursári þurfa skilyrðislaust feitara
fæði en þeir sem eldri era. Al-
mennar ráðleggingar um hollt
mataræði fyrir eldri börn og full-
orðna eiga því alls ekki við um
þennan aldurshóp. Til dæmis er
ekki ráðlegt að gefa ungbörnum
á fyrsta aldursári léttmjók og því
síður undanrennu nema sam-
kvæmt læknisráði. Ungbarnið þarf
hreinlega á fitunni að halda fyrir
eðlilegan vöxt og þroska. Á sama
hátt er ekki æskilegt að gefa ung-
bömum of mikið af ávaxtasafa að
drekka. Með því móti verður
sykumeyslan of mikil, tennur geta
skemmst og í sumum tilvikum
verða hægðir það lausar vegna
mikillar safadrykkju að barnið
hefur nánast niðurgang langtím-
um saman.
Þegar komið er á annað aldurs-
ár er eðlilegt og æskilegt að fitan
minnki smám saman í fæði barns-
ins. Léttmjólk getur nú komið í
stað nýmjólkur að einhveiju leyti,
til dæmis er ágæt tilhögun að
nota nýmjólk út á graut og skyr
en léttmjólk til drykkjar. Þegar
bamið er komið á skólaaldur er
léttmjólkin og önnur fítuskert
mjólkurvara alla jafna æskilegri
kostur enda veitir hún nákvæm-
lega jafnmikið af kalki, próteinum
og B-vítamínum og nýmjólkin.
Það er heldur ekki ástæða til að
smyija þykku lagi af smjöri eða
smjörlíki á brauð bamsins. Hóf-
lega smurt brauð með hollu og
góðu áleggi og léttmjólk að drekka
veitir barninu hæfílegt magn af
fitu. Hins vegar er síður en svo
æskilegt að skerða fítuna enn
frekar, til dæmis með því að gefa
forskólabarni eingöngu und-
anrennu, svo ekki sé talað um
undirstöðulítið fæði þar sem barn-
ið fær ekki almennilegan mat á
máltíðum. Óreglulegar og lélegar
máltíðir era öðra fremur ávísun á
stöðugt nart og hvetur til neyslu
á sætindum, kexi og sætum
drykkjum.
Læknaritið Padiatrics birti ný-
lega niðurstöður úr athyglisverðri
rannsókn á mataræði 10 ára barna
í Bandaríkjunum. Fjallað var um
niðurstðður þessarar rannsóknar á
neytendasíðu Morgunblaðsins ekki
alls fyrir Iöngu. Þar sem blaða-
maður hafði greinilega ekki fengið
tækifæri til að lesa sjálfa greinina
heldur eingöngu umsögn annars
blaðamanns um rannsóknina, er
ástæða til að greina frekar frá
þessari athyglisverðu rannsókn.
Rannsóknin leiddi í ljós að fitu-
lítið fæði barna á þessum aldri
einkenndist öðru fremur af mikl-
um sætindum og öðrum sætum
drykkjum en síður af hollum og
næringarríkum fæðutegundum
eins og kjöti eða físki, grænmeti,
brauði og mjólkurmat. Börnin
borðuðu einfaldlega sætindi og
lélega fæðu í stað hollra matvæla.
Fæði þeirra reyndist því mun
næringarsnauðara og lélegra held-
ur en fæði þeirra barna sem borð-
uðu meiri fitu. Höfundar greinar-
innar, Theresa Nicklas og sam-
starfsmenn, draga þó ekki þá
ályktun að fituminna fæði sé óhjá-
kvæmilega næringarsnauðara fyr-
ir börn. Þvert á móti telja þau að
orsaka lélegrar næringar margra
bandarískra bama sé ýmist að
Laufey Steingrímsdóttir
„Til dæmis er ekki ráð-
legt að gefa ungbörn-
um á fyrsta aldursári
léttmjók og því síður
undanrennu nema sam-
kvæmt læknisráði.
Ungbarnið þarf hrein-
lega á fitunni að halda
fyrir eðlilegan vöxt og
þroska. Á sama hátt er
ekki æskilegt að gefa
ungbörnum of mikið af
ávaxtasafa að drekka.“
leita í vanþekkingu foreldra og
uppalenda varðandi næringarþarf-
ir barna eða sinnuleysi varðandi
umönnun barnsins. Sinnuleysið
lýsir sér í litlum og lélegum máltíð-
um og þar af leiðandi miklu
sætindaáti og gosdrykkjaþambi
barna. Vanþekkingin kemur hins
vegar fram í þeirri trú sumra
bandarískra foreldra að best sé
að takmarka mjólkurmat og kjöt
í fæði barna eins og kostur er en
í þess stað gefa baminu nánast
eingöngu jurtafæði. Sem betur fer
virðist flestum hér á landi ljóst að
þótt rétt samsett jurtafæði geti
svo sannarlega verið heilsusam-
legt fyrir fullorðið fólk er varhuga-
vert að takmarka þannig fæði
bama. Hvort næringarþörf barna
sé betur sinnt hér á landi fyrir
vikið er önnur saga. Að öllum lík-
indum eru sinnuleysi og afskipta-
leysi algengari ástæða fyrir lélegu
viðurværi barna hér á landi heldur
en beinlínis misskilningur eða van-
þekking foreldra.
Þessi rannsókn var gerð í
Bandaríkjunum og því óljóst að
hve miklu leyti hægt er að heim-
færa niðurstöðurnar á íslenskar
aðstæður. Manneldisráð skipu-
leggur um þessar mundir könnun
á mataræði barna og unglinga og
má búast við niðurstöðum hennar
á næsta ári. Þær upplýsingar sem
rannsóknin veitir munu vonandi
skapa grundvöll fyrir málefnalega
umræðu um þarfír og aðstæður
barna og ekki síst hvetja til betri
úrræða varðandi næringu barna
og unglinga á skólaaldri sem mörg
hver þurfa að sjá um sig sjálf lung-
ann úr deginum.
Höfundur er skrifstofustjóri
Manneldisráðs.