Morgunblaðið - 14.05.1992, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 14. MAÍ 1992
Ofurkrónan
eftir Sveinbjörn
Jónsson
Á fyrri hluta ársins 1992 fara
erlendar skuldir íslendinga væntan—
lega yfír 200 milljarða múrinn
(200.000.000.000.kr.).
Árið 1991 tókst okkur með svo-
nefndri fastgengis-stefnu að koma
í veg fyrir að 18 milljarða
(18.000.000.000.-) umframeftir-
spurn eftir erlendum gjaldeyri hefði
áhrif á verðgildi hans. Árið 1992
ætlum við að leika sama leikinn.
Lygin um verðgildið
Það er merkilegt hvað ein lítil
lygi getur leitt af sér miklar og
órökréttar umbreytingar. Og það
er vægast sagt stórfurðulegt hve
gífurlega flókin og mikil skáldverk
hafa verið samin til að komast hjá
jafn sjálfsögðum hlut og að horfast
í augu við raunverulegt verðgildi
íslensku krónunnar á hveijum tíma.
Satt að segja hefur engu vopni ver-
ið beitt til mótunar samfélagsins
með jafn örlagaríkum hætti og
þessari stöðugu lygi um verðgildi
íslensku krónunnar. Milljörðum á
milljarða ofan hefur verið stolið frá
þeim sem framleiddu verðmæti og
flutti til þeirra sem hafa framfæri
sitt af að fullnægja eyðsluþörf
landsmanna. Byggðir sem hafa
náttúrulegar forsendur til að
blómstra hafa verið lagðar í rúst
og aðrar sem hafa lítið til að bera
annað en að vera bústaðir sjón-
hverfingamanna valds og talna,
hafa blómstrað. Og enn skal halda
dauðahaldi í lygina því enginn virð-
ist þora að horfast í augu við sann-
leikann.
Seðlabanki Islands, sem varð til
fyrir fjármagn sem varð til í honum
sjálfum, hefur verið látinn gegna
lykilhlutverki í því að viðhalda
blekkingunni um verðgildi íslensku
krónunnar. Það hlýtur að vera erf-
itt hlutskipti manna sem ættu að
hafa þá skyldu að viðhalda heilsu
krónunnar okkar að þurfa að rass-
skellast heimshornanna á milli til
þess eins að hafa milligöngu um
erlenda lántöku vegna umfram-
eyðslunnar í þessu þjóðfélagi. Þetta
er þó ekkert skrítið ef þess er gætt
að einn af helgustu hornsteinum
íslensks efnahagslífs er fijáls versl-
un, og ein af forsendum fijálsrar
verslunar virðist vera fijáls aðgang-
ur að erlendum gjaldeyri, og for-
senda fijáls aðgangs að erlendum
gjaldeyri sem seldur er áratug eftir
áratug á útsölu hlýtur að vera seðla-
banki sem er duglegur að hjálpa
til við skuldsetningu þjóðarinnar.
Stjórnmálamenn sem ekki þora að
koma í veg fyrir ofangreinda sjálf-
virkni koma ekki til með að geta
haldið íslensku þjóðarskútunni of-
ansjávar á hafi sjálfstæðra þjóða
og það skyldi þó ekki vera að tíðar
utanlandsferðir forráðamanna þjóð-
arinnar undanfarin ár á vit vold-
ugra nágranna stafí af uppgjöf við
þetta viðfangsefni.
Hér á árum áður voru þeir sem
fóru fram á rétta skráningu á verð-
gildi krónunnar afgreiddir með því
að þeir væru „gengisfellingarpostu-
lar“. Þessum stimpli var svo listi-
lega beitt að flestir þeirra fóru í
felur og hafa greinilega reynt að
tileinka sér nýja baráttutækni. Ný-
lega heyrði ég forsvarsmann ís-
lenskra útvegsmanna lýsa því yfir
að sér þætti lítið um þótt nokkur
þorp hrykkju upp af vegna „endur-
skipulagningar íslensks sjávarút-
vegs“. Þetta þykir mér í hæsta
máta kaldhæðnislegt þegar þess er
gætt að staða þessara þorpa er eins
og hún er vegna þess að umræddur
forsvarsmaður hefur ásamt öðrum
slíkum brugðist þeim. Þeir hafa
brugðist þeirri skyldu sinni að sjá
til þess að verðgildi íslensku krón-
unnar sé ávallt rétt skráð. Jafn-
framt hafa þeir stuðlað að óþarfa
fjárfestingu í rándýrum nýjungum
að því er virðist vegna fallegra
rekstrarreikninga sem eru í engu
samræmi við heildaráhrifin á efna-
hagslífíð, eða hefur einhveijum
hugkvæmst að draga vaxandi at-
vinnuleysisbætur frá rekstrarreikn-
ingum frystitogaranna og bæta
verðgildi þeirra við heildarskuldir
þjóðarinnar og meta áhrif þess svo
eitthvað sé nefnt.
„Gengisfellingarpostuli“ er síður
en svo hrakyrði í mín eyru en áróð-
ursmeistaramir hefðu aldrei fengið
að beita því ef ekki væri alltaf svo
seint í rassinn gripið í íslensku efna-
hagslífi. í alvöru hagkerfum sem
hafa alvöru peninga og alvöru
seðlabanka er vandanum yfirleitt
mætt jafnóðum með virkum aðgerð-
um, t.d. með kaupum og sölu
gjaldmiðla, þ.e. reynt er að ná
markmiðum um verðgildi eigin
gjaldmiðils með því að hafa raun-
veruleg áhrif á framboð og eftir-
spum hans. Ég vil þessu til stuðn-
ings benda á aðgerðir þýska og
japanska seðlabankans sem hafa
marg oft gripið til aðgerða til að
tryggja æskilega stöðu gjaldmiðla
sinna gagnvart dollar. Þar sem ut-
anríkisverslun er miklu hærra hlut-
fall af þjóðarveltunni á íslandi en
jafnvel í umræddum löndum er rétt
skráning á verðgildi gjaldmiðils
okkar því mikilvægari og afleiðing-
ar þess að ljúga til um það því
mjög skjótar og mikilfenglegar. En
hér er lygin látin ráða ferðinni
meðan stætt er eða þangað til neyð-
in er orðin svo stór að
„gengisfellinggarpostularnir"
áræða að koma úr felum.
Um forsendur kjarasamninga
Nýlega voru gerðir hér kjara-
samningar sem gengið hafa undir
nafninu þjóðarsáttin. Samningar
þessir eru um margt mikil framför
en að einu leyti hafa þeir lent á
villigötum, þeir byggja á föstu verð-
gildi íslensku krónunnar en það er
óskhyggja sem getur að vísu geng-
ið ef heppnin er með en hún hefur
því miður ekki verið með okkur á
samningstímanum og því byggjast
nú jafnvel þessir ábyrgu samningar
á lyginni. Samkomulag um fast-
gengi er út í hött nema það takist
að tryggja að fastgengið sé rétt-
gengi þann tíma sem samkomulag-
ið gildir. Ég vil leyfa mér að taka
dæmi til að skýra þessa fullyrðingu
mína.
Við skulum segja að í þeim samn-
ingum sem næstir verða undirritað-
ir af fulltrúum vinnumarkaðarins
verði forsenda staðfest af stjórn-
völdum sem segi að á samningstím-
anum skuli vera geymt eitt tonn
af gulli í Sparisjóði Grímseyinga.
Segjum svo að eftir 6 mánuði sé
ljóst orðið að ekki sé til eitt gramm
af gulli í Sparisjóðnum. Ef samn-
ingsaðilum er annt um að samning-
arnir byggi á sönnum forsendum
en ekki lognum eiga þeir að minnsta
kosti um tvær leiðir að velja. Önnur
er sú að horfast í augu við stöðuna
og falla frá forsendunni, hin er sú
að útvega tonn af gulli og koma
því fyrir í Sparisjóði Grímseyinga
og gera þannig forsenduna sanna.
Að gera hvorugt jafngildir því að
ákveða að láta samningana byggja
á lognum forsendum. Undirritaður
vill frekar standa undir nafngiftinni
„gengisfellingarpostuli" en taka
þátt í því lygasamsæri sem flestir
Islendingar virðast hafa kosið sér
í þessum efnum. 18 milljarða króna
viðskiptahalli þjóðar sem á enga
gjaldeyrisvarasjóði er ekkert annað
er skuldsetning þjóðarinnar og ég
lýsi ábyrgð á hendur þeim sem leyfa
sér að þjóna eyðsluöflum þjóðfél-
agsins með því að líða slíkt og jafn-
vel stuðla að því með því að við-
halda lyginni um verðgildi krónunn-
ar.
Forsvarsmenn launafólks hafa
löngum verið duglegir að beita
stimplinum „gengisfellingarpostu-
Sveinbjörn Jónsson
„Undirritaður vill frek-
ar standa undir nafn-
giftinni „gengisfelling-
arpostuli“ en taka þátt
í því lygasamsæri sem
flestir Islendingar virð-
ast hafa kosið sér í þess-
um efnum.“
li“, enda minna baráttuaðferðir
þeirra margra fremur á neytenda-
frömuði en verkalýðsforingja. Á
næstunni munum við væntanlega
fá að sjá þá standa kohrausta
frammi fyrir vaxandi fjölda atvinn-
ulausra og reyna að telja þeim trú
um að rtauðsynlegt sé að viðhalda
fastgenginu. M.ö.o. að það sé nauð-
synlegt að niðurgreiða erlendar vör-
ur og þar með erlenda vinnu sem er
í beinni samkeppni við hina atvinnu-
lausu til að viðhalda kaupmætti
þeirra sem eru enn svo heppnir að
hafa vinnu. Mikill kaupmáttúr verð-
ur ekki til lengdar byggður á logn-
um forsendum og ætli það sé ekki
nóg um niðurgreiðslur í framleiðslu-
löndunum sjálfum þó við bætum
ekki þar á. Fölsk gengisskráning
er lítilsvirðing við íslenskt verkafólk
engu síður en við íslensk fram-'
leiðslufyrirtæki.
Kennslustund í
gjaldeyrisviðskiptum
Ekki veit ég hvað forsætisráð-
herra vor lærði í ísrael en hitt veit
ég að mér voru kennd undirstöðu-
atriði gjaldeyrisviðskipta á nokkr-
um mínútum í því landi standandi
fyrir framan virðulegan banka-
stjóra á harðviðarklæddri skrifstofu
hans í útibúi í einu af úthverfum
Telaviv árið 1973. Ég hafði komið
í bankann til að fá ísraelskum pund-
um skipt í dollara sem ég þurfti til
að kaupa farseðla úr landi með EL
AL en þeir seldu ekki fargjöld fyrir
ísraelsk pund þá. Stúlkan sem ég
hafði talað við í afgreiðslunni og
sýnt kvittun fyrir fyrri gjaldeyris-
skiptum sem átti skv. áritun að
tryggja mér rétt til að skipta til
baka, hafði vísað mér til bankastjór-
ans. Það var svar þessa virðulega
bankastjóra þegar ég spurði hann
hvernig ég ætti að komast úr landi
hans ef flugfélagið hans vildi ekki
taka við gjaldmiðli hans og hann
vildi ekki selja mér dollara fyrir
hann heldur. „Notaðu svarta mark-
aðinn“ sagði hann og ég taldi mig
hafa nokkuð örugga vissu fyrir því
hvaðan dollararnir, sem ég keypti
af skuggalegum manni á götuhorni
sem bankastjórinn hafði vísað mér
á fyrir 10% hærra verð en skráð
var á töflunni í bankanum hans,
væru komnir. Ég hef ávallt síðan
verið þakklátur þessum bankastjóra
fyrir þessa kennslustund um gjald-
eyrisviðskipti þó ekki hafi mér hug-
kvæmst að beita þekkingunni sem
mér áskotnaðist fyrir lítið fyrr en
nú síðustu vikurnar að það hefur
hvarflað að mér að ráðstafa um
heimingi launa minna til að ráða
10-15 sovéska kjarneðlisfræðinga
til að vinna í kjallaranum hjá mér
í nokkur ár að ákveðnum hugðar-
efnum. Hvað sem má segja um
hegðun framangreinds bankastjóra
þá hafði hann þó eitt fram yfir
kollega sína í Seðlabanka íslands.
Hann hafði kjark til að leiðrétta
lygina sem stóð á gjaldeyristöflunni
í bankanum hans.
Eins og öllum ætti að vera kunn-
ugt sem hafa lesið framanritað er
það fullvissa undirritaðs að gengis-
skráningu hafi verið beitt á mjög
óréttmætan hátt í þessu landi. Mér
er þó fyllilega ljóst að þeir seku
verða seinir til að viðurkenna þetta
og ég geri mér engar grillur um
að nokkurn tíma verði bætt fyrir
þann skaða sem tilheyrir fortíðinni
í þessum efnum. Hitt þykir mér
öllu verra ef takast mun að beita
sögufölsunum til að sverta mannorð
þeirra sem reyndu þó að koma sára-
bótum til fórnarlambanna þ.e.
landsbyggðarinnar og frumvinnslu-
greinanna. í mínum huga var hlut-
verk þeirra manna og stofnana sem
tóku sér fyrir hendur að reyna að
viðhalda byggð og framleiðslu í
þessu landi ekki svo ósvipað hlut-
verki Hróa hattar og félaga hans í
þeirri ágætu sögu. Þeir voru aðeins
að skila til baka einhveiju af því
sem búið var að stela og ef þeirra
nýtur ekki lengur við verður hér
lítið annað eftir en auðn og þrúgur
reiðinnar.
Ég vil að lokum gera það að til-
lögu minni að í stað orðsins „gengi“
sem misnotað hefur verið svo herfi-
lega áratugum saman verði tekið
orðið „gildi“ (verðgildi) og tel að
það gæati orðið til að eyða ýmsum
meinlokum í íslenskri efnahagsum-
ræðu. Orðið „gengi“ gæti þá ótrufl-
að þjónað merkingu enska orðsins
„gang“ þ.e. hópur manna sem vinn-
ur sameiginlega að glæpsamlegu
viðfangsefni. Þá verður t.d. hægt
að tala um gengið sem tröllreið ís-
lensku efnahagslífi með falskri gild-
isskráningu áratugum saman, eyddi
byggðum og var langt komið með
að glopra niður sjálfstæði þjóðar-
innar í hendur erlendra lánar-
drottna um aldamótin 2000.
Höfundur er sjómaður á
Suðureyri við Súgandafjörð.
^imawiLLiO
VERKFÆRI
FYRIR FAGMENNI
^ QtobusL
yj Jj -heimur gϚa!
LÁGMÚLA 5 - REYK|AVÍK - SÍMI 91-6815»
Ungverskir damr
í Grillinu!
I samvinnu við Hotel Gellért
í Búdapest og Ungverska sendiráðið
býður Hótel Saga upp á
Ungyerska matargerð
dagana 13.-20. maí.
'Verið vdíspmin í ’Ungverslpt eídfuis"
v/Hagatorg 107 Reykjavík Sími 29900
Ungverskir matreiðslumeistarar og köku - og ábætisrétta-
meistari frá Hotel Gellért taka þátt í matargerðinni.
Boðið verður upp á sérinnflutt ungversk vín og tónlistar-
menn leika Ijúfa sigaunatónlist fyrir matargesti.