Morgunblaðið - 17.09.1992, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 17. SEPTEMBER 1992
Innflytj endab örn - börn
sem þarfnast aðstoðar
eftir Arthur
Morthens
Á undanfömum árum hefur sá
hópur barna sem á sér annað móð-
urmál en íslenskuna farið ört
stækkandi hér á landi. Sem dæmi
má nefna, að á síðasta ári voru
68 börn með litla sem enga ís-
lenskukunnáttu í grunnskólum
Reykjavíkur og álíka stóran hóp
er að finna í fræðsluumdæmi
Reykjaness. Þó að þau búi flest í
þessum tveimur fræðsluumdæm-
um er þau að fínna um allt land.
Þessi börn eru auðvitað jafn mis-
jöfn og þau eru mörg en eiga það
þó sameiginleget að geta ekki tjáð
sig á íslensku við upphaf skóla-
göngu og hið félagslega umhverfi
er þeim oft og tíðum mjög fram-
andi.
Með byltingu í öllum samgöng-
um hafa samskipti þjóða aukist
stórlega og fólksflutningar landa
í milli margfaldast. íslendingar
sem flutt hafa þúsundum saman
til náms og starfa erlendis hafa
séð með hvaða hætti þeir og börn
þeirra hafa fengið félagslega að-
stoð í upphafi dvalar í viðkomandi
landi sem og aukna kennslu og
aðstoð fyrir böm sín. Enda menn
sammála um nauðsyn þess að veita
slíka aðstoð við þá sem koma í
ókunnugt umhverfi, þar sem aðrar
hefðir og reglur gilda, að ekki sé
talað um framandi tungu.
Hæfileikinn til að nota hið talaða
mál er í hugum fólks í nánum
tengslum við greind og hæfni til
almennra samskipta. Erfiðleikar
innflytjendabama felast m.a. í því
hve erfitt það er þeim að móta
fullnægjandi tjáskipti. Félags- og
tilfínningaþroski bama er ná-
tengdur fæmi þeirra til að móta
tengsl við aðra, að geta tjáð sig
og gert sig skiljanleg sem og að
skilja það sem sagt er. Barn sem
ekki getur tjáð sig á því máli sem
allir aðrir tala, á það á hættu að
einangrast. Kvíði og öryggisleysi
verður fylgifiskur þess ef ekkert
er að gert.
í íslensku samfélagi þar sem
málið skipar jafn veglegan sess og
raun ber vitni í okkar menningu,
hljóta menn að geta sett sig í spor
þeirra barna sem búa við það að
geta ekki tjáð sig með skiljanlegum
hætti. Hversu ógnvekjandi er ekki
sú tilfinning að geta ekki gert sér
grein fyrir því sem er að gerast í
umhverfínu. Er nokkuð eðlilegra
en að sum þessara bama byggi
um sig þagnarmúr meðan önnur
láta tilfínningar sínar bijótast út
í reiði eða vonleysi.
í 29. gr. barnasáttmála Samein-
uðu þjóðanna um réttindi bama
þar sem fjallað er um að hveiju
menntun skuli beinast segir m.a.
í c-lið:
,,c) Móta með því virðingu fyrir
foreldmm þess, menningarlegri
arfleifð þess, tungu og gildismati,
þjóðernislegum gildum þess lands
sem það býr í og þess er það kann
að vera upprunið frá, og fyrir öðr-
um menningarháttum sem frá-
brugðnir eru menningu þess
sjálfs."
Samkvæmt sáttmálanum ber
okkur íslendingum skylda til að
fræða bamið um eigin menningu
og tungu sem og að fræða það um
menningu íslendinga og tungu.
Slíkt verður ekki gert nema að
kenna baminu íslensku eins fljótt
og auðið er. Að draga slíkt á lang-
inn eða vera með hálfkák í þeim
efnum er í alla staði varasamt
bæði fyrir barnið og ekki síður
þjóðfélagið.
Menningarleg arfleifð þeirra
fjölmörgu útlendinga sem hingað
til lands koma til lengri veru eru
oft allt önnur en okkar. Viðhorf
og siðvenjur eru eðlilega aðrar.
Þeir þekkja ekki til okkar samfé-
lagshátta og þessi vanþekking
skapar oft kvíða við hið óþekkta.
Uppeldið er oft með allt öðrum
hætti en hér tíðkast. í heimalandi
þeirra búa oft margar kynslóðir
saman og taka þá allar þátt í upp-
eldi bamanna. Börnin taka þátt í
störfum foreldranna. í vinnunni og
í umræðum um vinnuna læra börn-
in með eðlilegum hætti að efla
málþroska sinn. Hér á landi ríkja
aðrar fjölskylduhefðir og barnið á
því erfítt með að læra málið gegn-
um vinnuna. Hlutverk kynjanna
er oft með öðrum hætti en hjá
okkur. Staða konunnar er á heimil-
inu og því er hætta á að þegar í
framandi umhverfí er komið ein-
angrist hún inni á heimilinu, læri
ekki málið og standi því bónda sín-
um og börnum að baki er fram
líða stundir. Þegar svo við bætist
að á stundum hefur eiginmaðurinn
lítinn áhuga á að því að ijúfa þessa
einangrun vegna þeirra hefða sem
hann á að venjast verður staða
konunnar vægast sagt veik.
Þegar móðirin er heima eru oft
litlar líkur á því að yngstu bömin
fái leikskólapláss enda kannski
ekki hefð fyrir því í heimalandinu.
Þar með glatast dýrmætur tími
fyrir bamið að læra íslensku þegar
á fyrstu æviárum. Gmnnskólinn
verður því oft að byggja upp og
efla íslenskan málþroska barnsins
sem hefði átt að vera búið að gera
nokkmm ámm fyrr, Hér skal sér-
staklega tekið fram að sem betur
Arthur Morthens
„Barn sem ekki getur
tjáð sig á því máli sem
allir aðrir tala, á það á
hættu að einangrast.“
fer em aðstæður mismunandi og
oft og tíðum er þessi aðlögun sárs-
aukalítil, sérstaklega þar sem hefð-
ir og norm heimalandsins og „nýja
landsins“ em með svipuðum hætti.
Það er orðið afar brýnt að ís-
lensk stjómvöld marki heilstæða
stefnu er varðar innflytjendur og
böm þeirra. Bæði félagslega stefnu
er varðar alhliða aðstoð við fjöl-
skyldur sem skólastefnu. Því ber
sérstaklega að fagna að mennta-
málaráðuneytið er þessa dagana
að ganga frá langþráðri stefnu-
mörkun hvað varðar kennslu bama
sem hafa ekki íslensku að móður-
máli og er vonandi að sú stefnu-
mörkun komist í framkvæmd sem
fyrst. Hér er þó rétt að nefna fá-
ein atriði sem hafa þarf í huga
þegar heildstæð stefna verður
mótuð.
* Bjóða verður upp á markvissa
íslenskukennslu fyrir foreldra, þar
með verða þau færari um að styðja
við bakið á börnum sínum innan
og utan skóla.
* Bjóða verður foreldrum upp á
leikskólapláss fyrir börn sín og
þannig efla mál og félagsþroska
barnanna í leik og starfi.
* Bjóða verður foreldmm upp á
markvissa ráðgjöf um réttindi
þeirra og skyldur meðan þau eru
að aðlagast íslenskum aðstæðum.
Kerfið er mikill fmmskógur fyrir
íslendinga hvað þá fyrir innflytj-
endur.
* Bjóða verður kennurum og fóstr-
um upp á námskeið í kennslu og
umönnun innflytjendabarna.
* Bjóða verður upp á námsefni
sem hentar við kennslu þessara
barna.
* Koma verður á fót málveram
þar sem börnin geta dvalið fyrstu
mánuðina og lært undirstöðu ís-
lenskunnar áður en þau fara út í
skólana.
Þar þurfa að starfa kennarar
og aðrir sérfræðingar sem geta
metið stöðu bamanna og gefið
umsögn um stöðu þeirra áður en
þau fara út í grunnskólann.
* Gera verður fjárhagsáætlun fyr-
ir þessa starfsemi og veita til þess
fjármagn á fjárlögum sem getur
staðið skammlaust undir starfsem-
inni.
* Setja þarf niður samstarfshóp á
vegum menntamálaráðuneytis, fé-
lagsmálaráðuneytis, dómsmála-
ráðuneytis og utanríkisráðuneytis,
er marki heildstæða stefnu í þess-
um málaflokki.
Með þessum hætti er hugsan-
lega hægt að koma í veg fyrir að
innflytjendaböm og foreldrar
þeirra séu til frambúðar ofurseld
vankunnáttu og skilningsleysi
þjóðar sem alla tíð hefur notið
velvilja og skilnings nálægra þjóða
hvað varðar menntun íslenskra
námsmanna og bama þeirra.
Höfundur er formaður
Barnaheilla.
Lundinn, skáldleg hliðstæða mannlífsins
Undan skilnings-
__________trjenu____________
Egill Egilsson
Þessi skrif era gerð undir áhrif-
um ljóðabókar Svíans Gunnars
Hanssons, sem varð vitni að því
er síðustu lundapörin í Svíþjóð
hættu að verpa á skeijunum úti
fyrir Bohuslan fyrir nokkram ára-
tugum. Bókin heitir einfaldlega
„Lunneboken", og fjallar um skáld-
legar hliðstæður mannlífsins í lífí
lundans. Sjálfur telur Gunnar
Hansson lundann vera einkennis-
fugl úteyja Norðuratlantshafsins,
og vel geta verið einkenni eða bar-
áttumerki þessa heimssvæðis í bar-
áttunni gegn Efnahagsbandalag-
inu. Hið fullkomna kaldlyndi lund-
ans í að vera eins og hann er, ós-
nortinn af því hvemig sköpunar-
verk eins og t.d. fugl á að vera,
hið fáránlega gervi hans, sem er
líkt og búið til í tilraunastarfsemi,
sem hefur kannski ekki mistekist
beinlínis, en altént ekki tekist, og
síðan eins og skapandinn hafí
hlaupið frá tilrauninni hálfgerðri,
hið fáránlega atferli, sem er eins
og eftiröpun eða skopstæling
manniegs atferlis, - allt verður
þetta til að andspænis svona
skepnu verður maður feiminn við
sjálfan sig, og spyr sig ósjálfrátt
að því hvort skapari þessarar
skepnu hafí fundið hana upp okkur
sjálfum til háðungar, þar eð vér
eram ekki alltof öragg um eigið
ágæti til allra hluta, og spéhrædd-
ir, jafnvel, einkum þó hræddir um
að verða hlægilegri í eigin augum.
Ýmislegt í fari þessarar skepnu
mætti hugsa sér að sé búið til okk-
ur ekki til háðungar aðeins, heldur
viðvöranar einnig. Gervið t.d. eitt
sér, en einkum þó í samhengi við
fas þessa fugls. Kjóll & hvítt, líkt
og vér sjálf íklæðumst á hátíðleg-
ustu og mikilvægustu stundum lífs
vors. En fasið þar sem hann heldur
sinn hæga gang vaggandi I átt til
búholna sinna á efstu hæð í blokk
fuglabjargabreiðholta þessa lands,
nema miklu fjölmennnari en við í
okkar áskapaða Breiðholti. Nema
hvað göngulagi svo mikið út til
hliðanna, að það er allt ein hreyfing
sem einungis virðist vera til vinstri
og hægri á víxl, og minnir þá í
einu á stefnu Framsóknarflokksins
og á hreyfingar hins íslenska kjós-
endaskara til hægri og vinstri á
víxl. Nema sú hreyfing sé orðin svo
mikið til hliðanna, að eftir sjáist
einungis sú hliðarhreyfing, og þá
aðeins í því það göngulag sem vér
lærðum ungir í skólaleikfími og
heitir ganga á staðnum, og miðaði
þá í öngva átt. Og þá nefíð maður,
þetta þverrákótta með litskrúði,
sem hæfir svo kjólfötunum, einkum
ef hann kemur sprangandi með sex
síli þverlögð ýfir kjaftinn, sem
minna á rostungsskegg Einsteins
eða Schweitzers, Björnssons eða
Griegs, eða annarra stórmenna.
Nema Gunnari Hansson verður þó
öllu tíðhugsaðra til þess hagnýla
máls, hvernig skepnan beri sig til
við það í hafdjúpinu, að vera kom-
in með einhveiju móti með þssi
fyrstu fímm síli í gogginn, og
hvernig sé þá sú hreyfíng nefsins,
að grípa hið sjötta án þess að hin
fímm sílin sleppi út sem fyrir era.
Atferlismynstur, eins og sagt
væri nú á lærðu máli, era til meðal
lundans, sem virðast til þess gerð
að vara oss breyska menn við í
eigin lífi. Á ég þar til dæmis við
þetta sem einkennir oss menn svo
mjög unga, að vér höfum öðlast
vissa flughæfni, ferð og hæð flugs-
ins, en, líkt og ungi lundans, pysjan
eða kofan, að enginn hæfileiki er
oss enn gefinn að stýra stefnu
ferðarinnar, og er þá ferðin til lít-
ils farin, ef lengd hennar er ein
vort afrek, en ekki að henni sé stýrt
til skynsamlegrar stefnu. Því að
pysjan hefur líkt og vér í yfír-
færðri merkingu þroskað með sér
vængi sína á undan stélfjöðrunum.
Enn er sú eigind lundans, að
missa flugs síns ef hann sér ekki
sjóinn. Þetta er ótrúlegt, en satt,
að svo sé, og má spyija hver sé
sá eiginleiki vor sem þetta er gert
til háðungar. Hvert er það andans
haf vort, sem vér þörfnumst sjónar
af ef vér eigum að halda voru flugi?
Er það trúin á flokkinn eða Guð
eða.... ?
Einn er sá eiginleiki sem er oss
sæmilega skiljanlegur á þann veg
að oss sé ekki gerður til háðungar
né viðvöranar. Hann er sá sem
lundinn hefur uppi einmitt nætur
síðsumars, að leita blint og gagn-
rýnislaust í átt ljóssins, með þeim
árangri að hann lendir bjargarlaus
uppi á umferðargötum Vestmanna-
eyjakaupstaðar, börnum að leik og
til athlægis. Þetta er einmitt sá
eiginleiki sem með oss er alinn, að
vér megum verða gjaldgeng í að
lifa í kristilegu standi, að leita birt-
unnar, helst blindað og gagnrýnis-
laust, án áhyggju þess hvar vér
lendum á enda þess flugs, því hvar
lendum vér á því flugi sem ljóssins
leitar nema hjá uppsprettu þess
ljóss sem flogið var á?
Með lundakveðju. Læram af
þeim fugli, bæði af hinni jákvæðu
ljóssins leit, og af því háðulega
atferli vor eigin, sem hann ýkir og
skrumskælir. Drottinn hefur fundið
upp þennan fugl oss bæði til eftir-
breytni og viðvörunar.
V*Ö*K*U

Dœmi um nokkur sértiíbod:
Venjulegt Tllboðs- Af-
verð: verð: sláttur:
Hagleiksverk Hjálmars í Bólu - eftir Kristján Eldjárn. 1.349,- 295,- 78%
Jakinn í blíOu og stríðu - Æviminningar Guðmundar J... 2.580,- 495,- 80%
Á bláþræði — skáldsaga eftir Viktoríu Holt.... 1.790,- 395,- 78%
Launráð í Lundúnum — skáldsaga eftir Ken Follett...... 1.344,- 295,- 78%
Paskval Dvarte og hyski hans
— í þýðingu Kristins R. Ólafssonar.................... 1.829,- 295,- 84%
Opið alla virka daga
frá kL 9-18,
laugardaga frá kl 10-16,
*
VAKVHEIGAFELL
Síðumúla 6, sími 688300